اصفهان شهری با قدمتی دیرینه است. شهری که پادشاهان متعدد را میزبان بوده و زیبایی‌اش منبع الهام شعرا و سفرنامه‌نویسان بسیاری شده است. این شهر تاریخی، سومین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران بعد از تهران و مشهد به شمار می‌رود. اصفهان یکی از مقاصد گردشگری پرطرفدار است. قدمت تاریخی، زیرساخت‌های (به نسبت) مناسب مانند اقامتگاه و وسایل حمل و نقل و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، سالانه هزاران نفر را به این منطقه می‌کشاند. گردشگرانی که به اصفهان می‌آیند، مانند گردشگرانی که به سایر شهرها سفر می‌کنند، دوست دارند سوغاتی از شهر برای عزیزانشان ببرند یا اینکه یادگاری برای خود خریداری کنند. امّا سوغات اصفهان آنقدر متنوع است که انتخاب میان آنها سخت است. احتمالا تنها چیزی که باعث میشود سراغ برخی از سوغاتی‌ها نروید، قیمت آنهاست؛ و گرنه از نظر زیبایی و جذابیّت همه سوغاتی‌های اصفهان به شدت دلفریب هستند.
عمده سوغاتی‌های اصفهان، خوراکی‌ها و صنایع‌دستی هستند. برای خوانش راحت‌تر، خوراکی‌ها را از صنایع دستی جدا کردیم و صنایع‌دستی را به دسته‌بندی‌های صنایع‌دستی چوبی، صنایع دستی فلزی و پارچه و دوخت تقسیم کرده‌ایم. البته این تنها بخشی از صنایع دستی اصفهان است که شاید اسمشان بیشتر به گوشمان خورده وگرنه، صنایع‌دستی‌اش خیلی بیشتر از اینهاست. به علاوه، گز به عنوان مشهورترین سوغات اصفهان از این لیست حذف شده است، چرا که این خوراکی خوشمزه به اندازه کافی سرشناس است و ما قصدمان معرفی سایر سوغات اصفهان است.
چه خوردنی‌هایی از اصفهان به سوغات ببریم
خوردنی‌های اصفهان که می‌توانید به عنوان سوغات با خود ببرید، بیشتر شیرینی هستند. البته که این شیرینی‌ها با شکل‌های مشابهی از آن در شهرهای دیگر هم پیدا میشود. در هر حال، اگر به اصفهان سفر کردید، می‌توانید هر کدام از این شیرینی‌ها را به عنوان سوغات مد نظر داشته باشید.
پولکی
بعد از گز، احتمالا معروفترین شیرینی اصفهان پولکی است. پولکی ترکیبی از آب، شکر و اندکی سرکه است که به نقطه جوش رسیده و بعد به شکل ورقه‌ای درآمده. پولکی در طعم‌های مختلفی مانند زعفران، انواع مغزها، پودر لیموترش، گل محمدی و وانیل در بازار عرضه میشود.
سوهان عسلی
خوردنی مشهور بعدی، سوهان عسلی است. سوهان عسلی ترکیبی است از شکر، عسل، روغن، خلال پسته و بادام و زعفران. البته ممکن است از مغزهای دیگری به جای خلال پسته و بادام استفاده شود. برای تهیه سوهان عسلی، روغن و عسل و شکر را روی حرارت بالا با هم مخلوط و سپس خلال یا مغزهای دلخواه را به آن اضافه می‌کنند. در نهایت مخلوط را قاشق قاشق روی سینی چرب می‌ریزند و صبر می‌کنند تا خنک شود. سوهان عسلی به ویژه در سفره نوروز، کاربرد دارد و بسیاری از ایرانیان از آن برای پذیرایی از میهمانان نوروزی استفاده می‌کنند.
شیرینی کرکی
شیرینی کرکی هم یک خوراک نوروزی دیگر است که در این ایام در منزل اکثر اصفهانی‌ها پیدا میشود. شیرینی کرکی را با آرد برنج، آرد گندم، آرد نخودچی، روغن، پودر هل و پودر قند می‌پزند. در اصل این شیرینی در شهر نائین پخته میشود که از توابع اصفهان است اما امروز در خود شهر اصفهان هم شیرینی‌فروشی‌های بسیاری، این نوع شیرینی را می‌پزند. برای پختن شیرینی کرکی، باید پودر قند الک شده را با روغن مخلوط می‌کنند و آنقدر هم می‌زنند تا یک ترکیب کرم مانند به دست آید. سپس آردها را الک کرده، با پودر هل مخلوط و آرام آرام به کرم اضافه می‌کنند. خمیر چند ساعتی استراحت می‌کند و بعد خمیر را به شکل گلوله‌های کوچک درآورده و در فر قرار می‌دهند.
چه صنایع دستی از اصفهان به سوغات ببریم
صنایع دستی اصفهان آنقدر زیاد است که این شهر به عنوان شهر خلاق صنایع‌دستی در یونسکو ثبت شده است. طبیعتاً نمی‌توانیم همه صنایع‌دستی اصفهان را نام ببریم و در اینجا، به مرسوم‌ترین آنها بسنده می‌کنیم. با توجه به هزینه‌ای که در نظر دارید، می‌توانید یکی از این هنرها را به عنوان سوغات اصفهان انتخاب کنید.
صنایع دستی فلزی، سوغات ارزشمند اصفهان
مشهورترین هنرهای مرتبط با فلز عبارتند از: قلمزنی، ملیله‌کاری، میناکاری و فیروزه‌کوبی. هنرهای‌دستی به طور کلی ارزشمند و گاهی گران‌قیمت هستند. در مورد صنایع‌دستی مرتبط با فلز هم این قضیه صدق می‌کند. بسته به ابعاد کار، زمان و زحمتی که برای تولید آن سپری شده و به کار رفته، قیمت نهایی محصول متفاوت است. همان‌طور که گفته شد، صنایع‌دستی اصفهان آنقدر زیبا هستند که انتخاب میان آنها دشوار است و احتمالا آنچه شما را به انتخاب نوع خاصی از صنایع‌دستی وادار کند، قیمت آنها باشد.
قلمزنی
قلمزنی، هنر کندن نقوش بر سطح اشیای فلزی است. هنرمند با ایجاد برآمدگی و فرورفتگی، نقوش زیبایی می‌آفریند. قلمزنی انواع مختلفی دارد از جمله مشبک، برجسته‌کاری و سایر سبک‌ها. هر چقدر طرح کار شده، جزئیات بیشتری داشته و با ظرافت بیشتری کار شده باشد، ارزشش هم بالاتر می‌رود. برای قلمزنی از نوع خاصی قیر استفاده میشود تا شیء در اثر ضربات چکش و قلم، تاب بر ندارد. در سبکی دیگر، یک بار داخل شی و یک بار بیرون شی قیر گرفته میشود. به این ترتیب، اثر دوبار قلم می‌خورد. در نهایت با حرارت دادن شی، قیر را جدا و با نفت تمیز می‌کنند.
ملیله‌کاری
ممکن است نام ملیله شما را به اشتباه بیندازد و فکر کنید ملیله، هنری است که روی پارچه انجام میشود. خب اشتباه نکردید، هنر دوختن ملیله روی پارچه هم یکی از صنایع دستی مشهور ما است. اما به آن ملیله‌دوزی می‌گویند. ملیله‌دوزی به خصوص روی پارچه‌های ترمه انجام میشود. ملیله‌کاری اما فرق می‌کند. ملیله یک مفتول فلزی از طلا یا نقره است که روی قالبی پیاده و لحیم میشود. مسلما هر چه جزئیات طرح اجرایی بیشتر باشد، ارزش کار بیشتر میشود. در خریدن ملیله‌کاری باید به عیار طلا و نقره به کار برده شده، دقت کنید.
میناکاری
میناکاری هنر تزئین فلزات با مواد رنگی مات یا شفاف است. میناکاری تا حدی هنری آزمایشگاهی است و شامل پاره‌ای فعالیت‌های شیمیایی میشود. میناکاری انواع مختلفی دارند مانند: زمینه برجسته، حجره‌ای و نقاشی. میناکاری را روی هر فلزی (طلا، نقره، مس، برنج و برنز) که با لعاب(معمولا سفید) پوشیده باشد، می‌توان انجام داد. در نهایت شیء را حرارت می‌دهند، روی آن را با یک لایه لعاب شفاف می‌پوشانند و شیء را دورگیری می‌کنند. البته مراحل تولید میناکاری بسیار پیچیده و طولانی است و آنچه گفته شد، خلاصه خیلی کوتاهی از روند کلی تولید میناکاری نقاشی بود.
فیروزه‌کوبی
در فیروزه‌کوبی، ضایعات ناشی از تراش فیروزه را برای تزئین ظروف استفاده می‌کنند. درست است یکی از مراکز اصلی فروش محصولات فیروزه‌کوبی شدهف اصفهان است، امّا این هنر از مشهد به اصفهان راه پیدا کرده است. ظروفی که این هنر روی آنها انجام میشود، معمولا از مس، برنج، نقره یا برنز ساخته شده‌اند. فیروزه‌کوبی دو مرحله دارد، مرحله اول یا زرگری برای آماده کردن شیء مورد نظر است و مرحله دوم یا فیروزه‌کوبی، نشاندن فیروزه‌ها روی شیء است. هر چه فاصله قطعات فیروزه از هم کمتر باشد، کار با ارزش‌تر است. فیروزه‌ها باید حدالامکان یک اندازه باشند و فاصله بین آنها دیده نشود. در نهایت روی ظرف را پولیش می‌کنند.
صنایع دستی چوبی، سوغات منحصر‌به‌فرد اصفهان
چوب یکی از فراوان‌ترین مواد اولیه است که به دلیل ویژگی‌هایش، بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. صنایع دستی چوبی اصفهان شامل منبت‌کاری، معرق‌کاری و خاتم‌سازی است.
منبت‌کاری
منبت‌کاری هنر ایجاد نقش روی چوب است. این نقوش ممکن است تصاویر حیوانات، گیاهان و انسان باشند. هرچه پیچیدگی نقش بیشتر و ابعاد کار بزرگتر باشد، ارزش کار هم بیشتر میشود. در گذشته، آباده و گلپایگان مرکز اصلی منبت‌کاری بودند، اما امروز در اصفهان و شهرهای دیگر هم منبت‌کاری رواج دارد. نقش‌های استفاده شده، روز‌به‌روز خلاقانه‌تر می‌شوند. به همین دلیل است که منبت‌کاری همیشه جزو صنایع دستی پرطرفدار بوده است.
معرق‌کاری
معرق هنر ایجاد طرح‌ها و نقوش جذاب از طریق ترکیب چوب‌هایی با رنگ‌های مختلف است. این هنر، نیازمند صبر و حوصله بسیار و ظریف‌کاری است. در تولید معرق، باید از مواد طبیعی استفاده شود. استفاده از صدف مصنوعی و صفحات پلی‌استر از ارزش کار کم می‌کند. در خرید معرق، باید دقت کنید که اگر از پلی‌استر استفاده شده، قطر آن همه جا یکسان باشد، فاصله بین قطعات چوب یکسان باشد، خطوط مشخص‌کننده در نتیجه برش است و نه قلم‌گیری، پشت کار بتونه و رنگ شده باشد، جای میخ یا چسب روی چوب نمانده باشد و در سطح پلی‌استر ترک وجود نداشته باشد.
خاتم‌سازی
این هنر، آراستن سطح اشیا چوبی به شکل موزاییک و با مثلث‌های کوچک است. این مثلث‌ها ترکیبی از چوب، استخوان، فلز، عاج و صدف هستند. ساختن خاتم مراحل مختلفی مانند اتصال، چسب و برش دارد که در نهایت منجر به پیدایش محصولی منحصر‌به‌فرد، پوشیده از مثلث‌های گوناگون میشود. خاتم را برای ساخت محصولات متنوعی استفاده می‌کنند. به کار بردن مواد اولیه غیرطبیعی در ساخت خاتم، ممنوع است و باعث از بین رفتن ارزش آن میشود. چوب‌های استفاده شده نباید رنگ شده باشند و هر چه تعداد مثلث‌ها بیشتر باشد، ارزش خاتم هم بیشتر است.
صنایع دستی با پارچه و دوخت، مقرون به‌صرفه و زیبا
شاید معروفترین این صنایع، پارچه قلمکاری شده باشد. در این هنر دستی، روی پارچه‌ای از جنس کرباس یا کتان به وسیله قالب و مهر، نقش می‌زنند. به این هنر در گذشته چیت‌سازی هم می‌گفتند. تنوع چاپ قلمکار بسیار زیاد است و از آنجایی که طرفداران زیادی دارد به شکل‌های مختلف مثلا رومیزی، کوسن و کیف دیده میشود. هنرمندان در طراحی نقوش هم خلاقیت به کار می‌برند و روز‌به‌روز شاهد طرح‌های متنوع‌تری هستیم.
صنایع دستی بسیار دیگری هستند که می‌توانید به عنوان سوغات اصفهان در نظر بگیرید؛ مثلا ظروف سفالی، کاشی‌های تزئینی، لباس‌های سنتی و ظروف لاکی. در هر حال، مطمئن باشید که در اصفهان سوغاتی مطابق با سلیقه و بودجه‌تان پیدا می‌کنید.
تالیف: لست سکند
