اشتولپرشتاین؛ بزرگ‌ ترین یادبود تاریخ برای قربانیان هولوکاست

«بزرگ‌ترین نسل کشی در تاریخ، به بزرگ‌ترین یادبود در تاریخ نیاز دارد.» این داستان درباره 10‌ها هزار یادبود مکعبی شکلی به نام اشتولپرشتاین است که جهت ادای احترام به کشته شدگان هولوکاست و نازی‌ها ساخته شده است. یادبودهایی که در قالب یک پلاک برنجی کوچک در سنگفرش‌های سراسر اروپا یافت می‌شوند و یادآور روزهای تلخ جنگ جهانی دوم هستند.

شروع ساخت این پلاک‌ها یا به‌ عبارتی صحیح‌تر، اشتولپرشتاین (Stolpersteine) توسط یک هنرمند آلمانی به نام گونتر دمنیگ کلید خورد. گونتر با ساخت پلاک‌هایی مکعبی کوچک و قرار دادن آن‌ها در کف خیابان، اماکن مهم و خانه حقیقی قربانیان به آن‌ها ادای احترام به جا می‌آورد. امروزه اشتولپرشتاین‌ها می‌توانند در سرتاسر اروپا و نوشته شده به زبان‌های مختلف‌ در سنگفرش‌های کوچه و خیابان‌ها یافت شوند.

تاریخچه اشتولپرشتاین؛ نخستین پلاک برنجی کجا نصب شد؟

در 16 دسامبر 1992، درست 50 سال پس از امضای فرمان آوشویتس (Auschwitz decree) توسط هانریش هیملر، یکی فرمانده‌های ارتش هیتلر که نقش اساسی در ایجاد هولوکاست داشت، نخستین پلاک اشتولپرشتاین ساخته شد. فرمان آوسویتس را می‌توان نخستین گام نسل کشی یهودیان به دست نازی‌ها به شمار برد و به همین علت گونتر دومنیک خواهان ساخت و قرار دادن یاد بودی در چنین روزی شد. نخستین اشتولپرشتاین از جنس برنز بود و جمله‌ای از فرمان آوشیتس توسط گونتر دمنیگ در آن حک شده بود. گونتر این پلاک را در مقابل ساختمان تاریخی City Hall شهر کلن نصب کرد.

 پس از نصب نخستین پلاک در شهر کلن، ایده بزرگ‌تری به ذهن دمنیگ خطور کرد. ایده‌ بزرگ‌داشت قربانیان هولوکاست به وسیله ساخت پلاک‌های برنزی که حاوی اطلاعاتی نظیر نام و تاریخ تولد آن‌ها میشد؛ همچنین قراردادن این پلاک‌ها به صورت سنگ‌فرش بر روی آخرین مکانی که کشته‌ شدگان به طور آزادانه در آن زندگی می‌کردند. گونتر دمنیگ با این کار علاوه بر زنده‌ نگه داشتن نام قربانیان، تمایل داشت تا باری دیگر آن‌ها را به محله خود باز گرداند. پیرو آن، در سال 1993 دمنیگ پروژه ساخت پلاک‌ها را طراحی کرد و در سال 1994 موفق به ساخت 250 اشتولپرشتاین شد که متعلق به کشته شدگان کلیسای جامع کلن می‌شدند و آن‌ها را در مرکز شهر کلن در سنگ‌فرش‌ها خیابان قرار داد.

فراگیری اشتولپرشتاین در اروپا

تا اکتبر 2007 گونتر دمنیگ بیش 13.000 یادبود اشتولپرشتاین را در 280 شهر مختلف کار گذاشت. یادبودهایی که اسامی و اطلاعات قربانیان بدون استفاده از هرگونه ابزار ماشینی حک شده بود. پروژه اشتولپرشتاین دیگر به کلن و آلمان محدود نمی‌شد و در شهرهای مختلفی از کشورهای اروپایی دیگری مانند اتریش، ایتالیا، هلند و مجارستان نیز دیده می‌شد، حتی یک پلاک در لهستان نیز که بیش‌ترین تعداد قربانی را در آن‌ سال‌ها متحمل شده بود فرستاده شد که با مخالفت دولت اجازه نصب نگرفت.

اما این تاره شروع کار محسوب میشد. چرا که در جولای 2010 تعداد یادبودهای ساخته و نصب شده به بیش از 22.000 عدد رسید و در 230 شهر مختلف که عمدتا در زمان گذشته توسط حکومت نازی‌ها به اشغال درآمده بودند، جایگذاری شد. در ژانویه 2015 پنجاه هزارمین پلاک در تورینو ایتالیا نصب شد و در 29 دسامبر 2019، هفتاد و پنج هزارمین اشتولپرشتاین در ایالت باواریا آلمان قرار گرفت. تا کنون هیچ شخصیت و واقعه‌ای در تاریخ، این تعداد از یادبود را به خود اختصاص نداده است.

این داستان ادامه دارد...

با تمام این تفاسیر، تعداد سنگ‌فرش‌های ساخته شده حتی نزدیک به تعداد کشته شدگان هولوکاست هم نیست. در بین سال‌های 1941 تا 1945 حدود 6.000.000 میلیون یهودی ساکن اروپا توسط نازی‌ها در هولوکاست به قتل رسیدند  که این رقم بدون درنظر گفتن سایر قتل‌‌عام‌هایی است که نازی‌ها از سال 1939 آغاز کردند. چرا که با استناد به منابع مختلف، گاها رقم قربانیان نازی‌ها به 16 میلیون نفر هم میرسد.

آنچه حائز اهمیت است، دنباله‌دار بودن این پروژه و ادامه یافتن ساخت اشتولپرشتاین‌ها است. گونتر دمنیگ 73 ساله ایده این یادبودهای هنری را پایه گذاری کرد و کماکان نیز او در فعالیت تاریخی نقش اول را برعهده دارد و بسیاری از حاکاکی‌ها را شخصا انجام می‌دهد. اما طبیعتا با گسترش اشتولپرشتاین در کشورهای اروپایی اداره آن کار آسانی نخواهد بود. به عبارتی افراد بیشتری برای ساخت و تهیه اشتولپرشتاین‌ها مشغول به کار هستند که بخش عمده‌ای از هزینه‌هایشان توسط کمک‌های مردمی تامین می‌شود. هم‌اکنون که در حال خواندن این متن هستید، تمامی اخبار و راه‌های ارتباطی با کمپین اشتولپرشتاین در وبسایت‌ stolperstein ذکر شده است و هر فرد با اهدای پول، دادن اطلاعات و... می‌تواند در وسعت بخشیدن به این یادبودها نقش داشته باشد.

منبع: stolpersteine.eu