زمانی که هنوز بازی‌های الکترونیکی و گوشی‌های موبایل، امکان بازی‌های فیزیکی و فکری را از مردم نگرفته بود، خیلی‌ها در روستاها و شهرهای مختلف، برای خودشان بازی‌های دسته جمعی می‌کردند؛ بازی‌هایی که حالا باید گفت بسیاری از آنها در حال فراموشی است.
با این وجود در قالب جشنواره یا در کنار مراسم عروسی و جشن‌های مختلفی که در روستاها برگزار میشود، هنوز می‌توان افرادی را دید که در منطقه خود بازی می‌کنند، حتی به صورت فرمالیته. هر چند که در گذشته این بازی‌ها تاریخچه و دلیل داشت.
این بازی‌ها در هر منطقه، بسته به شرایط زیستی افراد متفاوت بود، اما همه آنها به سلامت جسمی و فکری افراد کمک کرده و شادی و شادمانی را بین آنها فراهم می‌کرده است.
بازی‌های محلی در حال حاضر در میان روستاییان و عشایر بیشتر انجام میشود، شاید چون زندگی شهری دغدغه و وقت آنها را نگرفته است. به همین دلیل در شب نشینی‌های خود در فضاهای آزاد از این بازی‌ها برای سرگرمی بهره می‌برند.
کبدی، برخاسته از میان روستاها تا فضای بین‌المللی
بازی بین‌المللی کبدی از گذشته‌های دور در ایران رواج داشته است. شاید الان مسابقات بین‌المللی متعددی برای آن برگزار میشود، اما کبدی یکی از مهمترین بازی‌های بومی و محلی ایران بوده که با هدف همکاری و سرعت عکس العمل در میان افراد انجام می‌شده است. در بازی کبدی دو تیم در زمین بازی می‌کنند. یکی از آن افراد که نقش مهاجم را دارد، با گفتن مدام کلمه کبدی یا کودی در یک نفس، سعی می‌کند به یکی از افراد تیمش دست بزند. اگر نفس او قطع شود باید زمین را ترک کند. این بازی در زمین‌های خاکی و ریگزار برگزار می‌شد و بین هندی‌ها و پاکستانی‌ها هم رواج زیادی داشته است.
نقش‌آفرینی بیل در بازی‌ها
در بازی‌های محلی اصلاً لازم نبوده از وسایل خاصی استفاده شود، گاهی یک چوب یا بیل ساعت‌ها مردم را سرگرم می‌کرده است. یکی از این بازی‌ها بیل گردانی در منطقه نیم‌ور (استان مرکزی) است که داشتن ارزشها و جنبه‌های آیینی این بازی موجب شده تا این بازی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت برسد.
بیل گردانی را جشن هم می‌دانند که به صورت مسابقه انجام میشود. هفت نفر هفت بیل را به نیت هفت آسمان در دو دسته چهارتایی و سه تایی به یکدیگر می‌بندند. این بازی به نوعی احترام گذاشتن به کرامات آب و آبادانی است.
کشتی با لباس محلی کرمانجی
دیگر کمتر کسی از اهالی استان خراسان است که نداند کشتی چوخه چیست. چون این بازی یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های منطقه خراسان است که برای آن هم مانند خسوخسو، مسابقات گسترده‌ای برگزار میشود. در متون قدیمی هم به این بازی به عنوان یک ورزش و رزم در برابر حریف یاد شده و دو نفری که با هم کشتی می‌گیرند، رسم پهلوانی را به جا می‌آورند. منتها تفاوت بین این کشتی با کشتی آزاد یا فرنی در این است که در کشتی چوخه نوع پوشش و ورود کشتی گیران متفاوت است و چوخه کار باید لباس سنتی کرمانج را به تن کند و با ساز و دهل وارد گود شود.
ترنا بازی و تکیه بر تخت سلطنت
ترنا بازی هم در بیشتر نقاط روستایی وعشایری ایران با نام‌های مختلفی رواج دارد. ترنا در واقع همان کمربند یا قاب است. ترنا بازی را شاه و وزیر و میر و وزیر هم می‌گویند. این بازی در بین کودکان به روش‌های مختلف اجرا میشود اما از قدیم در میان ایرانی‌ها رایج بوده و بزرگترها هم آن را بازی می‌کردند. ترنا بازی در بین بزرگسالان با کمربند انجام میشود. در این بازی افراد حلقه وار می‌نشینند و بزرگان را در صدر قرار می‌دهند. کسی که کمربند را دارد با صلواتی آن کمربند را به یکی از بزرگان می‌دهد. پس از او دیگران هم این قاب یا کمربند را به دیگری می‌سپارند. قاب هر کسی با نقش شاه بنشیند، شاه بازی میشود و فرمان حکم با اوست. این بازی در واقع دستور دادن شاه و وزیر به دیگران است و همه باید فرمانی که او می‌دهد را اجرا کنند.
وقتی جوراب وسیله بازی میشود!
در کردستان بین پیر و جوان یک بازی وجود دارد که در آن مردان جوراب‌هایشان را وسط می‌گذارند و در شب‌های طولانی پاییز و زمستان همچنین شب‌های ماه مبارک رمضان، بازی می‌کنند. در این بازی افراد جوراب‌های پشمی رنگی را با دهانه باز وسط می‌گذارند و با کمک گرفتن از چوب کوچکی که مازوج نامیده میشود، در جمع‌های پنج یا شش نفره بازی می‌کنند. افراد باید چوبی که در جوراب‌ها مخفی شده را پیدا کنند.
پنجره‌ای که نباید بسته شود!
یکی دیگر از این بازی‌ها که هنگام ییلاق بازی می شده است پنجره بازی است. در این بازی هم یک نفر روی زمین می‌نشیند و افراد دیگر باید از پاهای او که هر بار به حالتی در می‌آید می‌پرند. بازیکنان باید مراقب باشند پایشان او را لگد نکند. این بازی هم در میان ترک زبانان ایران رایج بوده است.
خسوخسو مثل فوتبال طرفدار دارد
یک بازی که به اندازه فوتبال در میان ایرانی‌ها طرفدار دارد، بازی خسوخسو در منطقه بلوچستان است. برای این بازی دوره لیگ برگزار میشود و به این صورت است که دو تیم شش نفره در میدانی گرد هم می‌آیند. افراد باید بتوانند هدفشان را تسخیر کنند. هر کسی که بتواند سردار تیم مقابل را بزند، برنده مسابقه خواهد بود. سردار در واقع همان مدافع تیم است که یک پیشانی بند هم دارد.
در دوره‌ای که تکنولوژی آنقدر پیشرفت کرده که دیگر کسی کمترین تحرک را دارد، برگشت به بازی‌های دورهمی و دارای فعالیت بدنی، می‌تواند سلامت جسم را تضمین کند آنچنان که در گذشته این بازی‌ها با چنین هدفی انجام می‌شد. اما در کنارش هیجان و سرگرمی را هم چاشنی آن می کرده‌اند. البته بسیاری از بازی‌های کهن هم که در بیشتر شهرها بازی می‌شده، امروزه از بین رفته‌اند و دیگر یادی ازشان نیست.
شما چه بازی‌ای در فرهنگتان می‌شناسید که هنوز بچه‌ها را سرگرم کی‌کند؟
تألیف: لست سکند
