هوشنگ سیحون؛ معرفی پدر معماری مدرن ایران با آثار مشهورش

 تا به حال شده بارها از یک مکان معروف بازدید و از زاویه‌های مختلفش عکاسی کرده باشید، امّا برایتان سوال نشده چه کسی این بنا را طراحی کرده است؟ منظورمان مکان‌هایی مانند مقبره مشاهیر است. گاهی بنا انقدر ما را به وجد می‌آورد که اصلا فراموش می‌کنیم چه جزئیات هنرمندانه و زیبایی دارد.

در این متن می‌خواهیم معمار معروف ایرانی را معرفی کنیم که آثار مشهوری در ایران طراحی کرده‌. حتّی اگر از این آثار بازدید نکرده باشید، نامشان را بارها شنیده‌اید. آثاری از هوشنگ سیحون در شهرهای مختلف ایران.

هوشنگ سیحون؛ مرد بناهای ماندگار

 هوشنگ سیحون در سال 1299 در تهران متولد شد و در سال 1393 در کانادا درگذشت. او طراح، نقاش، معمار و مجسمه‌ساز معروفی بود که به خاطر طراحی بناهای معروف، به «مرد بناهای ماندگار» مشهور شد. همچنین به دلیل استفاده از سبک معماری اصولی مدرن در ایران به پدر معماری مدرن ایران هم او را می‌شناسند.

شاید تولد سیحون در خانه‌ای اهل ذوق و هنر بی‌تاثیر در آینده درخشانش نبوده باشد زیرا پدر بزرگش میرزا عبدالله فراهانی، از پیشگامان موسیقی سنتی ایران بود که به پدر موسیقی سنتی ایران معروف بود. مادرش هم از نوازندگان چیره‌دست تار و سه‌تار بود.

پس از تحصیلش در دانشگاه تهران، به دعوت آندره گدار برای ادامه تحصیل به پاریس رفت و تا دکترای هنر تحصیلش را ادامه داد. وقتی به ایران بازگشت، اولین اثرش در حدود 25 سالگی، یادبود آرامگاه بوعلی سینا در همدان بود که به زیبایی طراحی کرد. او علاوه بر اینکه عضو شورای ملی باستان‌شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه‌های ایران و کمیته بین‌المللی ایکوموس Icomos(وابسته به یونسکو) بود، 15 سال مسئولیت مرمت آثار تاریخی ایران را هم برعهده داشته است.

در ایران سمت‌ها و فعالیت‌های متنوعی در زمینه تحصیلاتش داشت. وی سعی می‌کرد در طراحی آثارش، از مفاهیم موجود در آن بنا استفاده کند؛ مثلا برای طراحی یادبودهای مشاهیر، از فعالیت و تفکرات آنها هم در طراحی الهام می‌گرفت. خود او درباره معماری کارهایش می‌گوید:

راهی را که من در معماری پیش گرفته‌ام به طور خلاصه و به صورت فهرست ذکر می‌کنم. در معماری، قبل از هر چیز علاقه دارم منطق را همیشه در نظر داشته باشم. هیچ‌گاه هیچ چیز نباید بی منطق در معماری به کار برود، حتی کوچکترین خط و کم‌ترین نقطه بایستی دلیل و معنی مخصوص به خود داشته باشد و مخصوصاً از فانتزی‌های بی‌معنی و بی مغز گریزانم. حقیقت بایستی عریان و بی‌پرده در معماری خودنمایی کند ولو اگر گاهی اوقات زننده باشد، اطمینان دارم که حقیقت همیشه زیبایی و لطف مخصوص به خود را خواهد داشت. یک معمار خوب باید مثل یک شعر عالی ساده، سهل و ممتنع باشد. از شلوغی و درهم و برهمی بی‌اندازه گریزانم. نقشهٔ ساده همیشه زود خوانده می‌شود و اشخاص را گمراه نمی‌کند. طرح نقشهٔ یک ساختمان مثل حل یک مسئله است. باید همیشه ساده‌ترین راه حل را در نظر گرفت و از راه‌های پیچ در پیچ صرف نظر کرد.

آثار هوشنگ سیحون

 در این قسمت به صورت فهرست‌وار تعدادی از آثار معروف این هنرمند را نام می‌بریم. تعدادی از آنها بناهای مشاهیر و جاذبه‌ها هستند و تعدادی هم بناهای شهری:

• آرامگاه ابوعلی سینا در همدان، سال 1330: طرح این بنا از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار دوره اسلامی، یعنی گنبد قابوس الهام گرفته شده و باغچه و حوض‌های اطراف از طرح ایرانی استفاده شده است.

• آرامگاه کمال الملک در نیشابور، سال 1337: قوس‌های این بنا از تاق‌های چهاربخش که در معماری گذشته ما فراوان است، الهام گرفته شده و با ظاهری متفاوت و هندسه پیچیده به اجرا درآمده.

• آرامگاه خیام در نیشابور، سال 1338: بنای آرامگاه خیام تلفیقی از معماری مدرن و سنتی است و سیحون سعی کرده ابعاد شخصیتی منجم، ریاضی‌دان و ادیب بودن خیّام را در آن پیاده کند.

• آرامگاه نادرشاه افشار در مشهد، سال 1342: گفته شده برای ساخت آن از سنگ خارای منطقه کوهسنگی معروف به هر کاره (که در مشهد وجود دارد و بسیار مقاوم است) استفاده شده تا نشان‌دهنده شخصیت با صلابت نادرشاه باشد.

• بازسازی و طراحی آرامگاه فردوسی در توس بر پایه طرح پیشین،  سال 1347: بنای آرامگاه فردوسی که سال 1313 طراحی شده بود، به دلیل عدم بررسی‌های لازم، نشست پیدا کرده بود و نیاز به بازسازی و طراحی دوباره داشت.

• بنای موزه توس، سال 1347

• ساختمان بانک سپه در تهران، سال 1347: بنای ساختمان مرکزی بانک سپه از معماری آپادانا و اصیل ایرانی الهام گرفته شده و سقف 9 متری و ستون‌های بلند آن، شکوه خاصی ایجاد کرده‌اند.

• مقبره عباس میرزا و بعضی دولتمردان قاجار

• مرکز فرهنگی یزد

• سازمان نقشه برداری کل کشور

• کارخانه نخ‌ریسی کوروس اخوان

• کارخانه آرد مرشدی

• سینما آسیا

• سینما سانترال

• کارخانه کانادا درای (زمزم فعلی) در تهران و اهواز

هنر سیحون در نقاشی

 همانطور در ابتدای متن اشاره شد، هوشنگ سیحون علاوه بر معماری، در نقاشی هم صاحب سبک بود و آثار بی‌بدیلی از خود به جا گذاشت، چنانچه آثاش حتّی در نمایشگاهی که سال ۱۹۷۲ برگزار شد، در کنار آثار هنرمندانی چون پیکاسو و سالوادور دالیدر دانشگاه ماساچوست به نمایش درآمد. در همین نمایشگاه، تابلویی از کلاف‌های خطی به نمایش گذاشت که در آن از خطوط موازی و پر پیچ و تاب که هیچگاه همدیگر را قطع نمی‌کنند، استفاده کرده بود.

سبک آثار سیحون بیشتر آبرنگ و رنگ روغن بود. مجموعه آثار این هنرمند حتی در دانشگاه‌هایی مثل MZT، هاروارد، واشنگتن و برکلی هم یافت می‌شود.

سخن آخر

در این متن سعی شد نگاهی اجمالی به آثار و زندگینامه هنرمند معروف ایرانی، هوشنگ سیحون بیندازیم که آثار بی‌بدیل او در سراسر ایران هنوز پابرجاست. آثاری که هر کدام تفسیری جداگانه برای خود دارد و برگرفته از مفاهیم آن مکان است. شما کدام یک از این بناها را از نزدیک دیده‌اید؟

تألیف: لست سکند

منبع: خبرگزاری ایرنا و مجله معماری و شهرسازی