ماه رمضان در ایران با چه مراسمی برگزار می شود؟ + عکس

ماه رمضان برای خیلی از افراد جزو ماه‌های خاطره انگیز و دوست داشتنی است. ماه رمضان در ایران با دعای ربنا و دعای سحر و سفره افطار و نیایش‌هایش، معنا پیدا می‌کند. این ماه خیلی از افراد را به یاد کودکی‌ها و روزه کله گنجشکی می‌اندازد و زمانی که از خواب سنگین نیمه شب بلند می‌شدی و پای سفره سحری کنار بزرگترها می‌نشستی و با صدای دعای سحر، غذا می‌خوردی و با صدای اذان صبح لب از غذا می‌کشیدی.

این روزها با تفاوت‌های بیشتر باز هم در حال تکرار شدن است، اما تکراری که هیچ وقت خسته کننده نیست. به همین دلیل هر چه به گذشته و در دل فرهنگ مردمان می‌رویم، می‌بینیم که از اول تا آخر برایش مراسم برگزار می‌کرده و می‌کنند. از روزهای اول ماه رمضان که با پایان یافتن ماه شعبان آغاز می‌شود و دعا و نماز روز اول ماه را دارد تا پایان آنکه همگی برای رفتن به مسجد و خواندن نماز عید فطر، آماده می‌شوند.

در شهرهای مختلف تمام این مراسم اگرچه یکسان است، اما در شکل برگزاری برخی از این رسوم تفاوت‌هایی نیز دارد که به زیبایی بیشتر آن کمک کرده است. گاهی برخی از مراسم ماه رمضان در شهرهای مختلف ایران به حدی با شکوه برگزار می‌شوند که عده‌ای برای دیدنشان سفر می‌کنند. در این مطلب از لست سکند می‌خواهیم سری به تعدادی از این مراسم بزنیم.

آب و جاروی مسجد در روزهای پایان شعبان

یکی از مراسم قبل از شروع ماه رمضان که در تهران قدیم جایگاه ویژه‌ای داشت، خانه تکانی بود. علاوه بر خانه، تمیز کردن مساجد هم یکی دو روز قبل از ماه رمضان انجام میشد. اهالی محل به خصوص خانم‌ها به دعوت خادم به مسجد می‌رفتند و هر کسی وسیله‌ای برای تمیزکردن مسجد می‌آورد. یکی جاروبرقی، دیگری دستمال گردگیری یا حتی شستن فرش از چند روز قبل انجام می‌شد. چون در ماه رمضان به تعداد نمازگزاران اضافه می‌شد و مردم ساعت‌های بیشتری در مسجد وقت می‌گذراندند، به همین دلیل باید از هر زمان دیگری تمیزتر می‌شد. بنابراین آب و جاروی مسجد فقط از مراسم قبل ماه رمضان به شمار نمی‌رود بلکه گاهی در طول ماه رمضان نیز انجام می‌شود.

کلوخ اندازی شیرازی‌ها

کلوخ اندازی هم یکی از مراسم قبل از شروع ماه رمضان در شیراز است؛ به این ترتیب که در روز آخر ماه شعبان، به تفرجگاه‌ها می‌روند و آن روز را به خوشی به شب می‌رسانند. در این روز کلوخ‌هایی را رو به قبله به زمین می‌زنند با این نیت که گناهان و خطاها با شکستن کلوخ از بین برود و با پاکی روح و روان به استقبال ماه رمضان بروند.

همچنین اهالی استان فارس اگر تازه عروسی دارند، برای او تنقلاتی مانند زولبیا و بامیه می‌خرند و افطاری کاملی را برای او در روز اول ماه مبارک می‌برند که به آن روز والون می‌گویند.

بانگ سحر برای بیدار شدن

با آغاز ماه رمضان، آن زمان که گوشی‌های هوشمند و ساعت‌های دقیق نبود، خیلی از مردم به همسایه‌ها می‌سپردند که آنها را موقع سحر از خواب بیدار کنند. یا مؤذن مسجد، دو بار اذان می‌گفت یک بار برای بیدار شدن همسایه‌ها و بار دیگر در زمان نماز صبح.

در گذشته‌های دورتر، کسی که صدای خوبی داشت، دعایی سر بام خانه‌ها می‌خواند که با شنیدن آن مردم از خواب بیدار می‌شدند یا به ضربه‌هایی را به درب خانه‌ها می‌زدند تا همه برای خوردن سحری آماده شوند. الان دیگر این رسم برچیده شده و همه با زنگ گوشی موبایل یا ساعت از خواب بیدار می‌شوند.

دیدن ماه و آشتی، از مقدمات رمضان

از دیگر مراسم قبل ماه رمضان که میان خیلی از بزرگترها هنوز هم شایع است آشتی دادن مردم با یکدیگر است چون معتقدند که اگر مؤمنی سه روز با کسی قهر باشد، نماز و روزه‌اش قبول نمی‌شود، به همین دلیل این مراسم قبل از شروع ماه رمضان انجام می‌شد و افرادی که با یکدیگر مشکلی داشتند یا کدورتی بین آنها بود را آشتی می‌دادند.

دیدن ماه نو اکنون با وجود همه تکنولوژی‌هایی که برای آن وجود دارد هم به یک رسم تبدیل شده است و همه منتظر می‌مانند تا از مراجع رسمی حلول ماه رمضان اعلام شود. در گذشته به فردی که دیدن ماه بر او مسلم می‌شد، اعلم بلد می‌گفتند او به بلندی یا پشت بامی می‌رفت و اگر ماه نو را می‌دید، با خواندن خطبه‌ای آغاز ماه را اعلام می‌کرد. آنگاه مؤذن اذان مغرب و عشا را می‌گفت و مردم هم متوجه می‌شدند که قبل از طلوع صبح، فردا باید برای سحر از خواب بلند شوند. اما اگر ماه بعد از نیمه شب دیده می‌شد، آن را با نقاره زنی اعلام می‌کردند.

در میان ترکمن هاست رسم است که هر کسی زودتر ماه را ببیند سوره بقره را می‌خواند و بر این باور است که بینایی‌اش بهتر خواهد شد و ثواب بیشتری می‌برد.

شوخوانی اهالی خراسان

شوخوانی در استان خراسان جنوبی، رسمی است که هنوز در برخی از روستاها اجرا می‌شود. در این آیین، هنگام سحر، سه مرتبه، طبلی را به صدا در می‌آورند: بار اول برای بیدار شدن، بار دوم برای سحری خوردن و بار سوم برای نماز خواندن است. اما این طبل زدن‌ها همراه با صدای مناجات و دعایی است که یکی از مردان روستا با صدای خوب خودش می‌خواند و مردم را به بیدار شدن و روزه گرفتن تشویق می‌کند.

اگرچه در شهرهای دیگر طبل به صدا در می‌آوردند اما تهرانی‌های قدیم یادشان است که هنگام سحر و حتی افطار، توپ در می‌کردند این صدای شلیک توپ از میدان توپخانه شنیده می‌شد و توپ‌های مشقی وظیفه داشتند مانند ساعت به مردم اعلام کنند که چه زمانی از شبانه روز است.

تقسیم افطاری و سحری با همسایه‌ها

 در طول ماه رمضان در ایران، چه موقع سحر و چه موقع افطار، همسایه‌ها وظیفه داشتند اگر غذایی می‌پزند که بوی زیادی دارد، آن را با همسایگان خود قسمت کنند. این اتفاق در میان زابلی‌ها و سیستانی‌ها هنوز هم رایج است و به بردن غذا به در خانه‌های همسایه در ماه رمضان «آرک» می‌گویند. با این آیین، افرادی که در خانه غذایی برای خوردن ندارند از این سفره بی‌بهره نمی‌ماندند. هنوز خیلی از مردان و زنان زابلی هنگام سحر و افطار حتماً یک کاسه آش، شله زرد یا فرنی هم برای همسایگانشان می‌پزند و می‌فرستند. این آیین در میان مردم استان لرستان «کاسم سا» نام دارد.

دوختن کیسه برکت و مراد

مردم استان آذربایجان شرقی در ماه رمضان سنت کیسه دوزی را دارند که قدمت زیادی دارد. در آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ رمضان یا آخرین پنجشنبه ماه، زنان و دختران در مسجد گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود، کیسه‌ای می‌دوزد. سپس مقداری پول در آن ریخته و دعا می‌خوانند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه‌ای نگه می‌دارند. به این کیسه‌ها کیسه برکت می‌گویند. اما این آیین در میان سمنانی‌ها هم وجود دارد و با رفتن به مسجد و دوختن کیسه و پول گذاشتن درون آن، بر این باورند که برکت به زندگی آنها تا سال دیگر خواهد رسید.

زنان و دختران شاهرودی بیش از ۲۰۰ سال است که این آیین را اجرا می‌کنند. آنها هر سال در همین روز بین نماز ظهر و عصر، کیسه‌ای پارچه‌ای می‌دوزند که به آن کیسه مراد می‌گویند و نزد خودشان نگه می‌دارند و اگر تا سال بعد به حاجتشان رسیدند سال بعد، پارچه‌ای دیگر می‌دوزند. علاوه بر شاهرود و آذربایجان شرقی این مراسم در استان همدان نیز رواج دارد. که زنان همدانی با ریختن مبلغی در کیسه در روز 27 ماه رمضان از خدا برکت در سال آینده را طلب می‌کنند.

پختن غذاهایی برای رفع تشنگی و گرسنگی

در طول ماه رمضان در ایران همه مردم استان‌ها و شهرهای مختلف ایران، غذاهایی که مقوی‌تر باشند را بر سر سفره افطار و سحر می‌گذارند. این تنقلات یا غذاها بیشتر به قوی شدن بنیه افراد و رفع تشنگی آنها در طول روز کمک می‌کند. تهرانی‌ها بیشتر آش رشته در سفره افطار دارند و در جایی مانند استان‌های جنوبی کشور، نان خرمایی بیشتر دیده می‌شود یا در استان مرکزی، حتماً فتیر برای افطار و سحر پخته می‌شود. قمی‌ها هم عادت دارند خرما و شیر کنار سفره افطارشان داشته باشند.

اگر ماه رمضان در فصل تابستان باشد، یک قاچ هندوانه در سفره سحری خیلی از افراد پیدا می‌شود چون آب بدن را در طول روز نگه می‌دارد. شله زرد، فرنی یا زولبیا بامیه هم بیشتر برای نگه داشتن قند خون افراد تهیه می‌شود. بنابراین هر کدام از خوراکی‌های سفره‌های سحری و افطاری برای روزه‌داران با یک نیت و دلیل تهیه می‌شود و ممکن است شهر به شهر و روستا به روستا، این مواد غذایی با همین کارکردها متفاوت باشد. در این قسمت مورد غذاهایی در مراسم ماه رمضان در ایران مورد توجه قرار میگیرند صحبت کردیم؛ اما اگر می‌خواهید در مورد  بهترین غذاهای عربی در ماه رمضان شناخت بیشتری کسب کنید. می‌توانید روی عبارت لینک شده کلیک کنید.

نماز در فضای باز، پشت بام‌ها و خیابان‌ها

در روزهایی که مردم روزه می‌گیرند معمولاً صف‌های نماز طولانی‌تر از همیشه است. با این وجود خیلی‌ها با اعلام اتمام ماه مبارک رمضان خود را برای نماز عید فطر آماده می‌کنند نمازی که مستحب است در فضای باز خوانده شود. در روستاها مردم از چند ساعت قبل، بیرون مسجد، فرش پهن می‌کنند و با خواندن دعا و مناجات مردم را برای شروع نماز دعوت می‌کنند.

خواندن یک نماز گسترده با حضور نمازگزاران متعدد جلوه‌ای خاص به پایان یک ماه روزه‌داری و عبادت افراد می‌دهد. حتی در شهرها، خیابان‌ها برای ساعتی بسته می‌شوند تا نمازگزاران سجاده‌های خود را پهن کرده و نماز عید بخوانند.

در همین روز است که مردم برای فقرا و مستمندان عیدی و کفاره می‌دهند و پس از پایان نماز، هر کسی با هر حاجتی که دارد، شیرینی پخش می‌کند. این شیرینی در مناطق مختلف، متفاوت است از نان خرمایی و کنجدی گرفته تا زولبیا و بامیه که پای ثابت شیرینی‌های ماه رمضان است.

آیین‌های مربوط به ماه مبارک رمضان در ایران بسیار گسترده است. به خصوص این آیین‌ها در شب‌های قدر متعددند. هر منطقه‌ای نیز بنا به آیین‌ها و رسومی که دارد آن را اجرا می‌کند. بسیاری از مراسم ماه رمضان به فراموشی سپرده شده‌اند و بسیاری نیز برای اینکه در حافظه افراد باقی بماند در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده‌اند، اما اجرای آن توسط مردم باعث خواهد شد که این آیین‌ها فراموش نشوند و به نسل‌های دیگر نیز انتقال داده شود.

مراسم شب‌های قدر

اگر از مراسم ماه رمضان در ایران بگوییم و سخنی از شب‌های قدر به میان نیاوریم متن ناتمام می‌ماند. شب زنده‌داری‌ها، قرآن به سر گرفتن‌ها و سحری خوردن در مساجد و دعا خواندن‌های شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان نه تنها بین مسلمانان ایران، بلکه بین مسلمانان جهان جایگاه خاص خود را دارد. مراسم شب قدر از گذشته تا کنون با شکوه خاصی در زیارتگاه‌ها و مساجد ایران برگزار می‌شود. چاووشی خوانی و ختم یا علی یزدی‌ها، علم شمشیری مردم قشم و تعزیه خوانی و عزاداری در نقاط مختلف کشور بر مراسم با شکوه این شب‌ها می‌افزاید.

برخی از ترکمن‌ها عقیده دارند که شب 27 رمضان، شب نزول قرآن است و در این شب مراسم مهمانی‌ خاصی را برپا می‌کنند. در این شب خاص از ماه رمضان مساجد، حسینیه‌ها و زیارتگاه‌های سراسر کشور پذیرای شب زنده‌داران هستند بنابراین در طول این شب معمولا خیابان‌ها کمی شلوغ‌تر هستند. هر شهر و استان ایرانی مراسم خاص خود را برای شب‌های قدر دارد. هرساله صحن‌ها و حرم امام رضا (ع) در مشهد جمعیت بسیار زیادی را برای انجام مراسم شب قدر پذیراست که همواره از بزرگ‌ترین اجتماعات این شب‌ها در ایران است.

برپایی مراسم رمضانی

 اعیاد و مراسم‌ گوناگون برای کودکان لذتی دیگر دارد، زیرا معمولا مراسم این چنینی دست سخاوت بزرگترها توجه بیشتری به آن‌ها می‌کند. مراسم رمضانی نیز از مهمترین مراسم ماه رمضان در ایران است که در آن علاوه بر کودکان، نوجوانان و جوانان هدایایی را از خانواده خود و سایر خانواده‌ها دریافت می‌کنند. مراسم رمضانی در شهرهای بیرجند، کاشان، قم، نطنز، سیرجان و ... برگزار می‌شود و در هر یک از آن‌ها نام و جزئیات متفاوتی دارد. در این مراسم معمولا یک دسته نوجوان و جوان با شعر خوانی، قرآن خوانی و یا مداحی خانه به خانه کوچه‌های یک شهر یا روستا را گشت می‌زنند و از صاحب‌خانه‌ها هدایایی را دریافت می‌کنند که شامل پول یا مواد خوراکی می‌شود.

در برخی از اقوام این هدایا بین بین کودکان و نوجوانان گشت زن تقسیم می‌شود و در گروه دیگری از اقوام، این مراسم جنبه مهم‌تری به خود می‌گیرد و گروهی جوان به هدف جمع آوری کمک برای نیازمندان گشت زنی می‌کنند. عده‌ای عقیده دارند که این ریشه‌ این مراسم به ماجرای قرآن خوانی هر ساله امام حسن (ع) و امام حسین(ع) در ماه رمضان نزد پیامبر دارد. که ایشان هرساله از پیامبر هدایایی را بابت صوت زیبای سوره شمس دریافت می‌کردند. شبیه چنین مراسمی را با نام گرگیعان بین مردم جنوب ایران می‌بینیم.

سخن آخر

هرساله با نزدیک شدن به ماه رمضان شور و ذوق مردم در بازارها و مساجد دیدنی می‌شود و همراه شدن این ذوق با مراسم دلنشین آن زیبایی‌های این ماه را دو چندان می‌کند. مراسم ماه رمضان در ایران همانند بیشتر سنت‌های کهن، با هدف ایجاد همدلی، کینه زدایی، خدمت و کمک به گروه‌های مختلف جامعه ایجاد است. اگر تجربه سفر در ماه رمضان را داشته و از نزدیک شاهد مراسم ماه رمضان  در یک منطقه خاص بوده‌اید، می‌توانید با نوشتن تجربیات خود در قسمت نظرات، آن‌را با سایر کاربران لست سکند به اشتراک بگذارید.

تألیف: تیم محتوای لست‌سکند