سالهاست که شاهد تغییراتی در آب‌وهوا و شرایط جوی کره‌ی زمین هستیم که خواسته یا ناخواسته، علت اصلی آنهاییم. خودخواهی انسان‌هاست که وضعیت را روزبه‌روز برای کره‌ی زمین بدتر می‌کنند و این امر نه تنها حیات کره زمین، بلکه سرنوشت تمام موجوداتی را که در آن زندگی می‌کنند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مسلم است که در این میان، گیاهان و جانوران به مراتب بیشتر از انسان‌ها آسیب می‌بینند و در معرض خطر قرار می‌گیرند. لیست حیواناتی که برای دیدنشان باید به کتب و تصاویر رجوع کنیم کم نیست و سالانه تعداد بیشتری نیز به آن اضافه میشود.
مسئولیت برعهده چه کسی است؟
اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت (IUCN)، یک سازمان جهانی است که در زمینه حفاظت از محیط زیست و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی فعالیت می‌کند. در رأس فعالیت‌های این سازمان، جمع‌آوری داده‌ها، برنامه‌ریزیِ پروژه‌ها و تحقیقات و آموزش جوامع است. اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت می‌کوشد تا مشارکت کشورهای مختلف دنیا را کسب کرده و محیط زیست را از خطرات بیشتر نجات دهد. این سازمان از سراسر دنیا عضو می‌پذیرد. این اعضا می‌توانند، سازمان‌های مردم نهاد یا مرتبط با دولت‌ها باشند. از ایران، شرکت‌ها و سازمان‌های زیر در اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت عضو هستند:
- سازمان مردم نهاد زی‌پاک
- موسسه توسعه پایدار و محیط زیست (سنستا)
- موسسه حیات وحش میراث پارسیان
- موسسه پایشگران حامی محیط زیست
- موسسه طرح زمین کیش
اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت مرجعی تحت عنوان لیست قرمز دارد که حیوانات درخطر انقراض یا منقرض شده را لیست می‌کند. این لیست یکی از منابع اصلی برای آگاهی از وضعیت حیوانات و جانوران کره زمین است. تا به امروز حدود 129 هزار گونه جانوری در این لیست مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. اما هدف اتحادیه، رساندن این عدد به 160 هزار گونه است. زمانی که نام گونه‌ای وارد این لیست میشود، این سازمان برنامه‌ها و اقداماتی که برای حفظ آن انجام میشود را کنترل و بررسی می‌کند. و در نهایت، به کشورها برای نجات جانورانِ در معرض خطر کمک می‌کند.
نقشه‌ی وضعیت کشورها براساس برنامه‌های حفاظتی
آخرین به روزرسانی لیست قرمز
در آخرین نسخه‌ی لیست قرمز، اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت، چندین گونه‌ی جانوری را به عنوان منقرض شده یا در خطر انقراض معرفی کرد. به علاوه اعلام کرد که وضعیت برای دلفین رودی و گونه‌هایی از کوسه اصلا مناسب نیست. براساس این لیست، بیش از 316 گونه از غضروف‌ماهیان که شامل کوسه، سفره‌ماهی و موش‌ماهی میشود، اکنون در خطر جدی انقراض هستند. به علاوه، دلفین رودی که تا کنون در وضعیت نقص داده‌ای بود، اکنون در لیست درخطر انقراض قرار گرفته است.
دلفین رودی
کوسه‌سانان
در این لیست 420 گونه از کوسه و سفره‌ماهی بررسی شده است که 154 گونه در خطر جدی انقراض اعلام شده‌اند. مهمترین گونه‌های این لیست شامل کوسه سرچکشی، فرشته‌کوسه و سفره‌ماهی غول‌پیکر میشود. آخرین بررسی و به‌روزرسانی این سازمان در خانواده‌ی کوسگان در سال 2014 انجام شد. لیست جدید به ما نشان می‌دهد که وضعیت این خانواده از جانوران در 6 سال گذشته به شدت بدتر شده است.
دکتر اندی کورنیش یکی از فعالان محیط زیست است و مدیریت زیرشاخه‌ای از بنیاد جهانی طبیعت (WWF) را برعهده دارد که بر سلامت اقیانوس‌ها به‌ویژه کوسه‌ها تمرکز می‌کند. دکتر کورنیش درباره‌ی وضعیت کوسه‌ها می‌گوید: "متاسفانه این وضعیت به هیچ وجه غافلگیرکننده نیست. اما توقع می‌رفت که با وجود گزارش‌های مکرر اتحادیه بین‌المللی محافظت از طبیعت و آمارهای اعلام شده، کسانی که درباره‌ی سلامت اقیانوس‌ها نگران هستند و به این موضوع علاقه دارند، فعالیتی برای نجات این گونه‌های جانوری انجام دهند. از زمانی که جوامع بین‌المللی به خطرات صید بی‌رویه‌ی ماهی پی برده‌اند، 20 سال میگذرد. اما تقریبا هیچ اقدام موثری برای توقفِ این حجم از صید انجام نشده و در نتیجه حیوانات بسیاری در شرف منقرض شدن هستند.
کوسه حیران، که یک سال نیست رسما گزارشی از ویژگی‌ها و مشخصات آن منتشر شده، امسال وارد لیست قرمز شده و احتمال می‌دهند که منقرض شده باشد. آخرین بار این گونه در سال 1934 مشاهده و ثبت شده است. محل زندگی این کوسه، در دریاهای جنوبی چین بود. این منطقه نزدیک به صد سال است که قربانی صید بی‌رویه میشود و یکی از مناطقی است که بیشترین میزان بهره‌کشی در آن انجام شده است. تمام 17 گونه‌ی جانوری که بومی دریاچه لانااو و مدخل آن به فیلیپین بودند، به شدت در خطر انقراض و احتمالا منقرض شده هستند.
قورباغه
3 گونه جانوری از قورباغه‌های آمریکای مرکزی منقرض شدند. به علاوه، 22 گونه‌ی دیگر نیز که بومی آمریکای مرکزی و جنوبی هستند تا انقراض کامل یک قدم بیشتر فاصله ندارند. علت اصلی، بیماری قارچ دیگچه‌ای دوزیستان است. البته برای حفظ دوزیستان این مناطق تلاش‌های بسیاری شده است و درنتیجه گونه‌های بسیاری در وضعیت بهتری قرار گرفته‌اند. مانند قورباغه‌ی درختی اوکساکا که از لیست جانوران در خطر انقراض به لیست جانوران درمعرض خطر انتقال پیدا کرده است. میتوان گفت که دولت مکزیک در این زمینه بسیار خوب عمل کرده است.
به جز قورباغه درختی اوکساکا، جانوران دیگری نیز هستند که به دلیل اقدامات حفاظتی انجام شده، هم اکنون در وضعیت بهتری قرار دارند. مثلا گاومیش اروپایی از 1800 رأس در سال 2003 به 6200 رأس رسیده است. البته، گاومیش اروپایی همچنان در معرض خطر است و این افزایش تعداد به معنی توقف محافظت از این گونه نیست.
با اینکه تعداد گونه‌های جانوری که به لطف برنامه‌ریزی و اقدامات موثر در وضعیت بهتری قرار می‌گیرند کم نیست، اما این تعداد اصلا قابل مقایسه با جانورانی که سالانه منقرض می‌شوند یا در خطر انقراض قرار می‌گیرند نیست. آمار حیواناتی که وارد لیست قرمز می‌شوند به شدت در حال افزایش است و این ثابت می‌کند که هنوز مشارکت کافی در این زمینه جلب نشده است. حل مشکلات این چنینی، نیاز به همکاری بین‌المللی دارد و هر روزی که میگذرد گونه‌های بیشتری در خطر از بین رفتن قرار می‌گیرند. به امید روزی که مشارکتی جهانی برای نجات کره‌ی زمین شکل بگیرد.
