یکی از جاذبههای دیدنی و تاریخی شمال غرب ایران، کاروانسرای خواجه نظر در شهرستان جلفاست. کاروانسراها در گذشته با اهداف مختلف ساخته می‌شدند در این میان کاروانسرای خواجه نظر به منظور استراحت و اقامت کاروانیان در کنار رود ارس احداث شده بود. امروز بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به سراغ معرفی این کاروانسرا رفته‌ایم. با ما همراه باشید.
معرفی کاروانسرای خواجه نظر
کاروانسراها در گذشته نقش مهمی در اقتصاد و تجارت شهرها بازی می‌کردند. این مکان‌ها که با اهداف مختلف بنا می‌شدند نه تنها به لحاظ اقتصادی برای ایران مهم بودند بلکه از لحاظ معماری واجتماعی نیز بسیار با اهمیت بودند. کاروانسراهای درون شهری اغلب مکان مناسبی برای ارتباط با مردم محلی شهر بود. کاروانسراهای برون‌شهری اما مناسب ارتباط با تاجران و بازرگان‌های مهم کشورهای مختلف بود.
کاروانسرای خواجه نظر که از دوران صفوی در حاشیه رود ارس و در چند کیلومتری شهر جلفا باقی مانده، به منظور استراحت و اقامت کاروانیان که در روی جاده ابریشم تجارت می‌کردند و خارج از شهر، ساخته شده بود. این کاروانسرا در شهرستان جلفا و در نزدیکی پل ضیالملک واقع شده و در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی نیز رسیده است.
تاریخچه کاروانسرای خواجه نظر
همانطور که گفته شد تاریخچه ساخت کاروانسرا به سلسله صفویان باز می‌گردد. هنگامی که شاه عباس اول تصمیم گرفت که جاده ابرایشم را به رونق گذشته خود باز گرداند، کاروانسراهای در این جاده احداث یا بازسازی شد که هدف آنها ارائه خدمات به کاروانیان بود. یکی از کاروانسرهای که در این زمان ساخته شد، کاروانسرای خواجه نظر بود.
تارونیه، جهانگرد و بازرگان فرانسوی که در زمان صفویان به ایران سفر کرده بود در سفرنامه خود به این کاروانسرا اشاره می‌کند. او می‌گوید کاروانسرا خواجه نظر توسط ارمنی معتبر جلفا و مورد اعتماد شاه عباس صفوی در حاشیه رود ارس ساخته شد. به گفته تارونیه در آن زمان دو کاروانسرا در طرفین رودخانه بوده‌اند که قبل از اتمام ساخت کاروانسراها، خواجه نظر فوت می‌کند.
خواجه نظر چه کسی بود؟
یکی از معروف‌ترین خیابان‌های اصفهان، خیابان نظر در مرکز این شهر و در منطقه ارامنه‌نشین آن است. نام کامل این خیابان خواجه نظر میباشد که یک تاجر ارمنی معتبر و مورد اعتماد در زمان شاه عباس صفوی بوده است.
خواجه نظر به همراه خانواده خود در محله تازه تاسیس جلفا در اصفهان ساکن شدند و به دستور شاه عباس صفوی سرپرستی ارامنه اصفهان را به عهده گرفت. در این زمان خواجه نظر از شاه عباس اجازه گرفت که با هزینه شخصی دو کاروانسرا در کنار رود ارس (زاده‌گاه خود) بسازد. وی قصد داشت با آب رودخانه ارس از مسافران پذیرایی کند که پیش از اتمام ساخت، فوت در قبرستان ارامنه اصفهان دفن شدند.
مشخصات کاروانسرای خواجه نظر
کاروانسرای خواجه نظر که بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و یکی از ۹۹۹ کاروانسرای صفوی به حساب می‌آید. کاروانسراهای دوارن صفوی از پلان و معماری مشابه‌ای پیروی می‌کنند. اغلب آنها مدور، چندضلعی، دو ایوانی یا چهارایوانی به همراه تالارهای ستون‌دار بودند.
اما کاروانسرای خواجه‌نظر برخی از این موارد را رعایت نکرده و تا حدودی با معماری کاروانسراهای صفوی متفاوت است. علت این امر شاید شخصی بودن بنا و یا موقعیت جغرافیایی کاروانسرا باشد. کاروانسرای خواجه نظر مستطیل شکل و دارای یک حیاط مرکزی میباشد اما این کاروانسرای سه ایوان در طرفین حیاط دارد. سمت شرقی بنا ایوان ندارد که به احتمال زیاد دلیل آن استفاده بیشتر از نور آفتاب بوده است.
مصالح اصلی بنا سنگ تراش و آجر میباشد که به نظر از سنگ‌های رودخانه نیز برای ساخت کاروانسرا استفاده شده است.
اتاق‌های کاروانسرا در ایوان‌ها قرار دارد و با توجه به اینکه منطقه جلفا کوهستانی و دارای آب و هوای سرد بوده، دسترسی به اتاق‌ها نیز توسط راهروهای موجود در ایوان امکان‌پذیر بوده است. ایوان‌ها دارای پوشش گنبدی شکل با طاق‌های جناقی هستند. طول بنا تقریبا دو برابر عرض آن میباشد.
وضعیت کنونی کاروانسرا
بنای کاروانسرا برای مدت‌ها مخروبه بوده اما در حال حاضر این کاروانسرا بازسازی و مرمت شده است. در قسمتی جنوبی بنا موزه زنده سفال و فروشگاه صنایع دستی بنا گردیده و در ایوان غربی اما رستورانی سنتی بوده که این‌روزها به علت شرایط کرونا تعطیل میباشد. در زمان بازسازی بنا به این موضوع توجه داشته‌اند که موزه برای گردشگران با ویلچر نیز بهینه باشد.
بهترین زمان سفر به کاروانسرای خوجه نظر
کاروانسرای خواجه نظر در کنار رود ارس قرار دارد و بدون اغراق هر فصل زیبایی خاص خود را دارد. اما بهترین و محبوب‌ترین زمان سفر به کاروانسرا به منظور دیدن طبیعت رنگارنگ فصل پاییز و بهار است. زمستان اغلب برفی میباشد و تابستان منطقه نیز گرم و خشک است.
توجه: اگر خوش‌شانس باشد می‌توانید عبور قطار در آن سوی مرزهای رود ارس در خاک نخجوان را با پس زمینه کوه‌های سرخ رنگ نیز مشاهده کنید.
سخن پایانی
بازدید از کاروانسرای خواجه نظر رایگان میباشد و محدودیت زمانی برای بازدید نیز وجود ندارد. با این حال دقت داشته باشید که درب کاروانسرای صبح‌های خیلی زود و عصرها بعد از غروب آفتاب بسته میشود. در کنار کاروانسرا نیز پارک کوچک و زیبایی به نام درنا ساخته شده که می‌توانید برای چند دقیقه در میان طبیعت رود ارس استراحت کنید. اگر پیش‌تر به این جاذبه زیبا ایران سرزده‌اید، تجربه‌هایتان را برای ما بنویسید.
توجه: تمامی تصاویر استفاده شده در متن از بخش نقد و بررسی جاذبه مورد‌نظر در سایت لست سکند که توسط کاربران لست سکند ارسال شده، استفاده گردیده است.
