کاروانسرای فخر داوود یکی از قدیمی‌ترین کاروانسراهای ایران است که در دوره تیموریان در میان راه ابرایشم بنا شد. امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به سراغ این کاروانسرای تیموری رفته‌ایم. با ما همراه باشید.
دوره تیموریان، شرق ایران
استان خراسان رضوی یکی از بزرگ‌ترین استان‌های شمال شرق ایران میباشد که جزو مهم‌ترین مراکز تاریخی، گردشگری و صنعتی ایران نیز محسوب میشود. این استان را باید یکی از مهم‌ترین نماد‌های تاریخ و فرهنگ ایران دانست. این استان به مانند دیگر استان‌های شرق ایران در دوران تیموریان اتفاقات بسیاری بر خود دیده است.
دوره تیموریان را باید وارث شهرهای ویران و از رونق افتاده عهده مغولان و ایلخانیان دانست که تمام تلاش خود را داشتند تا این شهرها به آبادانی پیش از مغولان برسند. در واقع تیموریان را باید موجد واقعی احیای نظام پیشه‌وری، اصناف و همچنین اعتلای بازرگانی و تجارت داخلی و خارجی در شهرهای شرق ایران دانست.
فعالیت‌های بازرگانی در زمان تیموریان پر رونق و شکوفا شد. همین امر باعث گردید تا راه‌های تجاری بسیاری از هرات تا چین و هند کشیده شود که از میان سمرقند می‌گذشت. با انتقال پایتخت از تبریز به سمرقند، راه قدیم ابرایشم از طریق خراسان به سمرقند و از آنجا به چین می‌رسید. رفت و آمد بازرگانی داخلی فلات ایران از چندین محور مانند سلطانیه، قزوین، ری و نیشابور به تبریز (پایتخت پیشین) می‌پیوست.
این راه‌های تجاری باعث گردید کاروانسراهایی نیز در میان راه‌های بازرگانی و شهرهای تیموریان برای استراحت، نفس‌گیری چارپایان و گاها فروش محصولات دیده شود. کاروانسرای فخر داوود یکی از این کاروانسرهای بجای مانده از دوران تیموریان در نزدیکی بینالود، در استان خراسان رضوی میباشد.
کاروانسراهای دوره تیموریان
یکی از با ارزش‌ترین یادگارهایی که از روزگار کهن برای ما باقی مانده، کاروانسراها هستند. کاروانسراها به حسب موقعیت و کارکردی که در روزگار قدیم داشته‌اند، به دو دسته برون‌شهری و شهری تقسیم می‌شدند.
کاروانسراهای تیموری ویژگیهای خاصی دارند که احتمالا به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن دوران بازمی‌گردد و این موارد در معماری آن‌ها مشخص میباشد. ویژگی اصلی این کاروانسراها عبارتند از: عدم دسترسی مستقیم حیاط به اصطبل، ایجاد هشتی و فضای تقسیم در قسمت ورودی، احاطه سه طرفه اصطبل در پشت حجره‌ها و اتاق‌ها، ساخت فضاهای گشاده‌ای که از گوشه‌های پخ شده به حیاط مرکزی راه می‌یابند.
کاروانسرای فخر داوود
همانطور که گفته شد، کاروانسرای فخر داوود یکی از کاروانسراهای بجای مانده از دوره تیموریان میباشد. این کاروانسرا در میان راه ابریشم (نیشابور به توس) واقع شده بود و امروزه در جوار روستایی به نام فخر داوود قرار دارد. قدمت کاروانسرای فخر داوود به بیش از 700 سال می‌رسد.
«فخر داوود، منزلی بر کناره شاهراه نیشابور به توس (جاده ابریشم) و بعد از منزل قدمگاه قرار داشته است. منزل فخرداوود در حدود یکصد سال پیش قلعه‌ای مستحکم با صد خانوار جمعیت بود و مهم‌ترین بنای فخرداوود کاروانسرای سرپوشیده‌ای بود که از بناهای دوره تیموری است؛ این بنا دردوره صفویه مرمت شده و در دوره قاجاریه تا سال ۱۳۰۲ هجری قمری دوبار به وسیله محمد ولی میرزا پسر فتحعلی شاه و امیرنظام الدوله تعمیر شده است».
این متن از لوحی که در داخل کاروانسرا نصب گردیده، برگفته شده است. در ادامه این متن نیز اشاره شده که: « حرکت سریع وسائط نقلیه موتوری، تاسیسات رفاهی کناره راه‌های کاروان‌رو از جمله کاروانسراها را که روزگاری درشمار مهم‌ترین ابنیه عام المنفعه بوده اند، از اهمیت عاری کرد».
کاروانسرای فخر داوود در حدود 853 مترمربع گستردگی دارد و از نوع کاروانسراهای کوهستانی میباشد.
معماری و مشخصه‌های کاروانسرای فخر داوود
کاروانسرای فخر داوود یکی از کاروانسراهای کوهستانی شرق ایران است. این کاروانسرا سرپوشیده میباشد و همین امر نشان می‌دهد کاروانسرای فخرداوود جزو کاروانسراهای زمستانی تیموریان بوده است.
کاروانسرا در دوره صفویه و قاجار مرمت شده و همین امر باعث می‌گردد که اصالت بنا در ظاهر مشخص نباشد. مردم محلی اعتقاد دارند که این کاروانسرا جزو کاروانسراهای ساخت شاه عباس صفوی است. در بخش بالایی کاروانسر محل تیراندازی دیده میشود و در ضلع جنوبی آن اتاق‌ها و شاه‌نشین ساخته شده است.
به نظر کاروانسرای فخر داوود یکی از کاروانسراهای مجلل و باشکوه دوره تیموریان بوده و در نمای بیرونی آن برج‌های دیده‌بانی نیز دیده میشود که امنیت مسافران و کاروانیان را تامین می‌نمودند.
سخن پایانی
برای رفتن به کاروانسرای فخر داوود باید از بینالود به سمت روستای فخر داوود بروید. این کاروانسرا در حاشیه جاده قدیم ابرایشم واقع شده و به راحتی بر روی نقشه قابل جستجو میباشد. کاروانسرا در زمان‌های اداری و روزهای غیر تعطیل هفته باز بوده اما این روزها به دلیل شرایط پاندمی کرونا تعطیل است. اگر شما نیز تجربه‌ی بازدید از کاروانسرای فخر داوود را داشتید، با ما در میان بگذارید.
توجه:در نگارش این متن از مقالات «بررسی سیر تحول معماری کاروانسراهای حیاط دار مرکز ایران» و «سيري در اوضاع اقتصادي خراسان بزرگ در عهد تيموري» کمک گرفته شده است و همچین اغلب تصاویر از سایت reiseniran میباشد.
