روم باستان و حقایق عجیبی که از این امپراطوری نمی‌دانیم!

وقتی تاریخ باستان را ورق میزنیم، «امپراطوری روم باستان» بارها و بارها به چشم می‌آید و نامش تکرار می‌شود. جدا از قدرت و اقتدار این امپراطوری، ویژگی‌های عجیبی در جای‌جای فرهنگ و تاریخش وجود دارد که باعث شده در هر شعر، کتاب، داستان، فیلم و حتی زبان، اثری از آن ببینیم و بیشتر و بیشتر در موردش کنجکاو شویم. حتی خیلی از ما به تحقیق در مورد این امپراطوری بسنده نمی‌کنیم و برای دیدنش از نزدیک، به خرید تور اروپا ترغیب می‌شویم.

در این مطلب از مجله گردشگری لست سکند، اول از همه کمی از وسعت امپراطوری روم می‌گوییم تا بدانید بقایای روم در کدام کشور است و در عنوان‌های بعدی چکیده‌ای از تاریخ، جزئیات زندگی مردم روم، تاریخ، سازه‌های معروف و ... خواهیم آورد. هر یک از این عنوان‌ها، تعدادی از حقایق باورنکردنی روم، این تمدن بزرگ را دربردارد.

رم و روم یک معنی دارند؟

قبل از شروع متن، بهتر است یک باور رایج در مورد اصطلاح رم باستان را تصحیح کنیم. همه، پایتخت کنونی ایتالیا که شهر رم است را کم‌وبیش می‌شناسیم. زمانی که از «رم باستان» حرف می‌زنیم، معمولاً شهر رم در دوران باستان مقصودمان است و اگر بخواهیم از امپراطوری باستانی که این شهر را در مرکزیت حکمرانی خود قرار داده بود بگوییم، باید آن‌را با عبارت «روم باستان» ذکر کنیم. اما به دلیل شباهت این دو عبارت، همچنان در بسیاری از منابع این‌دو را به جای هم به کار می‌برند و نمی‌توانیم این مورد را یک اشتباه بزرگ تلقی کنیم. ضمن اینکه دیکته لاتین برای امپراطوری روم و شهر روم، Rome، یکسان است.

حقایقی از قلمرو روم باستان

از آن‌جایی که این امپراطوری بزرگ فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است، تنها بر حسب یک مدت زمان معین از تاریخ می‌توانیم بگوییم که کشور روم کجاست؛ اما اگر کنجکاوید بدانید آثار باستانی به جا مانده از روم در کدام کشور است، قطعاً ایتالیا بیش‌از هر جای دیگری جلب توجه می‌کند. در ادامه، سه مورد از جالب‌ترین حقایق کشور روم در مورد وسعت آن را مطرح می‌کنیم:

• روم در اوج کشورگشایی‌، حدود 5 میلیون کیلومتر مربع از وسعت خشکی‌های جهان را به زیر سلطه خود درکشید. این حد از عظمت روم در سال 117 پس از میلاد مسیح، رقم خورد.
• قلمرو روم در قرن دوم میلادی، دور‌ تا دور دریای مدیترانه را شامل می‌شد. بنابراین برخی از کشورهای شمال آفریقا، اعم از مصر، لیبی و تونس را هم از آنِ خود کرده بود.
• حدود 40 تا 50 کشور در دنیای امروز، روزگاری جزوی از امپراطوری روم بوده‌اند. این قلمرو عظیم، از شرق به ترکیه و ارمنستان منتهی می‌شدند.
• کلئوپاترا یکی از مرموز‌ترین، تأثیرگذارترین و قدرتمندترین شخصیت‌های تاریخ است که در تاریخ مصر دیده می‌شود، اما به دلیل وسعت قلمرو روم و هم‌مرز بودن با مصر باستان، این شخصیت در تاریخ روم هم نقش مهمی داشته است. برای آشنایی بیشتر با کلئوپاترا می‌توانید مطلب زیر را مطالعه کنید.

زن قدرتمند تاریخ و روم باستان

حقایقی از تاریخ روم باستان

 قدمت تمدن روم باستان به 8 قرن پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد که نخستین بار در شبه جزیره ایتالیا شکل گرفت و از قدیمی ترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود. در عنوان قبلی، درباره وسعت امپراطوری روم گفتیم؛ اما برخلاف آنچه پنداشته می‌شود، امپراطوری روم بزرگ‌ترین و قدرتمندترین امپراطوری در تاریخ به‌شمار نمی‌رود. دست کم 20 امپراطوری دیگر در طول تاریخ تشکیل شده است که از نظر قدرت و کشورگشایی، برتر از رومیان بوده‌اند.

با این وجود، هیچ‌یک از این‌ها ابهت امپراطوری روم را زیر سؤال نمی‌برد. روم باستان دو قرن بعد از میلاد مسیح، تمام کشور ایتالیای امروزی، تمام سرزمین‌های اطراف مدیترانه و کشورهایی مثل انگلیس و ولز را تحت سلطه خود قرار داده بود. حدود سه قرن بعد از این اوج‌گیری روم باستان، بربرهای سرزمین آلمان این امپراطوری بزرگ را درهم شکستند و بیشتر تاریخ نویسان، این مرحله را آخرین نفس‌های روم باستان می‌دانند. در ادامه گروهی از دانستنی‌های تاریخی روم باستان را برایتان آورده‌ایم:

• طولانی‌ترین و بلند مدت‌ترین جنگ خارجی در تاریخ بشریت به نبرد ایران و روم بازمی‌گردد که تا 721 سال ادامه داشت!
• امپراطوری روم باستان، بیش از 700 سال بر اروپا تسلط داشته است و وسعت قلمرو آن‌ها به قسمت‌هایی از آسیا نیز گسترش یافته بود.
• جالب است بدانید که در شهر رم باستان، اهرام ثلاثه و مجسمه ابوالهول، بناهای باستانی محسوب می‌شدند؛ زیرا اهرام مصر مربوط به 2500 سال قبل از میلاد مسیح بودند در حالی که امپراطوری روم حدود 1700 سال بعد از ساخته شدن آن‌ها برپا شد.
• اولین امپراطوری که در جهان خودکشی کرد، نرون، امپراطور روم، بود. کشتارهایی که او در طول سلطنتش انجام داد، نامش را در لیست مخوف‌ترین امپراطورهای جهان جاودانه کرده است.
• طبق تخمین‌های مورخان، بیش از 500 هزار انسان و حدود 1 میلیون حیوان در طی پیکار گلادیاتورها در بزرگ‌ترین تماشاخانه روم باستان کشته شدند.
• در تاریخ روم باستان حتی اسب‌ها هم مقام داشتند، سومین امپراطور روم باستان یعنی گایوس کالیگولا، اسب خود را به عنوان یک سناتور رومی برگزید.

حقایقی از آداب غذا خوردن رومی‌ها

طبق اطلاعاتی که تا کنون کشف شده است، رومیان باستان نیز مثل مردم عصرحاضر، سه وعده غذا در روز می‌خوردند. برخی از غذاهایی که رومی‌ها در آن زمان می‌خوردند، ممکن است برای ما بسیار عجیب باشد؛ مثلا یکی از پیش‌غذاهای خوشمزه در روم، نوعی موش بود که پس از طبخ، آن‌ را در عسل غوطه‌ور می‌کردند. به طور معمول، غذاهای روم باستان به همراه سس‌های مختلفی مصرف می‌شدند؛ البته اختلاف طبقاتی در روم موجب شده بود که مردم این سرزمین ساده‌ترین غذاها را داشته باشند.

• زبان فلامینگو در روم باستان به عنوان یک غذای محبوب و لوکس سرو می‌شد.
• در مهمانی‌های رسمی، رومی‌ها به جای میز شام، یک مبلمان کوتاه داشتند که برای غذاخوردن باید بر دست چپ خود تکیه می‌داند و با دست راست لقمه می‌گرفتند.
• Salema Porgy نوعی ماهی است که پس از خوردن آن باعث توهم در فرد می‌شود. به همین دلیل رومیان باستان برای تفریح از این ماهی تغذیه می‌کردند.
• برخی از شخصیت‌های مهم کشور روم، برای به دست آوردن محبوبیت بیشتر، به مردم پایین‌دست، گندم رایگان می‌دادند.
• سس گاروم، یکی از عجیب‌ترین خوردنی‌های روم باستان بود که از خون و محتویات شکم ماهی و ادویه‌جات مختلف به دست می‌آمد. این سس در ابتدا جنبه دارویی داشت، اما کم‌کم به غذای مردم تمام قشرهای مختلف روم باستان تبدیل شد.

حقایقی از بهداشت در روم باستان

شاید طراحی دستشویی‌های روم باستان، یکی از عجایبی باشد که حتی تصورش هم برای مردم دنیای امروز ممکن نیست. توالت‌هایی که در مکان‌های عمومی روم باستان قرار داشت، عبارت بودند از یک سالن پر از دستشویی که هیچ‌یک از توالت‌ها از یکدیگر جدا نبودند. هیچ کدام از این دستشویی‌ها سیفون نداشتند و به جای آن، معمولاً یک جریان ضعیف آب در زیر صندلی توالت‌ها جاری بود و فاضلاب را از مجراهای خاصی انتقال می‌دادند. جدا از چنین حقایق پیش‌پاافتاده‌ای، دانستنی‌های بسیار عجیب‌تری درباره نظافت رم باستان وجود دارد که برخی از آن‌ها در باور ما نمی‌گنجد.

• الهه فاضلاب، خدای توالت و خدای مدفوع، تعدادی از عجیب‌ترین موارد تقدس در روم باستان به‌شمار می‌رفتند.
• در روم باستان، ادرار به عنوان یک ماده شوینده به کار گرفته می‌شد و رومیان لباس‌های خود را با آن شست‌وشو می‌دادند
• مردم رم باستان، حتی از ادرار برای تمیز کردن دندان‌ها و ضدعفونی‌کردن زخم‌ها نیز استفاده می‌کردند.
• یکی دیگر از حقایق روم باستان که در منطق بهداشتی امروز ما نمی‌گنجد این است که زنان در روم باستان برای زیبا کردن صورتشان، از عرق گلادیاتور‌ها استفاده می‌کردند.

حقایقی از برده‌داری عجیب در روم باستان

برده‌داری، یکی از معمول‌ترین چیزهایی است که در دنیای باستان به وفور تکرار شده‌است؛ اما رفتاری که در گذشته با بردگان می‌شد، همواره بخشی از عجایب تاریخ است. زندگی سخت بردگان روم باستان عملاً نیازی به توصیف چندانی ندارد. کافیست اشاره کنیم، برده‌هایی که در معادن این سرزمین کار می‌کردند، ممکن بود ماه‌ها نور خورشید را نبینند. در برخی از دوره‌های امپراطوری روم، جمعیت برده‌ها در سرزمین‌های مختلف به حدی زیاد بود که موجب نگرانی حاکمان می‌شد. البته این نگرانی‌ها بی‌دلیل نبود؛ زیرا تاریخ روم باستان، شورش‌های بسیاری را از سوی برده‌ها به خود دید. برخی از حقایق جالب در مورد برده‌داری روم باستان به شرح زیر است:

• در روم و یونان باستان، افراد در ازای نمک می‌توانستند برده تبادل کنند.
• اکثر رومیان رفتار بدی با برده‌های خود نداشتند، بلکه مانند کارفرمایان امروزی، باتشویق و پاداش دادن به آن‌ها سعی در بهبود عملکرد برده‌های خود داشتند.
• ساترنالیا، فستیوالی مشهور در روم باستان بود که در آن ارباب و برده‌ها جایشان را با یکدیگر عوض می‌کردند.
• هر خانواده‌ای در روم، فارغ از میزان ثروت و سطح اجتماعی که داشت، می‌توانست برده بخرد. حتی برخی از خانواده‌های نسبتاً فقیر رومی هم ممکن بود یکی دو برده داشته باشند.
• تعداد برده‌های برخی از افراد ثروتمند، به بیش از چند هزار نفر می‌رسید؛ حتی یک فرد ثروتمند رومی به نام گایوس کائسیلیوس ایزیدوروس، در زمان مرگش 4166 برده داشت!
• اگر یک برده در کشور روم صاحبش را می‌کشت، طبق قانون باید تمام برده‌های خانه اعدام می‌شدند. این قانون، باعث کشته شدن هزاران برده بی‌گناه در این سرزمین شد.

حقایقی از زندگی شهروندان روم باستان

برای تشخیص شهروندان رومی کافی بود به لباسشان نگاه کنید. لباس بلند رومی تنها مخصوص شهروندان بود و بردگان، حق پوشیدن چنین لباس‌هایی را در رم باستان نداشتند. برده‌ها برای اینکه بتوانند شهروند روم باستان باشند، می‌بایست با پول اندکی که به دست می‌آوردند، آزادی‌شان را بخرند؛ البته چنین فرصتی نصیب هر برده‌ای نمی‌شد. یکی از ساده‌ترین راه‌های شهروند شدن در روم، شرکت در فعالیت‌های نظامی بود. افرادی که 20 سال در جنگ‌های روم خدمت می‌کردند، می‌توانستند در این امپراطوری عنوان شهروندی را برای خود ثبت کنند.

• در روم باستان، مجازات فردی که پدرش را کشته بود اعدام بود؛ اما نه یک اعدام معمولی. ماموران فرد قاتل را در کیسه‌ای به همراه یک سگ، یک خروس، یک میمون و یک مار افعی قرار می‌داند و برای همیشه راه خروجی کیسه را می‌دوختند.
• مردان 17 تا 40 ساله در روم باستان موظف بودند به هنگام نیاز امپراطوری به سرباز، در جبهه‌های جنگ حاضر شوند. حتی بربرهایی که حاضر بودند به ارتش روم بپیوندند هم از این امتیاز برخوردار می‌شدند.
• در روم باستان اگر یک شخص به دلیل اصابت صاعقه، جان خود را از دست می‌داد، هیچ‌کس حق نداشت برای او مراسم خاکسپاری برگزار کند و اگر این کار را می‌کرد، او را برای ژوپیتر باید قربانی ژوپیتر می‌شد.
• در اوایل امپراطوری روم باستان، یک پدر حق داشت هر کاری که دلش می‌خواست، با خانواده‌اش انجام دهد. این قانون شامل فروختن پسران به عنوان برده و حتی قتل کل خانواده هم می‌شد.
• با وجود اینکه در آن دوران شهرهایی چون بابل جمعیت زیادی را در خود جای داده بود، جمعیت شهر رم قابل قیاس با هیچ شهر دیگری نبود، بنابر آمار شهر روم، حدود 1 تا 2 میلیون جمعیت داشت و از آن به عنوان نخستین کلان شهر در تاریخ بشریت یاد می‌شود.

حقایقی از پیشرفت سازه‌ها در روم باستان

یکی از عادات همیشگی تمدن‌های باستانی، ساختن بناهای بزرگ برای به رخ کشیدن قدرت‌هایشان بوده است. هنوز هم سبک هنری معماری کشور روم، در جای‌جای جهان دیده می‌شود. بسیاری از بناهای روم در جهان بی‌سابقه بودند؛ برای مثال، جاده آپیا که حدود 300 سال پیش از میلاد مسیح ساخته شد، اولین بزرگ‌راه اروپا است که از شاهکارهای کشور روم به‌شمار می‌رود. وقتی از سازه‌های بزرگ روم حرف می‌زنیم، هیچ نامی مثل کولوسئوم، که یکی از عجایب هفت‌گانه است، خودنمایی نمی‌کند؛ اما عجایب بسیار دیگری هم در مورد مهندسی در کشور روم وجود دارد که موارد زیر شماری از آن‌هاست:

• شواهدی وجود دارد که طبق آن هزاران سال پیش، ساکنین روم برای بهرمند شدن از آب خنک قنات‌ها، از لوله کشی استفاده می‌کردند.
• برآورد شده است که اگر در زمان کنونی بنایی نظیر کولوسئوم ساخته شود، نزدیک به 380 میلیون دلار هزینه خواهد داشت.
• به جز کولوسئوم، بیش از 200 آمفی‌تئاتر در کشور روم ساخته شد که در سراسر این امپراطوری بزرگ، مسابقات و نمایش‌های بسیاری در آن صورت می‌گرفت.
• بسیاری از پل‌های کشور روم ساخته شد‌ه‌اند که تا ابد باقی بمانند. نمونه بارز آن‌ها پل آلکانتارا است که با گذشت این‌همه سال، هنوز هم قابل استفاده است.
• در ساخت بناهای شهر رم باستان و نقاط مهم امپراطوری روم از نوعی بتن استفاده می‌شد که در آن موادی مثل خاکستر آتشفشان و آهک استفاده می‌کردند.
• شبکه بسیار وسیع و کارآمد راه‌های روم باعث می‌شد حمل‌ونقل و لشگرکشی‌ها سریع‌تر انجام شود. همچنین با استفاده از شناخت این راه‌ها و بقایا مورخان، اطلاعات زیادی در مورد اینکه محدوده‌ اصلی روم کجاست، به ما می‌دهند.
• در رم باستان، 4 مرکز خرید بزرگ و جود داشت که 150 دفتر و مغازه در هر کدام از آن‌ها واقع شده بود.

حقایقی جالب از باورهای محلی در روم باستان

شاید اگر تمام خرافات و عقاید عجیب قلمرو‌های باستانی را بنویسیم، چندین کتاب بزرگ‌ حاصل شود. اما در این میان، برخی از باورها به قدری شگفت‌انگیز هستند که هر کسی نمی‌تواند آن‌ها را باور کند. چه بخواهید، چه نخواهید، بسیاری از عقاید خرافی مردم روم باستان بر فرهنگ امروزی هم تأثیرات خود را داشته است. حتی زبان انگلیسی و فرانسوی امروزی، از دوران امپراطوری روم کلمات زیادی را به یادگار دارد؛ نکته جالب اینجاست که برخی از این عقاید عجیب، با باورهای مردم ایران و بسیاری از نقاط جهان، شباهت زیادی دارد.

• مردم کشور روم باور داشتند که با بوسیدن بینی الاغ، سکسکه‌شان قطع می‌شود و این کار را درمانی مؤثر برای آبریزش بینی می‌دانستند.
• در روم باستان، اعتقاد محکمی بر چشم‌زخم وجود داشت و به چنین پدیده‌ای «چشم اهریمنی» می‌گفتند. همچنین برای مردم روم، دیدن جغد با نزدیک‌ بودن وقایع شوم مساوی بود.
• بوییدن گل سیکلامن در اعتقادات رومی، موجب جلوگیری از اتفاقات نحس و طلسمات اهریمنی می‌شد.
• در باور مردم روم، چپ‌دست بودن یک پدیده نحس بود که به آن «sinister» می‌گفتند. این لغت در زبان انگلیسی امروز، به معنای «شوم» است.
• آینه شکسته در کشور روم باعث می‌شد که خدایان از طریق آن روح انسان‌ها را ببینند و این کار ممکن بود خشم خدایان را به همراه داشته باشد. از حدود 2 هزار سال پیش تاکنون، آینه شکسته در فرهنگ کشور روم و بسیاری از نقاط جهان نحسی به همراه داشت.

 سخن آخر

درک عظمت، اسرار و حقایق روم باستان، با خواندن کتاب و تماشای فیلم، بعید است. گاه باید برای انجام این مهم سفر کنید و آثار به‌جا مانده از این امپراطوری بزرگ را از نزدیک ببینید. متأسفانه در طول جنگ‌های قرون اخیر، برخی آثار ارزشمند امپراطوری روم در کشورهایی مثل سوریه از بین رفته است؛ بااین‌حال اگر به اروپا سفر کنید، عجایب بسیاری از دوران شکوه روم را مشاهده خواهید کرد. البته بخشی از آثار باستانی روم در آنتالیا ترکیه هم دیده می‌شود و برای دیدنشان لازم نیست حتما تا اروپا سفر کنید، کافی است با تور آنتالیا، راهی ترکیه شوید و این آثار را ببینید.

اگر چیزهای عجیب‌تری در مورد رم باستان می‌دانید، یا تاکنون از آثار باستانی این امپراطوری بازدید کرده‌اید، می‌توانید دانسته‌های خود رااز طریق قسمت نظرات با سایر کاربران لست‌سکند به اشتراک بگذارید.

تألیف: تیم نویسندگان لست‌سکند