سقاخانه امام رضا در میان صحن کهن عتیق حرم رضوی واقع شده و قدمتی سیصدساله دارد. امروز در مجله گردشگری لستسکند به سراغ این سقاخانه رفتهایم و روایتها و داستانهای آن را با هم بازگو میکنیم. با ما همراه باشید.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
معرفی سقاخانه اسمال طلا
سقاخانه اسماعیل طلا یا اسمال طلا در صحن انقلاب اسلامی یا همان صحن عتیق حرم امام رضا(ع) روبهروی پنجره فولاد واقع شده است. زائران قدیمی حرم رضوی احتمالاً کاسههای برنجی که به رنگ طلا زیر شیر آب سقاخانه آویزان بوده را به یاد دارند. این سقاخانه تاریخچهای طولانی دارد و یکی از قدیمیترین سقاخانههای ایران محسوب میشود. سنگ بنای این سقاخانه را نادرشاه افشار گذاشته است.
موقعیت دقیق سقاخانه اسماعیل طلا
سقاخانه چیست؟
سقاخانه در معماری سنتی ایران فضای کوچک و عمومی در معابر شهر بوده که اهالی و کسبه محل برای رفع نیاز تشنگی عابران و رهگذران درست میکردند. در گذشته سقاخانهها یک ظرف سنگی بزرگ بودند که آب آشامیدنی را در آن میریختند و در کنار این ظرف سنگی، پیالههایی با زنجیر به آنها میبستند.
برای مشخص بودن سقاخانه در هنگام شب نیز در گوشهای از آن شمع روشن میکردند و بعدها رسم شد که افرادی که نذر یا حاجتی دارند، هر شب جمعه شمعهایی را در سقاخانهها روشن میکردند. این شمعها علاوهبر روشنایی که به کوچه و معابر عمومی میداد، باعث مشخص شدن سقاخانهها نیز میشد.
در برخی محلات، سقاخانههای موقت وجود داشت که در زمانهای خاص مانند روزهای محرم یا شبهای قدر برپا میشد. با گذر زمان معماری سقاخانهها تغییر کرد. یکی از قدیمیترین بناهای سقاخانهای، در حرم امام رضا(ع) واقع شده که به سقاخانه اسمال طلا مشهور است.
تاریخچه سقاخانه اسمال طلا
سقاخانه اسماعیل طلا یکی از قدیمیترین سقاخانههای ایران به حساب میآید. گفته میشود سنگ بنای این سقاخانه با گنجایش 3 کُر آب یعنی هزار و 130 لیتر توسط نادرشاه افشار گذاشته شده است، اما بنای فعلی توسط یکی از سرداران فتحعلی شاه قاجار به نام اسماعیل خان سنگسری ایجاد شده است.
نادرشاه افشار در جنگ هرات سنگی یکپارچه به غنیمت آورد. در برخی کتب تاریخی آمده که نادرشاه جایزهای برای فردی که بتواند این سنگ را بدون آسیب رساندن طی 12 روز به مشهد برساند، تعیین کرد. فردی مسئولیت آن را پذیرفت و با خود فکر کرد شاید اگر سنگ را زودتر برساند، جایزهای ویژه دریافت خواهد کرد. در نتیجه طی 8 روز آن سنگ را به مشهد رساند.
البته نادرشاه بهدلیل نافرمانی چشمهای او را کور کرد؛ زیرا اعتقاد داشت او 12 روز را به نیتی خاص اعلام کرده بود. درهرصورت سنگ در کنار جوی آبی که آن زمان از وسط صحن عتیق عبور میکرده نصب شد تا آب در آن ذخیره شود و مردم بتوانند برای رفع تشنگی از آن استفاده کنند. البته روایت دیگر هم موجود است که در آن زمان با مراسم خاصی از قناتهای اطراف مشهد به حرم آب میآوردند و داخل این سنگاب میریختند. این وضعیت تا زمان فتحعلی شاه قاجار ادامه داشت.
اسماعیل طلا کیست؟
در زمان فتحعلی شاه قاجار، هدایایی از دربار هندوستان که زیر نظر انگلستان بود برای شاه ارسال شد. پیشاز باز کردن هدایا، سردار شاه، اسماعیل خان سنگسری به محتویات هدیه مشکوک شد و از شاه درخواست کرد که بسته در فضای بسته باز نشود و آن را به خارج از شهر ببرند و توسط چند خدمه باز شود. شاه نیز با درخواست وی موافقت کرد و بسته به خارج از شهر منقل و در آنجا باز شد. بهمحض باز شدن، بسته در خارج از شهر منفجر شد.
شاه که جان سالم به در برده بود، به پاس این خدمت اسماعیل خان سنگسری، مقدار زیادی طلا به وی اهدا کرد. اسماعیلخان با دریافت این طلاها به «زرریز خان» مشهور شد. وی نیز دستور دارد با طلاهای دریافتی روی سنگ نادری، سقاخانهای هشتضلعی با پوشش طلا بسازند و آن سنگ هراتی نیز منبع آب سقاخانه باشد. از آن به بعد بود که سقاخانه به نام سقاخانه نادری، اسمال طلا یا اسماعیل طلا مشهور شد. علاوهبر این برخی این صحن را صحن اسماعیل طلا نیز مینامند که بهدلیل وجود همین سقاخانه در این محل بود. جا دارد ذکر کنیم که خود این صحن و بهطور کلی حرم امام رضا(ع) یکی از جاهای دیدنی مشهد محسوب میشود که بسیار تاریخی است.
آب سقاخانه امام رضا از کجا تامین میشود؟
تا سالها منبع آب سقاخانه امام رضا(ع) یا همان اسمال طلا از چشمهای به نام چشمه گیلاس که در فاصله 48 کیلومتری مشهد امروزی بود، تأمین میشد. در گذشته اطراف سقاخانه چهار باغچه قرار داشت و جوی انتقال آب از میان آنها میگذشت. درضمن با مراسم خاصی از قناتهای اطراف حرم، آب برای استفاده داخل این سنگاب میریختند، اما در سال 1330 برای ایجاد وضوخانهها در مکان باغچههای قدیمی، چهار حوض جدید ساخته شد و چاهی برای این موضوع در محوطه موزه احداث شد.
بعدها با لولهکشی از این چاه و نصب شیرها، حوضهای سقاخانه همیشه پرآب بودند. البته بعداز آن نیز یک بار در سال 1345 شمسی سقاخانه مرمت شد. امروزه حوضها از اطراف سقاخانه حذف شدهاند و در سال 1390 شیرهای سقاخانه تغییر کردند و به آنها چشم الکترونیکی اضافه شد و کاسههای طلایی برنجی نیز بهعلت شرایط بهداشتی جایشان را به لیوانهای یکبارمصرف دادند.
سفر به مشهد با لستسکند
مشهد شهر زیارتی است و هرساله گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور به این شهر سفر میکنند تا بتواند در کنار زیارت، از این شهر زیبا هم بازدید کنند. اگر شما هم تمایل دارید به مشهد سفر کنید، به شما پیشنهاد میکنیم از تور مشهد وبگاه لستسکند استفاده کنید. سفر با تور به شما این امکان را میدهد که بتوانید با قیمت مناسب و در یک مدتزمان مشخص از این شهر دیدن کنید و لذت ببرید.
سخن نهایی
سقاخانهها که امروزه تنها نام و نشانی از آنها باقی مانده، جزو میراث تاریخی ایران محسوب میشوند. یکی از قدیمیترین سقاخانهها که هنوز فعال است، سقاخانه اسمال طلا یا همان سقاخانه امام رضا(ع) در حرم رضوی مشهد است که علاوهبر تاریخچه طولانی، داستانها و روایتهای بسیاری برای آن در میان مردم گفته شده است. اگر شما نیز سفر به مشهد داشتهاید و این سقاخانه تاریخی را از نزدیک دیدهاید یا اینکه داستان حوض اسماعیل طلا یا روایتی از این سقاخانه طلایی شنیدهاید، با ما در میان بگذارید.
