اگرچه اکنون داخل شهر تهران، کاخ گلستان باقی مانده که آن هم متعلق به تهران دوره قاجار است، اما در زمانی که شهر تهران بزرگ‌تر بود و تکه‌ای از آن به عنوان استان البرز شناخته نشده بود، سران قاجار در ییلاقات اطراف برای خودشان کاخ‌های تابستانی می‌ساختند. هنوز هم این کاخ‌ها موجود هستند؛ مثل کاخ سلیمانیه یا کاخ شهرستانک. در کنار آنها کاخ شمس هم متعلق به دوره پهلوی قرار گرفته تا اکنون استان البرز دارای سه کاخ منحصر به فرد باشد. همانند شهر تهران که دارای کاخ‌های متعددی از زمان قاجار تا پهلوی است.
کاخ سلیمانیه
یکی از کاخ‌های استان البرز به عنوان نزدیک‌ترین کاخ به شهر تهران، کاخی است که کنار یک پردیس دانشگاهی واقع شده و دارای نقاشی‌های مهمی است.
فتحعلی شاه قاجار در باغ بزرگی در کرج که حالا متعلق به دانشکده کشاورزی است، دستور داد بنایی برای اقامتگاه تابستانی‌اش به مناسبت تولد سی و چهارمین پسرش، یعنی سلیمان میرزا، بسازند. پس نامش را کاخ سلیمانیه گذاشت. این عمارت، تنها کاخ این باغ بزرگ نبود، بلکه برای موکب‌ها و کارکنان هم ساختمان‌هایی ساخته شد که کوچک‌تر از عمارت شاهی بودند. با این حال از این عمارت و آن باغ، اکنون تنها همان کاخ سلیمانیه باقی مانده ولی ساختمان‌های کوچک از بین رفته‌اند.
از عمارت اصلی نیز دو نقاشی به جای مانده که آن را خاص کرده است. این دو نقاشی در تالار کاخ از آقا محمد خان قاجار و فتحعلی شاه به جا مانده است و در زمان قاجار توسط عبدالله خان نقاش باشی کشیده شدهاند. یکی از آنها هم سلیمان میرزا را نشان می‌دهد که کنار تخت طاووس نشسته است.
فرهاد میرزا، عموی ناصرالدین شاه، زمان ساخت این بنا را سال ۱۲۲۶ دانسته و حاجی محمد حسین صدراعظم اصفهانی، سومین صدر اعظم فتحعلی شاه را سازنده این بنا دانسته است.
مالک آن دانشگاه تهران است چون پردیس کشاورزی یکی از ساختمان‌های وابسته به دانشگاه تهران بوده. هر چند که قدمتش از دانشگاه تهران بیشتر است. این کاخ زمانی که شهر کرج فعلی، برای ییلاق و اتراق سپاهیان و خانواده قاجار مناسب بود، ساخته شد. از طرف دیگر مکانی بود که بر سه راهی مازندران، ری و طالقان قرار داشت و از این نظر هم کاملاً استراتژیک بوده است. هنوز هم می‌توان در این کاخ، تالارها، ارسی‌ها، نقاشی‌ها، آیینه کاری‌ها و قوس‌های نیم دایره‌ای در سقف‌های شیروانی دید.
اگر درهای باغ سلیمانیه باز شد و به دیدن آن رفتید، یک ساختمان یک طبقه‌ای را کنارش خواهید دید که زمانی برجی پنج طبقه و متعلق به دوره صفویه بوده است.
بنای فعلی سلیمانیه جزو کوچکی از مجموعه بناهای قلعه و قصر سلیمانیه است که شامل: عمارت گلشن، ساختمان کلاه فرنگی، بیرونی و حرمسرای فتحعلی شاه، ساختمان اندرونی، برج بلند فراش آباد، عمارت در قرمز (باغ انگوری) باغ فراش آباد، باغشاه اول و دوم و باغ فردوس میشود. اکنون گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های کاخ، مرمت و بازسازی شدهاند. سقف بنا نیز که چوبی است، استحکام بخشی شده است.
این کاخ فعلا در دست مرمت است و در حال حاضر بازدید عموم ندارد، آجری است و بر خلاف خیلی از کاخ‌های دیگر، نمای آن تزئینات زیادی ندارد. به تازگی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز مجوز فعالیت آن را به عنوان کاخ‌موزه داده است. قرار است در صورت ایجاد زیرساخت‌های لازم برای میزبانی از بازدیدکنندگان، فروش بلیت به صورت محدود و در فواصل زمانی معین انجام شود تا بازدیدکنندگان در ایام عید بتوانند وارد این بنای تاریخی شود و از آن بازدید کنند.
این بنای تاریخی در محله مصباح کرج واقع شده است که در واقع محدوده مرکزی شهر کرج در استان البرز محسوب میشود.
شهرستانک کوچک دوره ناصری
کاخ دیگری که در استان البرز واقع شده و آن هم متعلق به دوره قاجار است به کاخ شهرستانک شهره است. شهرستانک در شمال قله توچال از توابع مرکزی استان البرز در منطقه‌ای واقع شده که طبیعت روستا در هر فصل از سال جلوه‌ای خاص دارد. این روستا به دلیل وجود رودخانه‌ای معدنی شکل گرفته که اکنون نیز از وسط آن می‌گذرد. از اساس این روستا به دلیل وجود رودخانه‌ای معدنی شکل گرفته که اکنون نیز از وسط آن می‌گذرد.
برای رفتن به این کاخ، باید از کوچه باغ‌ها و باغ‌های میوه گذر کرد. ورودی این روستا هم درهای سرسبز است و چشمه‌های متعدد بر سرسبزی آن افزوده است. مانند چشمه «گله کیله» که اطرافش پوشیده از درختان گردو گیلاس و آلبالوست.
شهرستانک در ۴۹ کیلومتری کرج واقع شده و از منطقه دوآب با یک دو راهی از جاده چالوس جدا میشود. همچنین برای رفتن به کاخ، باید از جاده کرج گچسر گذر کرد.
این کاخ به عنوان کاخ ییلاقی در سال ۱۲۹۵ هجری قمری به دستور ناصرالدین شاه، توسط محمدابراهیم خان معمار باشی از معماران چیره دست آن دوره به مدت سه سال ساخته شد. کاغذ دیواری‌های این کاخ ییلاقی نیز به دستور ناصرالدین شاه از آلمان به ایران آمد و در شهرستانک نصب شد.
می‌گویند که هر سال ناصرالدین شاه مراسم آشپزان داشته؛ حتی اعتماد السلطنه هم در کتاب خاطراتش در این باره می‌نویسد که به این کاخ برای مراسم رفته‌اند و از یک جاده در پس قلعه و توچال گذشته‌اند تا به کاخ شهرستانک رسیده‌اند. اما خدمه باید از مسیر باریک و خطرناکی می‌رفتند؛ مسیری که در آن به رودخانه سقوط می‌کردند. تا اینکه بالاخره ناصرالدین شاه در سرخ حصار، قصری ساخت و مراسم را به جای شهرستانک به آنجا منتقل کرد.
این کاخ ۱۹ اتاق و دو حمام و معماری ویژه ای دارد که حتی کمال‌الملک هم نقاشی آن را کشیده و تابلویش اکنون در کاخ گلستان تهران نگهداری میشود.
اما این کاخ ییلاقی ناصری، بعد از ناصرالدین شاه، دیگر رونقی نداشت و عوامل مختلفی به تخریب این کاخ دامن زدند. در دهه ۴۰، یک بار مرمت شد اما باز هم اگر هزینه‌ای برای مرمت آن میشود، سال‌ها بی توجهی آن را از بین می‌برد. این کاخ دو طبقه، تخریب‌های زیادی داشته است؛ به نحوی که طبقه دوم آن دیگر وجود ندارد. در سال ۴۸ توسط فدراسیون کوهنوردی به عنوان اقامتگاه موقت کوهنوردان استفاده شد. حالا این بنای تاریخی که در مالکیت صندوق حفظ و احیای آثار تاریخی قرار گرفته، به بخش خصوصی واگذار شده است تا کاربری اقامتی و پذیرایی داشته باشد. اما چه فایده که اکنون از تزئینات گچ بری و ارسی‌هایش چیزی باقی نمانده است.
کاخ شمس با طراحی مرواریدی در صدف
کاخ شمس هم یکی از کاخ‌های سه گانه استان البرز است. تاریخ این کاخ به دوره پهلوی برمی گردد؛ در واقع جوان‌تر از دو کاخ شهرستانک و سلیمانیه است.
کاخ شمس را در سال ۴۵ به مدت دو سال در زمینی به مساحت ۱۱۱ هکتار ساختند تا شمس خواهر محمدرضاشاه در آن ساکن شود. این کاخ در منطقه خوش آب و هوای استان البرز فعلی قرار گرفته و باغ سیب آن نیز از همان زمان شهرت داشته است. این بنا که دارای امکانات مدرن‌تری نسبت به کاخ‌های دیگر بوده است، سالن‌های متعددی از جمله سالن سینما، بیلیارد و محل نگهداری پرندگان کمیاب و استخر داشته است و تزئیناتی که در آن به کار رفته را از کشورهای خارجی به ایران آورده بودند تا این بنا به شکل حلزونی ساخته شود.
این بنا توسط وسلی پیترز و بنیاد فرانک لوید رایت با هزینه یک میلیون دلار طراحی و ساخته شد. معماری این بنای کاملاً مدرن و سبک غربی را یک معمار ایتالیایی به نام کلیسی انجام داده است. دور تا دور این حلزون را دریاچه کوچکی احاطه کرده است.
همه فضاهای معماری آن هم با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون به شکل دانه‌های مروارید اجرا شد. ضلع شمالی کاخ دریاچه‌ای به شکل باله های سفره ماهی طراحی و اجرا شده است.
شمس پهلوی این منطقه خوش آب و هوا را به دلیل بیماری آسم برای زندگی انتخاب کرده بود و تا سال ۱۳۵۷ در آن زندگی می‌کرد. این بنای تاریخی پس از سقوط پهلوی، مدتی به عنوان مجتمع اردویی استفاده می‌شد. همچنین مدتی در اختیار بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بود و اکنون در اختیار وزارت میراث فرهنگی است.
معمولاً در ایام نوروز برای بازدید گردشگران، باز میشود. برای دیدن این کاخ باید به مهرشهر کرج بروید.
تألیف: لست‌سکند
