ایلام: عروس زاگرس، شهر تنگه‌های ایران

ایلام را عروس زاگرس می‌دانند. این استان تنگه‌های تاریخی و طبیعی مانند تنگه کافرین در خود دارد که علاوه بر زیبایی، تاریخ غنی این استان را برای بازدیدکنندگان خود بازگو می‌کند. امروز در این مطلب از لست سکند به سراغ تنگه‌های تاریخی و زیبای استان ایلام رفته‌ایم. با ما همراه باشید تا سفری ماجراجویانه به ایلام داشته باشیم.

ایلام، استان تنگه‌های ایران

ایلام یکی از استان‌های غربی ایران است که در چند سال گذشته با جاذبه‌های طبیعی خود در میان گردشگران شهرت بسیاری یافته است. این استان در میان رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته و به عروس زاگرس شهرت دارد. چشم‌اندازهای بکر و دست‌نخورده‌ای که این روزها در میان جاذبه‌های کمتر شناخته شده ایران قرار می‌گیرد.

استان ایلام به علت قرار گرفتن در میان رشته کوه‌های زاگرس تنگه‌ها و دره‌های بسیاری در خود دارد که برخی از آنها به علت شرایط طبیعی و قدمت تاریخی شهرت بیشتری دارند. نمونه خارجی تنگه‌های استان ایلام سالانه هزاران گردشگر جذب می‌کنند در حالی که نام تنگه‌های ایلام برای ما حتّی آشنا هم نیستند. در ادامه، معروف‌ترین تنگه‌های این استان معرفی کوتاه شده است.

تنگه کافرین

یکی از محبوب‌ترین و در عین حال مشهور‌ترین مناطق گردشگری استان ایلام، تنگه کافرین است. این تنگه در شهرستان بدره واقع شده و طبیعتی حیرت‌انگیز و تماشایی دارد.

تنگه کافرین با نام‌های تنگ کافرین، تنگه کافری و تنگه شداد نیز شناخته می‌شود. علت نام‌گذاری این تنگه به زمان حمله اعراب باز می‌گردد. مردم محلی اعتقاد دارند زمانی که اعراب به این منطقه حمله می‌کنند،‌ با مقاومت مردم رو به رو می‌شوند و نمی‌توانند این تنگه را تصرف کنند. به همین دلیل به این تنگه، تنگه کافرین می‌گفتند.

تنگه کافرین در میان ارتفاعات کبیرکوه، دینارکوه و مانشت قرار گرفته و دارای ۲ کیلومتر طول است. در میان تنگه رودخانه‌ای جریان دارد که به روخانه سمیره مشهور است. باستان‌شناسان اعتقاد دارند که آثاری از دوران عصرسنگی تا دوره‌های آهن و حتی ساسانیان در این تنگه بدست آمده است. از دیگر عجایب تنگه،‌ سنجاب ایرانی یا سنجاب قفقازی به عنوان گونه جانوری خاص تنگه کافرین است.

تنگه زرانگوش

تنگه زرانگوش دیگر تنگه استان ایلام است که در غرب روستایی به نام زرانگوش قرار دارد. تنگه زرانگوش حدودا 19 کیلومتری شهرستان بدره شهر واقع شده است. دسترسی به تنگه از طریق یک جاده خاکی است که گردشگران و بازدیدکنندگان می‌توانند پیاده یا با ماشین‌ به آنجا بروند.

تنگه زرانگوش در حدود 2 کیلومتر درازا دارد و ارتفاع آن حدودا 500 متر است. در میان تنگه آب جریان دارد که در فصل بارندگی سطح آب بالا می‌آید و گشت و گذار در تنگه را سخت‌ می‌کند. کارشناسان در تلاش هستند تا تنگه زرانگوش را به ثبت ملی برسانند اما هنوز این تنگه جزو آثار ملی ایران به حساب نمی‌آید و به همین دلیل حفاظت کافی از آثار تنگه انجام نمی‌گیرد.

در تنگه بیش از 12 اثر تاریخی و طبیعی وجود دارد که اهمیت محافظت از تنگه را افزایش می‌‌دهد. از جمله مهم‌ترین آثار طبیعی و تاریخی تنگه زرانگوش عبارت است از : آبشارهای متعدد، سنگ بردبل، تنگه باج‌گیران و غارهای دوقلوی تنگه.

تنگه بهرام چوبین

تنگه بهرام چوبین به گفته باستان‌شناسان در زمان ساسانیان یک مخفی‌گاه و شکارگاه بوده است. این تنگه در ۱۲ کیلومتری شرق دره شهر قرار دارد. بهرام چوبین در واقع بهرام ششم از خاندان مهران (یکی از هفت خاندان ممتاز ساسانی) بوده است که به علت قد بلند و بدنی لاغر در میان مردم به بهرام چوبین مشهور بوده است. بهرام چوبین یکی از سرداران و مبارزان دلیر ساسانی محسوب می‌شده و براساس برخی روایت‌های قدیمی از این تنگه برای شکار استفاده می‌کرده است.

تنگه بهرام چوبین در منطقه سرسبز و خوش آب و هوای استان ایلام قرار دارد که احتمالا بهرام علاوه بر شکار برای تفریح نیز به این تنگه سفر می‌کرده است. برخی نیز اعتقاد دارند در نبرد بهرام چوبین و خسروپرویز، بهرام به این تنگه پناه آورد.

در تنگه بهرام چوبین  چهار آب انبار وجود دارد که آب آنها آشامیدنی است. همچنین آثار برجای مانده در تنگه نشان می‌دهد که در گذشته دژ یا قلعه‌ای وجود داشته است. وجود دیوارهای مرتفع، آب انبار‌ها و پایه‌های برجای مانده نشان می‌دهد که بهرام چوبین نه تنها از تنگه به عنوان پناهگاه بلکه به عنوان مکانی برای شکار و خوش‌گذرانی نیز استفاده می‌کرده است. از طرف دیگر قلعه اصلی بهرام چوبین نیز در نزدیکی تنگه قرار گرفته و می‌تواند تاکیدی بر این گفته باشد.

در هر صورت تنگه بهرام چوبین نه تنها یک اثر طبیعی در استان ایلام به شمار می‌رود بلکه یک تنگه تاریخی با روایت‌هایی شنیدنی است.

تنگه رازیانه

تنگه رازیانه در شهرستان بدره و در ۵۰ کیلومتری جاده ایلام به دره‌شهر قرار گرفته است. این تنگه یکی از زیباترین و در عین حال عجیب‌ترین پدیده‌های زمین‌شناسی در استان ایلام نیز به حساب می‌آید. نام تنگه از گیاه دارویی رازیانه گرفته شده که در این منطقه رشد می‌کند و مردم محلی برای استفاده‌های خوراکی و دارویی آن را می‌چینند.

تنگه رازیانه در حدود ۳ کیلومتر طول دارد و عرض آن در گسترده‌ترین قسمت ۶ متر است. ارتفاع دیواره‌ها به ۱۵ الی ۳۰ متر می‌رسد. جنس دیواره‌های تنگه از آهک و ترکیبات کربنات کلیسم است. در میان تنگه رودخانه فصلی جریان دارد که در فصل تابستان خشک می‌شود. حجم آب رودخانه در فصل‌های دیگر به میزان بارش باران بستگی دارد.

علت شکل‌گیری تنگه رازیانه به وقوع چند زمین‌لرزه و شکستن لایه‌های ضخیم آهک باز می‌گردد که باعث ایجاد شکاف در دل زمین شده است. فرسایش و فشرده شدن صخره‌ها و سنگ‌های آهکی طی میلیون‌ها سال باعث ایجاد چنین شاهکاری در طبیعت شده است.

تنگه ساز بن

اما تنگه ساز بن که در شمال روستای ورگچ از توابع شهرستان سیروان قرار گرفته یکی از زیباترین تنگه‌های استان ایلام به شمار می‌رود. به طور کلی سیروان یکی از سرسبزترین و حاصل‌خیرترین مناطق استان ایلام است. در میان این تنگه رودخانه سیمره جاری است. نام تنگه اما روایتی شنیدنی دارد؛ ساز بن از دو کلمه ساز و بن تشکیل شده که ساز در واقع اشاره به ساز محلی دارد و بن نیز به معنی ریشه و انتها است.

به گفته مردم محلی اگر به جریان رودخانه سیمره دقت کنید که جهت آن از شمال به جنوب است، در انتهای تنگه سازبن رودخانه عریض‌تر می‌شود. گویی انتهای یک ساز است که در تنگه به پایان می‌رسد و صدای جریان آب نیز صدای ساز را تداعی می‌کند. تنها راه گذر ازتنگه سازبن استفاده از قایق است.

دره ویژدرون

ویژدرون یکی از دره‌ها عجیب استان ایلام است. این دره در فاصله ۲۰ کیلومتری شهرستان ایلام و در کنار سد چم گردلان در نزدیکی گلان (شهرستان مهران) واقع شده است. نام دره از زبان کردی می‌آيد. ویژ در زبان کردی به معنی عمیق و درون به معنی دره است. به گفته بخری ویژدرون به عمق زیاد دره اشاره دارد. اما برخی اعتقاد دارند ویژدرون در  واقع به بادخیز بودن منطقه اشاره دارد. ویژ به معنی باد نیز به کار می‌رود که شاید به دلیل وزش بادهای مداوم به این دره ویژدرون می‌گفتند.

پیدایش دره ویژدرون به اوایل دوران دوم زمین‌شناسی بازمی‌گردد. منشأ اولیه این اثر طبیعی ایجاد درز و شکاف بر اثر فعالیت‌های تکتونیکی منطقه روی لایه‌های ضخیم آهک است. فرسایش به ویژه انحلال، وضعیت توپوگرافی خاص، اختلاف ارتفاع و شیب تند بخش‌های بالا و پایین دست در کنار سایر عوامل طبیعی از جمله بارش و پوشش گیاهی متنوع دست به دست هم داده‌اند تا این اثر طبیعی افسانه‌ای شکل گیرد.

منبع عکس: ایلام امروز، عکاس: دانیال وحدتی

سخن نهایی

در ایلام تنگه‌ها و دره‌های بسیاری وجود دارد که برخی از آنها تنها در میان مردم محلی شناخته می‌شوند و هیچ اطلاعاتی در مورد این تنگه‌ها در دسترس نیست. برای مثال تنگه کفن نیلا و دره زید جزو زیباترین تنگه‌های ایران هستند که تنها چند تصویر و متن کوتاه وجود دارد. اگر اطلاعات بیشتری در این مورد دارید با ما در میان بگذارید.