آهوی ختن یا گوزن خون آشام، خوشبوترین جانور دنیا را بشناسید!

در این مطلب قرار است شما را با جانور استثنایی و کمیابی به نام آهوی خُتَن آشنا کنیم، جانوری که به دلیل دندان‌های نیشِ بلند خود با نام گوزن خون آشام نیز شناخته می‌شود. آهوی ختن علاوه بر دندان‌های بلند به مشک خوش رایحه خود نیز شهرت دارد؛ مشکی که ادیان، اشعار و صنعت مد را هزاران سال است شیفته خود کرده است. در کل حرف‌های  زیادی درباره آهو ختن وجود دارد که در این مطلب سعی شده است به مهم‌ترین و جالب‌ترین‌هایش اشاره شود. پیشنهاد می‌دهیم چند دقیقه‌ای وقت بگذارید و در این مطلب از لست سکند با این مخلوق بی‌نظیر آشنا شوید.

معرفی آهوی ختن و مشخصات عمومی آن

در ابتدا باید بدانید که آهوی ختن یک سرده از راسته جفت سم سانان است. یعنی زمانی که نام آهوی خُتَن را می‌شنوید، اشاره‌ای به یک گونه خاصی نمی‌شود، بلکه یک اشاره کلی درباره 7 گونه جانوری است. این هفت گونه برخلاف نام گوزن خون خوار و یک باور غلط، گوزن محسوب نمی‌شود و به خانواده آهوان تعلق دارد. اسامی این 7 گونه هم عبارت است از: آهوی ختن آن هوئی، آهوی ختن سیبری، آهوی ختن کشمیری، آهوی ختن کوتوله، آهوی ختن کوهستانی، آهوی ختن سیاه و آهوی ختن هیمالیا.

آهوی ختن که در زبان انگلیسی با نام آهوی مشکی (Musk Deer) شناخته می‌شود، جزو آهوان کوچک اندام طبقه بندی شده و عموما داری جثه‌های کوچک هستند و وزنشان نسبت به اکثر آهوان و جثه‌ای که دارند بیشتر است، آن‌ها پاهای کوتاهی دارند و استخوان بندی پاهای عقبی‌شان بلند‌تر از جفت پاهای جلویی‌شان است. طول آن‌ها به طور میانگین 80 تا 100 سانت است، ارتفاع آن‌ها از سم تا شانه به 50 تا 70 سانت می‌رسد و بین 7 تا 17 کیلوگرم وزن دارند. 

آهوان ختن نر مانند گوزن‌های آبی نر، دارای دندان‌های نیش بزرگی هستند که برخلاف لقب ترسناک خود، نه خون آشام هستند و نه گوشت‌خوار. دندان‌های این گونه باعث شده که حتی بتوان آن را در لیست حیواناتی عجیب با ظاهر باورنکردنی قرار داد. غذای آهوان ختن را گیاهان تشکیل می‌دهند که نوع گیاه و غذای اصلی میان هر گونه تاحدودی متفاوت است. برای مثال آهوی ختن سیبری از گلسنگ‌هایی تغذیه می‌کند که در ارتفاعات بیش از 4 متر یافت می‌شود. یک گوزن ختن سیبری بالغ به طور میانگین روزانه 800 گرم گلسنگ می‌خورد.

آهوی ختن؛ سازنده قدیم‌ترین و معروف‌ترین عطر جهان

به احتمال زیاد خاص‌ترین ویژگی آهوی ختن از نظر انسان‌ها، مشک خوش عطر این جانور است که از سالیان دور مورد استفاده قرار می‌گرفته. مشکی که ارزش‌ آن به کیلویی 45.000 دلار می‌رسد و در عطر  و ادکلن‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مشک غده‌ برون‌ریزی (خارج از خون) است که میان اندام جنسی و ناف جنس نر قرار گرفته است که در فصول جفت گیری ترشح آن به جلب توجه جنس ماده کمک می‌کند.

رفتار شناسی و تولید مثل

به طور غریزی، بیشتر آهوان مانند آهوی ختن، هنگام احساس خطر فرار کردن را نسبت به روش‌های تدافعی دیگر ترجیح می‌دهند و نیش‌های سفید و بلند جنس نر این سرده از حیوانات بیشتر برای جلب توجه جنس ماده در فصل‌های جفتگیری کاربرد دارد تا پیکار و دفاع از خود. 

فصل جفتگیری در آهوی ختن معمولا در ماه‌های می تا ژوئن صورت می‌گیرد که ممکن است در همه 7 گونه به این ترتیب نباشد. اما به طور کلی می‌توان گفت از آنجایی که گونه‌های نر شاخ ندارند با دندان‌های عاج مانند خود جلب توجه می‌کنند و گاها برای رقابت با گونه‌های نر دیگر گلاویز می‌شوند. تا موقع تولد بچه آهو حدود 6 ماه زمان لازم دارد و پس از به دنیا آمدن با گذشت 12 ماه به بلوغ می‌رسد. عمر آهوان ختن به طور میانگین 10 تا 14 سال است.

وضعیت بقای آهوی ختن

پس از کشف مشک توسط انسان‌ها، بخت این مخلوقات خوش رو از هر وقت دیگری تیره‌تر شد. چرا که علاوه بر استفاده از گوشت لذیذ، دندان‌های زینتی و پوست زیبا، انسان‌ها دلیل دیگری برای شکار کردن این آهوان پیدا کردند. بیش از 5000 سال است که انسان‌ها برای استفاده از مشک آهوی ختن آن‌ها را  شکار می‌کنند و با وجود اینکه جدا سازی این غده بدون کشتن حیوان میسر است، شکارچیان بدون توجه به ابتدایی‌ترین حقوق حیوانات، آن‌ها را به قتل می‌رسانند.

متاسفانه علاوه بر این موارد، آهوی ختن یک Game Animal محسوب می‌شود. این اصطلاح به حیواناتی ارجاع داده می‌شود که صرفا جهت سرگرمی توسط انسان‌ها شکار می‌شوند. با وجود اینکه این اقدام در بسیاری از کشورها قانوناً منع شده اما کماکان اقشاری از جامعه هستند که برای تفریح خود به شکار حیوانات می‌روند. متاسفانه هیچکدام از 7 گونه آهوی ختن وضعیت خوبی در طبیعت ندارند و در معرض انقراض هستند.

 جمعیت این جانوران در آسیا به صورت پراکنده دیده می‌شود و مشخص کردن تعداد حدودی آن‌ها به همکاری و پژوهش در کشورهای مختلفی از جمله، روسیه، مغولستان و چین نیاز است. ضمن اینکه آمار جمعیت این جانوران در هر کشور نیز به صورت به روز شده نیز مشخص نیست. یکی از آخرین و معتبر ترین آماری که از جمعیت این جانوران منتشر شده به سال 2002 باز می‌گردد که توسط «موسسه جانور شناسی، آکادمی علوم چین»  ارائه شد. طبق این مقاله پژوهشی گونه آهوی ختن جنگلی (کوتوله) وسیع‌ترین پراکندگی را داشته و جمعیت آن‌ها در طبیعت حدودا 100.000 تا 200.000 راس گزارش شده است. حدودا 100.000 راس آهوی ختن هیمالیایی، 2000 گونه آهوی ختن سیبری وجود داشت. البته همان‌طور که ملاحظه کردید این آمار برای 2 دهه پیش بوده و امروزه رسانه‌های مختلفی تعداد این جانوران را مجموعا کمتر از 5000 راس اعلام کرده‌اند.

پرورش آهوی ختن

از آن جایی که شکار بیش از آهوی ختن موجب به خطر افتادن نسل این گونه شده است. پرورش آهو و استخراج مشک یکی از بهترین جایگزین‌ها برای شکار بی‌رویه است. کشور چین از سال 1958 چندین مرکز پرورش آهو را تاسیس کرد. این موضوع سبب شد که فرصت خوبی برای مطالعه بیشتر بر تغذیه و روش زندگی این آهوها فراهم شود و طی 12 سال گذشته پیشرفت چشم گیری در فوت و فن این کار حاصل شود.

عطر مشک ختن

از سالیان دور متخصصان صنعت عطر از مشک آهو برای معطر کردن دربار پادشاهان، مساجد و کلیساها استفاده می‌کردند. و در اشعار فارسی این مشک آهو نمادی از منزلت بالا و گاه ثروت است. قیمت این ماده در دنیای امروز هم بسیار بالاست به طوری که هر گرم مشک ختن با بیش از یک گرم طلا برابری می‌کند. امروزه ترکیبات شیمیایی توانایی فراهم کردن رایحه مشک ختن مصنوعی را فراهم کرده‌اند اما عطرهای شیمیایی ممکن است فاقد برخی از خواصی که پیشتر به آن‌ها اشاره کردیم باشند.

مشک کجای آهو است

انقراض به جرم خوش‌بو بودن، یک واقعیت غم انگیز درباره آهوی ختن است؛ و واقعیت غم انگیزتر آن است که برای به دست آوردن مشک آهوی ختن اصلا نیازی به کشتن این گونه نیست. مشک آهوی ختن در یک غذه بین اندام جنسی و ناف این آهو قرار دارد و فقط جنس نر این آهو از مشک برخوردار است. خوب  است بدانید که طبق نوشته‌های دانشنامه بریتانیکا تنها کمی از مشک آهو توانایی معطر کردن میلیون‌ها متر مکعب از هوا را دارد بدون اینکه ذره ای از حجم آن کم شود و میزان نفوذ و ماندگاری عطر آن بیشتر از هر عطر شناخته شده دیگری است که انسان تا کنون کشف کرده است. هر آهوی ختن به طور میانگین دارای 25 تا 30 گرم مشک ختن است.  

خواص دارویی مشک ختن

بسیاری از افراد در جهان اعتقاد دارند که مشک ختن خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند تورم‌های مختلف بدن را کاهش دهد. یکی دیگر از باورهای عمومی در مورد خواص مشک ختن این است که این ماده توانایی درمان مشکلات عصبی، تشنج، قلب درد و درد مفاصل را نیز دارد. در تب سنتی چین نیز مشک ختن یک ماده معروف است. اما با این وجود مدارک زیادی برای اثبات این ادعاها وجود ندارند. حتی مشک آهو در موارد نادر ممکن است سبب بروز آلرژی در برخی از افراد شود. از سایر خواص مشک ختن می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• مشک آهو در طب سنتی نیز کاربرد دارد و از عطرهای حلال برای نماز است.
• در برخی از فرهنگ‌ها برای مقابله با انرژی‌های منفی و سحر کاربرد دارد.
• مشک ختن برای رفع تنگی نفس مفید است.
• تجربه برخی از افراد نشان داده است که بوی مشک برای زدودن حشرات مزاحم مفید است.

سخن آخر

اگر اهل شعر و متون ادبی باشید، حتما با عباراتی همچون مشک ختن و آهوی ختن مواجه شده‌‌اید یا درباره آن اطلاعاتی کسب کرده‌اید. در این مطلب ما به طور کامل شرح دادیم که آهوی ختن یعنی چه و مشک آن چه ویژگی‌هایی دارد. باورهای گوناگونی در مورد مشک آهو در بین مردم رایج است، اگر شما نیز در مورد خواص و کاربردهای این ماده با ارزش نکته خاصی می‌دانید، آن را از طریق قسمت نظرات با سایر افراد به اشتراک بگذارید.

منابع:  sciencedirect , animalia