غنی بودن ایران از لحاظ آثار باستانی، جاذبههای طبیعی و به طور کلی اماکن گردشگری که ماحصل تاریخ تمدن طولانی و فرهنگ چند هزار ساله کشورمان است بر هیچ کسی پوشیده نیست، اما برای اینکه آوازه این مقاصد گردشگری به شهروندان دیگر کشورها نیز برسد سازمان و رسانه‌های بسیاری در فعالیت هستند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد است که بیشتر اوقات آن را با نام مختصرش یعنی یونسکو ( UNESCO) می‌شناسیم. در ادامه مطلب درباره سازمان یونسکو، نقشی که برای معرفی کردن مهم‌ترین جاذبههای کشورهای مختلف دارد، کشورهایی که بیشترین آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارند و البته توضیحاتی پیرامون چندی از جاذبههای گردشگری ایران که در این فهرست ثبت شده‌اند صحبت خواهیم کرد. همراه ما باشید.
با یونسکو و میراث جهانی آن آشنا شوید
یونسکو مجموعه‌ای تخصصی زیر نظر سازمان ملل متحد است که وظیفه آن به طور اجمالی، در ایجاد فرهنگ صلح و دانش و فراگیر آن‌ها از طریق اطلاعات و ارتباطات خلاصه میشود. در این راستا یکی از فعالیت‌هایی که این سازمان انجام می‌دهد معرفی کردن جاذبههای فرهنگی و طبیعی کشورهای مختلف است که با نام میراث جهانی یونسکو (UNESCO World Heritage) شناخته میشود. این جاذبه‌ها که می‌توانند شامل یک جنگل، شهر، سازه انسانی و... باشد، در عین حال که به عنوان مهم‌ترین اماکن فرهنگی، تاریخ و طبیعی در جهان در نظر گرفته میشوند؛ باید همانند یک میراث برای تمامی انسان‌ها در هر ادواری و به دور از نژاد، مذهب و قومیت توسط همگان مورد محافظت قرار بگیرند.
چه تعداد امکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند؟
در حال حاضر 1121 مکان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته‌اند که 869 تا از آن‌ها به عنوان مکان فرهنگی (Cultural) عنوان شده‌اند، 213 تا از آن‌ها به عنوان یک جاذبه طبیعی (Natural) شناخته میشوند و 39 تا از آن‌ها تلفیقی از اماکن فرهنگی و طبیعی (Mixed) هستند، 53 مکان در خطر نابودی قرار گرفته‌اند، 2 جاذبه از این فهرست حذف شده‌اند (یک مکان در عمان و دیگری در آلمان) و...
به طور خلاصه این ارقام مهم‌ترین داده‌هایی بودند که می‌توانستید درباره تعداد اماکن این فهرست بدانید. اما در عین حال سازمان یونسکو شرایط و پروسه خاصی را برای این دست از اماکن در نظر می‌گیرد که در تیتر بعدی می‌توانید از آن مطلع شوید.
چه امکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می‌گیرند؟
در ابتدا این دولت‌ها هستند که باید فهرستی از مهم‌ترین اماکن فرهنگی و طبیعی خود تهیه کنند و برای سازمان یونسکو ارسال کنند. سپس این اماکن توسط کمیسون‌های وابسته خود از جنبه‌های مختلفی این اماکن را مورد بررسی قرار می‌دهند تا آن‌ها را در صورت داشتن صلاحیت وارد این فهرست کنند. مهم‌ترین جنبه‌ای که یک مکان را در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می‌دهند، واجد شرایط بودن در یکی از 10 معیار اصلی است که جهت ارزشمند بودن آن مکان به عنوان ملاک قرار داده میشوند. به عبارتی یکی از شرط‌های لازم برای قرارگیری در این لیست، داشتن حداقل یکی از این 10 شاخصه زیر است (6 معیار برای اماکن فرهنگی و 4 معیار برای اماکن طبیعی) که هر کدام با یک عدد رومی نشان داده میشود. این ده معیار با ذکر مثال عبارتند از:
معیارهای فرهنگی
I. نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد (مانند تاج محل هند).
II. نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد (مانند پنتاپولیس در الجزیر و پاسارگاد در ایران).
III. گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی، تمدن زنده یا از میان رفته باشد (مانند پمپئی در ایتالیا و آرکوپولیس در یونان).
IV. نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد (مانند: بازار تبریز در ایران).
V. نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد (مانند شهر ونیز در ایتالیا).
VI. به طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد (مانند پارک یادبود هیروشیما در ژاپن).
معیارهای طبیعی
VII. دیده‌ای بی‌نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد (مانند کویر لوت در ایران)
VIII. نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد. (مانند منطقه حفاظت شده انگورون‌گرو در تانزانیا).
IX. نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد (مانند جنگل‌های هیرکانی در ایران ).
X. شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد (مانند گالاپاگوس در اکوادور).
جاذبههای طبیعی ثبت شده در یونسکو
همانطور که ملاحظه کردید با احتساب 39 مکان ترکیبی مجموعا 252 مکان طبیعی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. از این میان 50 مکان ثبت شده در آب واقع شده‌اند، 17 مکان در خطر نابودی هستند، بیش از نیمی از این جاذبه‌ها در منطقه‌ای که قرار دارند نقش بازدارنده را در مقابل حوادث طبیعی چون سیل و طوفان ایجاد می کنند. همچنین در نظر داشته باشید که مجموع مساحت این 252 جاذبه بیش از 3.5 میلیون کیلومتر مربع تخمین زده است و همچنین بیش از 90 درصد از این اماکن در صنعت توریسم موجب اشتغال زایی شده و امکان کسب درآمد در آن‌ها وجود دارد.
کشورهایی که بیشترین اماکن ثبت شده را در یونسکو دارند
اکنون پس از توضیحات لازم می‌توانیم به آخرین به روز رسانی از 32 کشوری بپردازیم که بیشترین سهم را در این فهرست دارند. به خاطر داشته باشید بنا به دلایل گفته شده امکان کم یا زیاد شدن اماکن ثبت شده و به طبع تغییر رتبه کشورها وجود دارد. همچنین لازم به ذکر است که تمامی داده‌ها، اعداد و ارقام و مثال‌های این مطلب از سایت رسمی UNESCO گردآوری شده یا با این سایت تطبیق داده شده‌اند.
جاذبه های ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو
همانطور که ملاحظه کردید ایتالیا و چین مشترکا با 55 مکان ثبت شده در جایگاه نخست قرار می‌گیرند و کشور ایران نیز با 24 مکان فرهنگی و طبیعی مشترکا با ایالات متحده آمریکا در رتبه نهم قرار گرفته است. در ادامه به طور اجمالی 24 مکانی که از ایران به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند را (به ترتیب سالی که در این سازمان ثبت شده‌اند) معرفی خواهیم کرد.
- میدان امام اصفهان (1979)
- چغازنبیل (1979)
- پرسپولیس (1979)
- تخت سلیمان (2003)
- بم (2004)
- پاسارگاد (2004)
- گنبد سلطانیه (2005)
- سنگ نوشته بیستون (2006)
- آثار رهبانی ارامنه ایران (2008)
- سازه‌های آبی شوشتر (2009)
- بازار تبریز (2010)
- آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی (2010)
- باغ‌های ایرانی* (2011)
- مسجد جامع اصفهان (2012)
- گنبد قابوس (2012)
- کاخ گلستان (2013)
- شهر سوخته (2014)
- میمند شهر بابک (2015)
- شوش (2015)
- قنات ایرانی* (2016)
- دشت لوت** (2016)
- شهر تاریخی یزد (2017)
- چشم انداز باستانی ساسانیان در فارس (2018)
- جنگل‌های هیرکانی**(2019)
*دشت لوت و جنگال‌های هیرکانی تنها اماکن طبیعی ایران در فهرست یونسکو هستند و 22 جاذبه دیگر به اماکن فرهنگی اختصاص داده شده است (ترکیبی نیز وجود ندارد).
** باغ ایرانی اشاره به یک مکان بخصوص در ایران ندارد و به باغ‌هایی که در آن از المان‌های معماری خاص ایرانی استفاده شده اطلاق میشود. به طور دقیق‌تر 9 تا از باغ‌های ایرانی در سال 2011 به عنوان میراث جهانی یونسکو معرفی شده‌اند که عبارتند از:
- باغ ایرانی پاسارگاد (پاسارگاد)
- باغ ارم (شیراز)
- باغ چهلستون (اصفهان)
- باغ فین (کاشان)
- باغ عباس آباد (مازندران)
- باغ شازده (کرمان)
- باغ دولت آباد (یزد)
- باغ پهلوان پور (مهریز)
- باغ اکبریه (بیرجند)
قنات‌های ایرانی نیز به همین صورت هستند که عبارتند از:
- قنات قصبه (گناباد)
- قنات بلده فردوس (خراسان جنوبی)
- قنات زارچ (یزد)
- قنات مون (اردستان)
- قنات حسن آباد مهریز (یزد)
- قنات وزوان (وزوان)
- قنات گوهرریز (جوپار)
- قنات ابراهیم آباد (اراک)
- قنات مزدآباد (میمه)
- قنات قاسم آباد (بم)
- قنات اکبر آباد (بم)
جهت مشاهده و بررسی دقیق‌تر تمامی این قنات‌ها می‌توانید به مطلب معرفی 11 قنات ایرانی که در یونسکو ثبت شده‌اند مراجعه کنید و برای توضیح بیشتر درباره ثبت این آثار در لیست میراث جهانی به مطلب «فهرست آثار ثبت شده ایران در میراث یونسکو» نگاهی بیندازید.
کلام آخر
در آخر نظر شما درباره میراث جهانی یونسکو چیست؟ آیا جهت شناساندن و معرفی کردن یک جاذبه گردشگری برای شما نقش تاثیرگذارتری نسبت به شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های گردشگری ایفا کرده‌اند؟ و اینکه به نظر شما نام کدام یک از اماکن فرهنگی یا طبیعی ایران در این فهرست خالی است؟ همچنین اگر تمایل دارید تا با 24 جاذبه گردشگری ایران که در در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند به طور دقیق‌تری آشنا شوید نظرتان را با ما به اشتراک بگذارید.
تالیف: لست سکند
