بهشهر؛ بهترین و شریف‌ترین شهر

همه کسانی که به استان مازندران سفرهای متعددی داشته‌اند می‌دانند بهشهر، یکی از مهمترین شهرهای گردشگری این استان است. شهری که همانند نامش، بهترین و شریف‌ترین شهر است؛ چون هم تاریخ و آثار باستانی دارد و هم طبیعت و دریا و فرهنگ غنی.

اشرف شهرهای مازندران، پایتخت تابستانی بود

این شهر تا قبل از انقلاب، اشرف نامیده می‌شد. پیش از دوره صفوی هم تمیشان، خرگوران، نامیه، پنج هزاره نام داشته است. شاه عباس در دوران حکومت خود آن را اشرف البلاد نامیده بود؛ برگرفته از نام مادرش اشرف الملوک که از اهالی بهشهر بود. شاه عباس هم با مسافرت‌های پی‌درپی در زمان تابستان، این شهر را پایتخت تابستانی خود کرد. به همین دلیل، کاخ‌ها و عمارت‌های متعددی را در این شهر ساخت. عمارت‌هایی که هنوز هم وجود دارد و به جاذبه‌های این شهر اضافه کرده است. این شهر جاذبه‌های کمی ندارد؛ از غارهای باستانی گرفته تا جاذبه‌های طبیعی و دریای مازندران. در این مقاله سعی خواهیم کرد برخی از مهمترین جاذبه‌های بهشهر را معرفی کنیم.

بهشهر و رد پای انسان‌های نخستین

بهشهر بیش از ۱۰ هزار سال تاریخ دارد؛ بنابراین از نظر سیاسی، تاریخی و نظامی از اهمیت زیادی در طول تاریخ برخوردار بوده است. کاوش‌های علمی باستان‌شناسی قدمت سکونت در این مناطق را نشان می‌دهد یکی از مراکز علمی برای باستان‌شناسان، مطالعه روی یافته‌های باستانی غارهای هوتو و کمربند در دو کیلومتری بهشهر در روستای شهید آباد یا تروجن است. این غارها اکنون جاذبه‌های گردشگری و طبیعی استان هستند. این غار در فاصله ۵۰ متری از هم قرار دارند.

غار هوتو در بهشهر اولین بار سال ۱۹۴۹ توسط یکی از اساتید دانشگاه‌های آمریکا شناسایی شد و یافته‌هایی از جمله اسکلت انسانی در آن پیدا کرد که باعث شهرت این غار شد. این یافته‌ها اهمیت غار هوتو را بیشتر کرد. در غار کمربند نیز پارچه‌هایی از ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد به دست آمد که ثابت کرد اقوام ایرانی از همان آغاز غارنشینی، پشم گوسفند و بز را به‌ صورت پارچه می‌بافتند. رفتن به این غارها کار سختی نیست، امّا رسیدن به عمق آن قطعاً کار غارنوردان حرفه‌ای است.

غیر از این دو غار باستانی، گوهرتپه هم از جمله عجایب باستان‌شناسی بهشهر به حساب می‌آید. این محوطه تاریخی که به موزه باستان‌شناسی نیز مشهور است و یکی از محوطه‌های بزرگ پیش از تاریخ به حساب می‌آید در دو کیلومتری شمال غربی رستمکلا یا کیلومتر ۳۰ جاده ساری به بهشهر قرار دارد بنابراین در مسیر خود هنگام دیدن جاذبه‌های بهشهر می‌توانید سری به این محوطه باستانی بزنید که یافته‌های آن نشان می‌دهد مردم ۱۲ هزار سال پیش از غارها به سمت دشت‌ها برای سکونت کوچ کرده‌اند. اینجا می‌توان آثاری از دوران نوسنگی و مفرغ و دوره عصرآهن دید. به همراه اسکلت‌های انسانی و حیوانی دفن شده که در کنارشان ظروف آئینی گذاشته بودند.

این تپه باستانی همیشه میزبان گردشگران است؛ به همین دلیل ۲۴ ساعته نیروهای یگان حفاظت از میراث فرهنگی در آن مستقر بوده و مراقب این یافته‌های باستان‌شناسی هستند. بلیت ۴ هزار تومانی آن هم برای افرادی است که با خانواده سفر می‌کنند اما گروه‌های دانشجویی بلیت سه هزار تومانی می‌پردازند. اینجا اگرچه یک منطقه باستانی و موزه‌ای است اما امکانات رفاهی مانند سرویس بهداشتی و نمازخانه و مرکز مطالعات نیز دارد.

بنایی که هنوز آزاد نشده است

غیر از جاذبه‌های باستانی، آثار تاریخی و عمارت‌هایی نیز در بهشهر وجود دارد که بازدید از هر کدام آنها می‌تواند یک روز وقت بگیرد. برخی از عمارت‌ها و کاخ‌ها نیز هنوز آزادسازی نشده تا به جاذبه‌های این شهر بیافزاید؛ مانند عمارت صفی آباد در جنوب غربی این شهرستان که در ارتفاعات قرار گرفته و اکنون در اختیار نهادهای دولتی است و امکان بازدید از آن فراهم نشده است. عمارت صفی آباد به دستور شاه عباس بزرگ در زمان شاه صفی ساخته شد. گفته می‌شود که از این کاخ تا باغ شاه بهشهر که به عمارت چهل ستون مشهور است یک راه زیرزمینی احداث شده بود تا در مواقع ضروری از آن استفاده شود.

عمارت وسط دریاچه عباس آباد

باغ عباس‌آباد یکی از مهمترین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی معروف مازندران است که در فاصله نیم‌ساعته از مرکز شهر واقع شده و شامل سد عباس‌آباد، مخزن، دریاچه سد، برج آجری و آسیاب آبی می‌شود که به دستور «شاه عباس اول» احداث شده است. برای رفتن به این باغ که در فهرست باغ‌های ایرانی یونسکو ثبت جهانی شده است، باید از جاده پر پیچ و تاب و سبز رنگی عبور کرد. این جاده خودش یک جاذبه گردشگری است. این باغ را باید هم در بهار و هم در تابستان دید. به خصوص عمارت وسط دریاچه آن که به زیبایی این مجموعه اضافه کرده است. اگر به این مجموعه رفتید از نمایشگاه موقت آن هم دیدن کنید و از راهنمایان باغ بخواهید سیستم آبرسانی باغ را که یکی از شاهکارهاست برایتان توضیح دهد.

گورستانی که سنگ قبرهایش حرف می‌زنند

همانطور که جنگل‌های عباس‌آباد جاذبه‌ای مضاعف برای باغ عباس آباد به شمار می‌آید، دیدن جنگل‌های هزار جریب هم خودش به تنهایی جاذبه مهم و طبیعی بهشهر است. اما برای رسیدن به قبرستان یا گورستان سفید چاه که به «گورستان سپید» نیز شهرت دارد، باید از میان جنگل‌های هزار جریب عبور کرد. وقتی به مرز بهشهر و گلوگاه رسیدید به سمت هزار جریب بپیچید. از جاده‌ای با فاصله ۴۰ دقیقه‌ای عبور کنید تا به اولین قبرستان مسلمانان در ایران و یادگاری دوران تیموریان برسید.

اهالی می‌گویند این سنگ‌ها با آدم‌ها حرف می‌زنند؛ منظورشان این است که وقتی به هر سنگ قبری می‌رسی، می‌خوانی که چه کسی چه سالی و چه روزی دفن شده است از همان دوران تیموریان تا کنون. حتی روی سنگ‌های قدیمی نقاشی‌هایی حک شده که نشان می داده آن فرد متوفی چه شغلی داشته یا چه هنری را دوست داشته است. اهالی این منطقه معتقد هستند که خاک سفید این روستا، نمی‌گذارد که اجساد مردگان‌شان بپوسد. اینجا مهمترین گورستان مسلمانان است و اهالی معتقدند مردگان‌شان در کنار مردگان قدیمی‌تر آرام می‌گیرند، به خصوص اگر نزدیک به امامزاده دفن شوند. به همین دلیل سنگ قبرهای جدید در کنار سنگ قبرهای قدیمی‌تر دیده می‌شوند. هنوز هم سکوت قبرستان و صدای لالایی از گوشه و کنار قبرستان می‌آید، گورستانی که حتی نمای دور آن هم زیباست. 

موسیقی و گنجینه‌ای به نام استاد اسحاقی

اگر پس از کرونا به این شهر رفتید و همچنان مانند قبل جشنواره‌های مختلفی در این شهر برگزار شده بود، سفرتان را همزمان با جشنواره انار و انجیر بهشهر انتخاب کنید. در این شهر، جشنواره‌ها با آئین‌ها و موسیقی شمالی برگزار می‌شود. از آنجا که انار بهشهر معروف است، برایش جشنواره برگزار می‌کنند و چون نزدیک به گلوگاه قرار گرفته، انجیرش هم مانند انجیرهای گلوگاه خوشمزه است. جشنواره انجیر هم در گرجی محله برگزار می‌شود، همان جا که استاد محمدرضا اسحاقی موسیقی‌دان و خنیاگر مازندرانی زندگی می‌کند.

خانه استاد اسحاقی در حال تبدیل شدن به مرکز فرهنگی و هنری و موزه موسیقی استان است. او توانسته خانه‌اش را به سبک دوره قاجار بسازد تا به دیگران یادآوری کند خانه‌های بهشهر چطور ساخته می‌شدند. اگر مهمانش شدید، برایتان تار می‌نوازد تا شما را با موسیقی مازندران بیشتر آشنا کند هر چند که او را خیلی‌ها با موسیقی سریال پایتخت می‌شناسند و صدایش برای خیلی از مردم ایران آشناست. به هر حال حضور او و خانه‌اش در بهشهر هم یکی از جاذبه‌های این شهرستان به شمار می‌آید. جاذبه‌ای که باعث شده او در فهرست گنجینه زنده بشری ایران ثبت شود.

عمارت باغ شاه در اختیار شهرداری

از آنجا که شهر بهشهر به باغ شاه هم معروف بوده، پارکی به همین نام هم وجود دارد که البته این روزها به آن پارک ملت می‌گویند، اما قدیمی‌ها همچنان آن را باغ‌شاه یا باغ چهلستون اشرف می‌خوانند. دور تا دور استخر، در زمان شاه عباس اول گودال‌هایی برای قرار دادن شمع وجود داشته است که هنگام تشریفات، آنها را روشن می‌کردند و به همین مناسبت آن را حوض نور می‌نامیدند. بهترین نقطه برای فرار از شلوغی شهر، رفع خستگی و قدم زدن، همین نقطه سبز است. وقتی در این پارک قدم زدید، به داخل عمارتی تاریخی که در آن قرار گرفته است نیز بروید. البته اگر شهرداری بهشهر اجازه داد، چون فعلا تحت تملک شهرداری قرار دارد.

سیستم آبرسانی چشمه عمارت

اگرچه در دامنه ارتفاعات جنوبی بهشهر چشمه‌سارهای فراوانی وجود دارد، امّا یکی از پرآب‌ترین این چشمه‌ها، چشمه عمارت است که امروزه بیش از نیمی از آب شهر را تأمین می‌کند. در دوره صفویه این عمارت در دو طبقه ساخته شد. مدتی در اختیار شهرداری بود و حالا اداره میراث فرهنگی بهشهر در آن مستقر است. پس هر زمان به جز ساعات اداری می‌توانید از آن بازدید کنید. اینجا عمارتی شبیه به عمارت باغ فین کاشان است با همان سبک و سیاق باغ، چشمه و عمارت. طبقه دوم آن هنوز مرمت نشده تا برای بازدید عموم باز شود.

این بنا با تزئیناتی از جمله کاشی‌کاری و نقاشی سردر و ایوانش، دارای ویژگی مهم آبرسانی هم هست و گردش آب در آن تا طبقه دوم عمارت می‌رفته است؛ یعنی اکنون در طبقه دوم عمارت حوضچه‌هایی قرار دارند. وقتی به این عمارت رفتید از کارشناسان آنجا بخواهید سیستم آب‌رسانی به طبقات بالاتر که در دوره صفوی رایج بوده و امکانات امروزی را نداشته‌اند، چطور انجام می‌گرفته است جواب این سوال قطعاً اهمیت این عمارت تاریخی را مشخص می‌کند.

آبشارهای بهشهر

اگر اهل آبشارگردی باشید، بهشهر برای شما هم جاذبه دارد؛ مانند آبشار اسپه‌او، آبشاری پلکانی و کاسه‌ای که حوضچه‌های آهکی متعددی در هفت طبقه دارد و در ۳۰ کیلومتری بهشهر در همان منطقه جنگل‌های هزار جریب قرار گرفته است. ارتفاع این آبشار بیش از ۴۰۰ متر است و از چشمه‌ای که از شکاف سنگی در زیر درختی کهنسال می‌جوشد، سرچشمه می‌گیرد.

آبشار سنگ نو در منطقه جنوبی بهشهر و در ۳ کیلومتری دل جنگل‌های جنوبی بهشهر قرار دارد و به دلیل فشار آب، یک حوض بزرگ سنگی یا به اصطلاح مازنی یک نور سنگی در زیر آبشار درست شده و به آن سنگ نور هم می‌گویند. مجموعه دیدنی «سنگ نو» شامل چهار آبشار است که بزرگترین آن حدود ۱۲ متر ارتفاع دارد.

روستای یانه‌سر را با مزارع پرورش زنبور عسل بیشتر می‌شناسند. در همین روستا، خانه شهریاری یکی دیگر از مکان‌های تاریخی شهر بهشهر است. این خانه زمانی محل حکومت یکی از سرداران زمان قاجار بوده است یعنی تقریباً ۳۰۰ سال پیش با مصالحی مانند آجر پخته، سفال و گچ ساخته شده است. وقتی داخل عمارت شدید، سری هم به شومینه‌های زیبایی که دارد بزنید.

از این خانه‌های تاریخی در بهشهر زیاد است مانند خانه احمدخان هزار جریبی که در روستای سرخ گریوه واقع شده است. سقف این ساختمان را نیز با سفال کار کرده‌اند و معماری آن هم مانند بیشتر خانه‌های تاریخی دوره قاجار قرینه است.

تالاب میانکاله؛ محل زیست حفاظت شده

اگر چه بهشهر، جنگل‌های هزارجریب (که خودش از مناطق حفاظت شده است) را دارد، اما منطقه تالاب میانکاله آن هم یکی از مهمترین مناطق محیط‌زیستی حفاظت شده و مهمی است که رفتن به آنجا باید با هماهنگی سازمان محیط‌زیست انجام گیرد. این تالاب از آنجا مهم است که محل زیست پرندگان و موجودات دریایی فراوانی است؛ بنابراین اگرچه از نظر گردشگری مهم است اما همه گردشگران امکان رفتن به آنجا را ندارند. تنها به خاطر آرامش زیست آن محیط!

به جاذبه‌های گردشگری این شهرستان، جاذبه‌های جدیدتری هم اضافه شده است مانند: سایت پرواز پاراگلایدر مهدیرجه. اگر خواستید به سمت گلوگاه بروید در مسیرتان می‌بینید چند پاراگلایدر در حال پرواز است. اگر اهل هیجان هستید و این نوع ورزش‌ها را دوست دارید، سری به این منطقه و سایت بزنید. قطعاً پرواز در آسمان هزارجریب و بهشهر با منظره دریای مازندران دیدنی است.

سوغاتی‌های خوراکی و صنایع دستی محلی

وقتی سفرتان به بهشهر رو به اتمام بود، سوغاتی‌های متنوعی از اینجا با خودتان ببرید. انواع ترشی به خصوص ترشی بادمجان، هفت بیجار، یرآلماسی، نازخاتون و آب نارنج یا میوه‌هایی مانند انجیر و ازگیل، تمشک وحشی و زردکیجا، گزنه و خرمالو وحشی. تا اینجا آمدید از ساکنان گرجی محله رب انار هم بخواهید به هر حال انار اشرف، باید رب خوبی هم داشته باشد.

غذاهای بهشهری را هم حتماً امتحان کنید مانند: کدو پلو، اکبرجوجه، ماهی شکم‌پری که تازه صید شده باشد، خورشت مرغ ترش و آش ترش یا آش گزنه. به روستای متکازین هم بروید و گلیمچه بخرید. پارچه بافی‌ها و حصیربافی‌های بهشهری‌ها در بازارچه‌های محلی‌اش پیدا می‌شود.

راههای دسترسی به بهشهر

برای رفتن به زادگاه مادر شاه عباس از چند طریق می‌توان سفر کرد. قطارهایی که به سمت گرگان می‌روند، در ایستگاه بهشهر نگه می‌دارند. تاکسی هم از شهر ساری، آمل و تهران به مقصد بهشهر زیاد است. اتوبوس‌های فراوانی نیز به این سمت می‌روند؛ حتّی می‌توان اتوبوس گرگان را سوار شد و در بهشهر پیاده شد. همان جا در مرکز شهر بهشهر چند هتل و هتل آپارتمان وجود دارد. مهمانسراهای دولتی هم هستند که باید برای اقامت در آنها مجوز گرفت. هتل مروارید صدرای بهشهر، هتل آپارتمان عباس آباد، هتل بهشهر و هتل اشرف از جمله مراکز اقامتی این شهر هستند.

البته اقامتگاه‌های جدید و جالب دیگری نیز می‌تواند در جنگل‌های هزار جریب پیدا کرد که به خانه درختی معروف هستند؛ مانند خانه درختی‌های «کومه». البته مهم است که اقامت در چنین جاهایی را دوست داشته باشید. یا اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مسیرهای پرترددی مانند جاده هزار جریب یا در کنار گورستان سفیدچاه که با مجوز از وزارت میراث فرهنگی مشغول به فعالیت هستند و تعدادشان هم کم نیست.

جاذبه‌های بهشهر تنها به این موارد ختم نمی‌شود وقتی شهری قدمت زیادی داشته باشد در هر روستا و محله آن غیر از فرهنگ مردم که خود به تنهایی دیدنی است، آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری متنوعی دارد شما هم به این فهرست، مکان‌های دیدنی بهشهر را اضافه کنید.

تألیف: لست‌سکند