همینکه وارد روستای پِرا مِلانا در یونان شوید، دو صدای مختلف توجه شما را جلب خواهد کرد. اول صدای پرندگان آوازخوان و دوم صدای اسکوترهایی که پشت سر هم در تردد هستند. اما اگر به کافه‌های مرکز شهر نزدیک شوید، صدایی غریب به گوشتان می‌رسد. صدای سالمندانی که با زبانی عجیب و 3 هزارساله با هم صحبت میکنند. زبانی به نام تساکونیکا.
زبان اسپارتی و اندک سخن‌گویانش
این افراد از نسل زبانی اسپارت‌ها هستند، شهر ایالتی یونانی که بخشی از فرهنگی غنی به نام تساکونین بوده است. تومایس کُنیا که به دلیل تسلطش به این زبان، به او لقب ملکه تساکونیکا را داده‌اند، در مرکز شهر با دوستانش به این زبان صحبت می‌کند. زبانی که بسیاری از یونانیان آن را متوجه نمی‌شوند. باور کردنی نیست که این گروه، آخرین بازماندگان نسلی هستند که همچنان به تساکونیکا صحبت می‌کردند. از 10 هزار نفری که به این زبان صحبت می‌کردندT 2 هزار نفر باقی‌مانده که عمده آنها سالمند هستند. به علاوه این زبان فقط در 13 شهر و روستا که همگی اطراف پراملانا هستند صحبت می‌شوند. با اینکه زبان اصلی شهر یونانی است، اما افراد در منازل و در مکالمات خودمانی از زبان تساکونیکا استفاده میکنند. هرچند که آینده این زبان واقعا نامعلوم است.
کنیا میگوید: در نبود معلم‌هایی که توانایی تدریس این زبان را داشته باشند، روز به روز به از بین رفتن آن نزدیک‌تر می‌شویم. 40 سال است که تلاش می‌کنم این زبان را حفظ کنم و احساس می‌کنم حفظ کردن این زبان، وظیفه من است.
جایگاه تساکونیکا صرفا به دلیل اهمیتش در هویت و فرهنگ تساکونیان‌ها نیست. تساکونیکا جزو معدود یادگاران اسپارت‌ها و قدیمی‌ترین زبان زنده یونان است که 3100 سال از زبان یونانی مدرن قدیمی‌تر است. این زبان یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های اروپا هم هست.
اِلِنی مانو، یکی از معدود معلمان تساکونیکا میگوید: از این زبان از بین برود، دیگر نمی‌توانیم ادعا کنیم که تساکونیانی هستیم.
تساکونیکا چگونه زبانی است
تساکونیکا بر اساس زبان دوریک است که اسپارتی‌های باستان به آن سخن می‌گفتند و تنها بازمانده گویشی از شاخه دوریک است که بخشی از زبان‌های هلنی بوده است. در حالی که زبان یونانی ریشه در گویش‌های ایانیک و اتیک دارد که به شاخه‌های شرقی برمی‌گردند. با اینکه الفبای همه آنها یکی است، تساکونیکا نمادهای آوایی بیشتری دارد و از نظر ساختار و تلفظ متفاوت است. طبیعتاً تساکونیکا به زبان‌های باستانی نزدیکی بیشتری دارد تا زبان یونانی مدرن، اما عمده این زبان‌ها قابل درک نیستند. النی مانو میگوید: تساکونیکا مدرک اصلی ارتباط ما با اسپارت‌ها است. باور قلبی همه ما این است که نوادگان مستقیم و بازماندگان اصلی ایالت اسپارتا هستیم و وقتی به منطقه اسپارت می‌رویم احساس می‌کنیم به خانه بازگشته‌ایم.
این در حالی است که پراملانا و سایر روستاهایی که به زبان تساکونیکا صحبت میکنند، بین 55 تا 100 کیلومتر تا ایالت اسپارت فاصله دارند و در شمال‌شرق آن قرار گرفته‌اند. البته همین مسافت تا مرکز حکومت اسپارت احتمالا یکی از دلایلی است که این زبان تا امروز دوام آورده است.
از بین رفتن یک زبان باستانی
وقتی در سال 396 میلادی، ویزیگوت‌ها اسپارت را شکست دادند، مردم شهر را رها کرده و به مناطق کوهستانی اطراف پناه بردند. در طول قرن‌ها، تساکونیکا میان این مناطق کشاورزی باقی ماند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شد. این جوامع تا جنگ استقلال یونان به نسبت دورافتاده بودند اما زیرساخت‌ها پیشرفت کرد و آموزش سراسری شد.
در این زمان است که با ساخت جاده‌ها و بنادر، دسترسی روستاییان به سایر مناطق راحت‌‌تر و مهاجرت‌ها به خارج از روستا آغاز شد. در دهه 1950، روستا برق‌کشی شد و مردم روستا در معرض رسانه‌های ملی قرار گرفتند و با باقی کشور و حتی جهان آشنا شدند. بسیاری برای پیدا کردن موقعیت‌های شغلی بهتر به کشورهای دیگر رفتند که یکی از آنها پانوس مارنریس، معلم، شاعر و ترانه‌سرا است که تساکونیکا را تدریس می‌کند و مدیر وبسایت تساکونیکا است.
مارنریس میگوید، تا سال 1970 که من به آمریکا مهاجرت کردم، مردم روستایی که در آن بزرگ شدم و البته روستاهای اطراف، همگی صد در صد به زبان تساکونیکا صحبت می‌کردند. اما هر بار که به زادگاهم بازگشتم متوجه شدم افراد بیشتری این زبان را کنار می‌گذارند و این مسئله به شدت برای من ناراحت کننده بود. جاده آستروس به لئونیدیو در سال 1958 ساخته شد، 20 سال بعد مردم دیگر تساکونیکا صحبت نمی‌کردند.
اواخر دهه 50، همچنان 5 هزار نفر تساکونیکا صحبت می‌کردند. اما با گذشت یک دهه، این عدد تقریبا نصف شد. به خصوص بعد از 1976 که یونانی مدرن، زبان رسمی کشور شد و معلمانی از خارج روستا برای تدریس آن به روستاها آمدند. در اندک زمانی تساکونیکا برچسب سطح پایین بودن خورد و بسیاری از پدران و مادران که خودشان به زبان تساکونیکا صحبت می‌کردند، به دلیل حس شرم به فرزندانشان این زبان را آموزش ندادند. تصمیمی که اکنون از انجام آن پشیمان هستند چرا که یونسکو، زبان تساکونیکا را در معرض انقراض معرفی کرده است.
تا دهه 1990، تساکونیکا همزمان با یونانی مدرن در بعضی از مدارس تدریس می‌شد اما از این دهه، تساکونیکا زبانی اختیاری شد. امروز مدارس زیادی را در این روستاها پیدا نمی‌کنید، چرا که بچه‌های زیادی در آنها زندگی نمی‌کنند. جمعیت روستاهای این منطقه به شدت رو به سالمند شدن رفته است. کونیا میگوید که فقط 12 کودک در روستای محل زندگی‌اش هستند و بدون نسل جوانی که زبان را به آنها منتقل کنند، طبیعتا در آینده نزدیک تساکونیکا از بین خواهد رفت. امروز آن حکم شرم‌آور و سطح پایین بودن زبان از بین رفته اما نگرانی برای تداوم و بقای آن همچنان پا برجا است.
تغییر رویه و نیاز به اقداماتی جدی
در دهه 60 و 70، نظرات درباره زبان تساکونیکا تغییر کرده‌اند و به جای پدیده‌ای پنهان کردنی، تبدیل به گنجینه‌ای ارزشمند شده و بسیاری از نسل جوان این روستاها از والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌های خود بابت آموزش ندادن این زبان به آنها ناراحت بودند. کنیا میگوید به پدرش التماس کرده که به زبان تساکونیکا با فرزندانش صحبت کند، اما پدرش قبول نکرده. البته امروز صحبت کردن به این زبان میان نسل جدید، بسیار مد شده است.
در سال‌های اخیر، بسیاری از معلمان، سیاستمداران و فیلسوفان کوشیدند که این زبان را مجددا احیا کنند و اگر دستاورد بزرگی نداشتند، حداقل توانستند احترامی را که شایسته این زبان است، به آن بازگردانند. در شهرهایی مانند لئونیدیو، علائم و نشانه‌ها به هر دو زبان یونانی مدرن و تساکونیکا نوشته شده است. روی یکی از آنها نوشته شده، زبان ما تساکونیکا است، از مردم بخواهید که با این زبان با شما صحبت کنند. در موزه و بایگانی رسمی شهر هم این زبان را می‌بینید. بایگانی را در سال 1954 ساختند تا بتوانند از زبان و فرهنگ این منطقه محافظت کنند. به همین دلیل، هر سال تابستان فستیوال ملیتزاز برگزار میشود که موسیقی، رقص، فرش‌بافی، معماری سنگی و انواع مختلفی از بادمجان منطقه را به نمایش می‌گذارد.
امروز بلد نبودن زبان تساکونیکا است که شرم‌آور است. این کلمات را شهردار کیونوریای جنوبی در لئونیدیو میگوید که به شدت به میراث تساکونیایی خودش افتخار می‌کند. او میگوید رویایش رسیدن به روزی است که اکثر تساکونیایی‌‍‌ها بتوانند به این زبان صحبت کنند.
ویژگیهای زبان تساکونیکا
اگر با نگاهی تاریخی به این زبان بنگرید، متوجه می‌شوید که این زبان به طبع زندگی ساده و سخت مردمانش، شفاهی بوده است. دوریان‌ها از زبان فقط بنا به ضرورت استفاده می‌کردند و چیزی نمی‌نوشتند. واژه لکونیک به معنی انسان کم‌حرف، از نام شهر لاکونیا گرفته شده که ساکنانش به اختصار کلامی و عبارات پرمغزشان شهرت داشتند. به همین دلیل، تعداد لغات تساکونیایی زیاد نیست، حدودا بین 8 تا 10 هزار لغت دارد که در مقابل 5 میلیون لغت زبان یونانی مدرن، بسیار اندک است.
ماکسیم کیسیلیر، رئیس دپارتمان مطالعات یونان مدرن و بیزانتین از دانشگاه سنت پترزبورگ، میگوید: «به همین دلیل هم هست که تسکونیکا ادبیات ندارد اما عباراتی برای ابراز عشق و محبت دارد». کیسیلیر یکی از بهترین سخنرانان زبان تساکونیایی است. شاید بتوان گفت که در این زبان کیفیت بر کمیت ارجحیت داشته. البته کمبود کلمه هیچوقت مشکل آفرین نبوده چرا که هرجایی لازم بوده، از زبان یونانی مدرن و فرانسوی قرض گرفته شده است. به علاوه، تساکونیکا آواهای خاصی دارد که نوشتن آنها سخت خواهد بود.
موفق‌ترین تلاش را برای مکتوب کردن این زبان، عموی کنیا انجام داده و در یک دیکشنری سه جلدی در سال 1986 به چاپ رسانده است. اکنون سخن‌گویان بسیاری در تلاشند که این دیکشنری را به روز و مجددا به چاپ برسانند. سازمان‌های دولتی مانند شهرداری کیونوریا شمالی و جنوبی و بایگانی تساکونین از این تلاش بسیار خشنودند و از آن حمایت معنوی میکنند، اما بودجه لازم برای کمک مادی را ندارند.
سوتیریس سِتِنیوتیس، نویسنده تساکونیکا که در حال جمع‌آوری لغات جدید برای دیکشنری است میگوید، آنچه مکتوب نشود، فراموش میشود. در عصر اطلاعات اینترنتی دیگر نباید شاهد از دست رفتن زبانی باشیم. هر روستایی تساکونیایی باید مرکزی برای حفظ این زبان داشته باشد و در آتن و اسپارت این زبان آموزش داده شود.
پتریس دیمیتریس، شهردار پراستوس می‌خواهد همچین مرکزی را در ساختمانی متروک در روستای تقریبا خالی شده‌اش آغاز کند. در حال حاضر فقط مرکز بایگانی تساکونیکا است که کلاس‌های آموزشی این زبان را برگزار می‌کند. با گسترش همه‌گیری کوید-19، کلاس‌های این زبان برای اولین بار به شکل آنلاین برگزار شد. این کلاس‌های آنلاین درهای گسترش بیشتر تدریس این زبان را باز کرد. فعالان حفاظت از زبان تساکونیکا حالا می‌توانند گستره وسیع‌تری از افراد را هدف قرار دهند. به علاوه قرار است که یک برنامه رادیویی تولید و در تمام مناطق تساکونیکا پخش شود و مرکز بایگانی تساکونیکا می‌خواهد تمام نسخ چاپی و اسناد خود را دیجیتال کند.
کلام آخر
برای موفقیت در حفظ این زبان، لازم است که افراد بیشتری درگیر آن شوند. به خصوص جوانان که حضور آنها برای حفظ این زبان به شدت لازم است. تساکونیکا در قلب مردم این خطه زنده خواهد ماند اما تلاش برای نجات آن سخت و طاقت‌فرسا است. شاید دیکشنری دیجیتال قدم بزرگی برای نجات این زبان باشد اما مشروط به اینکه افرادی باشند که به سراغ آن بروند و به این زبان اهمیت دهند.
منبع: BBC Travel
