اکثر ما همیشه وقتی عبارت «قدیمی‌ترین» را برای هر مکان یا هر چیز دیگری می‌شنویم، شاید ناخودآگاه تصویرسازی‌هایی را در ذهن خود شکل دهیم و کنجکاوی‌مان را در رابطه با آن موضوع، بسیار بیشتر کنیم که همین امر سبب میشود تا سریع‌تر کشف خود را در مورد آن مکان قدیمی شروع کنیم. شهر تهران، منبع خوب و کاملی است برای پیدا کردن قدیمی‌ترین مکان‌ها و آثاری که می‌توان به بررسی آن‌ها از زوایای مختلف، مخصوصا قدمت، پرداخت. در ادامه اطلاعات و خواندنی‌هایی جالب درباره‌ی قدیمی ترین کتابفروشی های تهران آورده شده تا سیری در کتابفروشی های این شهر داشته باشید.
در ابتدای این مطلب، قدیمی ترین کتابفروشی تهران را بررسی کرده‌ایم و اطلاعاتی در رابطه با آن آورده‌ایم، سپس به بررسی سایر کتابفروشی های قدیمی تهران پرداخته‌ایم که همراه با آدرس و شماره تلفن برای شما آورده شده‌اند. چه ساکن تهران هستید و چه مسافر، پیشنهاد میکنیم بازدید از این کتابفروشی ها را که یکی از جاهای دیدنی تهران هستند از دست ندهید.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
کتابفروشی اسلامیه؛ قدیمی ترین کتابفروشی تهران
از قدیمی ترین کتابفروشی های تهران می‌توان به این کتابفروشی، یعنی کتابفروشی اسلامیه اشاره کرد. البته طبق اطلاعات موجود، کتابفروشی اسلامیه قدیمی‌ترین کتابفروشی تهران است که خود سرگذشت جالبی دارد و نسل به نسل مدیریت آن در دست برادران یا اخوان کتابچی بوده و هست.
اینکه در حال حاضر کتابفروشی در کجا قرار دارد و از قدیم در کجا قرار داشته، خود داستانی جداگانه دارد. اگر در خیابان 15 خرداد، از سمت ایستگاه مترو به جهت شرق بروید، نبش بازار آهنگران، می‌توانید کتابفروشی اسلامیه را با تابلویی قدیمی با همین عنوان مشاهده کنید که زیر اسم آن نیز عبارت «کتب قدیمه و جدیده - نوشت افزار» آورده شده است. اما باید بدانید که این فروشگاه از ابتدا در همین نقطه قرار نداشته و چندباری جابه‌جا شده است.
تاسیس این کتابفروشی، ابتدا در شیراز توسط شیخ ابوالقاسم شیرازی و در سال 1280 هجری شمسی صورت می‌گیرد. به‌دلیل اینکه وضعیت چاپ در ایران و در آن زمان خیلی مناسب نبوده، ابوالقاسم شیرازی که تاجر کتاب بوده، دست به وارد کردن کتب مختلف از پاکستان و هند به ایران می‌زند. این کار نیز بیشتر از سمت مرزهای جنوبی انجام می‌پذیرفته است و با وارد کردن کتاب‌های مختلف، ابوالقاسم شیرازی به مرور دست به توزیع آن در سراسر ایران می‌زند. اما چندی بعد، به علت مرکزیت پیدا کردن تهران، ابوالقاسم شیرازی هم به تهران مهاجرت می‌کند و در تیمچه حاجب‌الدوله، تیمچه کتاب‌فروش‌ها، کتابفروشی خود را باز می‌کند. آن زمان، در این محل حدود 10 الی 15 نفر به کتابفروشی مشغول بوه‌اند و تقریبا کل کتابفروشیهای تهران در این نقطه متمرکز بوده است.
جابجایی‌های کتابفروشی اسلامیه
پس از هجرت ابوالقاسم شیرازی به تهران، وی حدود 20 سال در تیمچه حاجب‌الدوله ماند. پس از این 20 سال او کتابفروشی‌اش را به خیابان ناصر خسرو (محل وزارت دارایی فعلی) منتقل کرد. پس از فوت او، پسر بزرگش سید احمد مدیریت کتابفروشی را بر عهده می‌گیرد و در همین حین نیز شروع به چاپ کتب جدید با روش‌های چاپ متداول اپآن زمان می‌کند.
یکی از روش‌های چاپ رایج در آن زمان، چاپ به روش سنگی بوده است، بعدها نیز پیشرفت‌هایی که در این زمینه (صنعت چاپ) ایجاد میشود، در کار برادران کتابچی نیز توسعه‌هایی صورت می‌دهد. اما همچنان هم می‌توان کتبی با چاپ سنگی را در کتابفروشی اسلامیه پیدا کرد.
در همین بازه زمانی، وزارت دارایی به اجبار بخشی از مغازه‌های خیابان ناصر خسرو را خریداری و تخریب می‌کند تا ساختمان وزارت‌خانه دارایی در خیابان ناصر خسرو ساخته شود. پس از آن کتابفروشی اسلامیه به مکان فعلی منتقل میشود که در خیابان 15 خرداد واقع است. سید جلال، متصدی فعلی کتابفروشی می‌گوید که پیش‌تر تعداد بیشتری کتابفروشی در این محل و در راسته آن‌ها وجود داشته، اما آن‌ها به مرور نقل مکان می‌کنند و جابجا می‌شوند و فقط کتابفروشی اسلامیه در این خیابان باقی می‌ماند. برخی از آن‌ها به ناصرخسرو می‌روند، بعضی به خیابان جمهوری (شاه‌آباد) و بعضی هم به خیابان انقلاب می‌روند.
تغییر نسل به نسل متصدیان کتابفروشی اسلامیه
همان‌طور که در بخشهای پیش، متصدیان کتابفروشی تا سید احمد (پسر بزرگ ابوالقاسم شیرازی) نام برده شدند، در ادامه نیز تغییراتی وجود داشت. پس از فوت سید احمد، سید اسماعیل که پسر بزرگ وی بود، اداره کتابفروشی را بر عهده می‌گیرد و حدود 30 سال این کار را انجام می‌دهد و در سال 1358 بر اثر سکته قلبی دار فانی را وداع می‌گوید. پس از وی، زنجیره متصدی شدن کتابفروشی همچنان نسل به نسل ادامه پیدا می‌کند و پسر بزرگ سید اسماعیل، یعنی سید رضا جانشین او میشود و کتابفروشی را اداره می‌کند. وی نیز چند سال پیش فوت کرده که از آن پس سید جلال، برارد او مدیریت کتابفروشی را به همراه برادارزاده‌اش مهندس فرید کتابچی (پسر سید رضا) بر عهده می‌گیرند.
سید جلال که حالا چندسالی است مدیریت کتابفروشی را بر عهده دارد، از کودکی در کتابفروشی اسلامیه رفت و آمد داشته و کارهای متفاوتی را در آن انجام می‌داده است. او پس از گذراندن دوره دیپلم و یکسال تحصیل در دانش‌سرا، به پیشنهاد برادرش سرپرستی نشر و چاپ را از سال 1322 در کتابفروشی بر عهده می‌گیرد و به مرور آن را توسعه می‌دهد. اما بعدها به‌دلیل رکود کتاب‌خوانی و توجه کم مردم به این امر، تصمیم بر بسته شدن و تعطیل کردن چاپ‌خانه می‌گیرند. سید جلال اینترنت، تلفن‌های همراه و شبکه‌های مجازی را از علت‌های کمتر شدن کتاب‌خوانی می‌داند.
کتابفروشی اسلامیه، قدیمی ترین کتابفروشی تهران تعداد چاپ کتب خود را که در دوران رکود حدود 5000 نسخه بوده، به مرور و با گذشت زمان فقط به تعداد پنج نسخه رسانده است. اما چه کتاب‌هایی را می‌توان در این کتابفروشی پیدا کرد؟
کتاب‌های کتابفروشی اسلامیه
طبق تعریف سید جلال در مصاحبه‌ای که از او وجود دارد، در این کتابفروشی بین 600 تا 700 عنوان کتاب توسط این خاندان به چاپ رسیده است که بسیاری از آن‌ها کم‌یاب و حتی نایاب هستند. از میان آن‌ها نیز مهم‌ترین کتاب‌ها 65 رقم قرآن در ابعاد مختلف جیبی تا رحلی است. یکی از زیباترین این کتاب‌ها، یک کتاب قرآن است که کار مینیاتور آن را استاد تجویدی انجام داده و با ظرافت بسیار بالایی نیز به چاپ رسیده است.
طبق تعریف سید جلال، از دانشمندانی که کتب آن‌ها در اینجا به چاپ رسیده، می‌توان به کتاب سنن‌النبی نوشته علامه طباطبایی اشاره کرد که به زبان عربی است و ترجمه فارسی دارد. از دیگر کتاب‌های ارزشمند این کتابفروشی، می‌توان به نفایس‌الفنون اشاره کرد که در سه جلد نوشته شده و به چاپ رسیده است. نویسنده آن سید شمس‌الدین محمود آملی بوده موضوع کتاب مربوط به فنونی میشود که می‌توان به آن‌ها احاطه پیدا کرد. به تعبیر مهندس فرید کتابچی، این کتاب از صفر تا 100 هر فنی را بیان می‌کند؛ از جمله این فنون می‌توان به موسیقی اشاره داشت.
یکی دیگر از آثار ارزشمند کتابفروشی اسلامیه کتاب ناسخ‌التواریخ بوده که به کوشش مارک‌الدوله سپهر و پسرش نوشته شده و حدود 97 جلد است. کار چاپ این کتاب هم آسان نبوده و حدود 15 تا 20 سال زمان می‌برد. خوانا نبودن نسخه اصلی یکی از دلایل بیشتر زمان بردن آن بوده، چراکه افرادی باید آن‌ها را می‌خواندند که به انواع خط تسلط داشتند و کار اصلی آن‌ها این بوده است. موضوع این کتاب به بررسی تاریخ از زمان حضرت آدم تا قاجار می‌پردازد. دیگر آثار قدیمی ترین کتابفروشی تهران در موضوعات مختلفی چون شعر، حقوق، فلسفه و موارد دیگر است. البته نباید بخش مذهبی را از یاد برد. فراموش نکنید که قیمت کتاب در این کتابفروشی، نسبت به خیلی از جاهای دیگر، کمتر است و سید جلال کتابچی نحوه قیمت‌گذاری این کتابفروشی را یک سنت می‌داند.
- آدرس کتابفروشی اسلامیه: خیابان 15 خرداد، نبش بازار آهنگران
- شماره تلفن کتابفروشی اسلامیه در تهران: 55621966 -55635448
در ادامه به بررسی برخی دیگر از کتابفروشی های قدیمی تهران می‌پردازیم و آن‌ها را معرفی میکنیم. اما متاسفانه بعضی از این کتابفروشیها دیگر رونق گذشته را ندارند، اما چیزی از جذابیت‌های آن‌ها کم نمی‌کند. این کتابفروشیها در ادامه معرفی می‌شوند و آدرس آن‌ها و شماره تماس مربوطه نیز اعلام میشود.
کتاب فروشی مرتضوی
کتاب فروشی قدیمی در تهران کم نیست! یکی دیگر از نمونه‌های کتابفروشی های قدیمی تهران کتابفروشی مرتضوی است که در پاساژ مجیدی واقع در خیابان ناصر خسرو قرار دارد. این فروشگاه زمانی رونق بسیاری داشته، اما همچنان چراغ آن روشن بوده و پذیرای علاقه‌مندان به خواندن است. فروش برخی از کتاب‌ها در این فروشگاه، حتی به بیش از یک میلیون نسخه هم می‌رسد. این کتابفروشی قدیمی در طبقه دوم پاساژ مجیدی قرار دارد.
- آدرس کتابفروشی مرتضوی: خیابان ناصر خسرو، کوچه حاج نایب، پاساژ مجیدی، طبقه دوم
- شماره تلفن کتابفروشی مرتضوی: 33116481
کتاب فروشی امیرکبیر
این کتابفروشی نیز از کتابفروشی های قدیمی در تهران است که در خیابان ناصر خسرو قرار دارد. کتابفروشی امیرکبیر از سال 1328 فعالیت داشته که همین مورد سبب قرار گرفتن آن در لیست قدیمی ترین کتابفروشی تهران شده است. این فروشگاه کتاب‌های مختلفی دارد و بخشی از آن‌ها هم به کتب کودک و نوجوان مربوط میشود، ضمن اینکه این انتشارات کتاب‌هایی از زبان فرانسه، آلمانی و غیره را نیز به فارسی ترجمه کرده و به فروش رسانده است.
- آدرس کتاب فروشی امیرکبیر: این کتابفروشی، اولین فروشگاه خود را در خیابان ناصر خسرو گرفت، اما بعدها شعباتی دیگر را نیز اضافه کرد.
- شماره تلفن کتاب فروشی امیرکبیر: 33900751 - 33900752
کتاب فروشی خوارزمی
این کتابفروشی از سال 1347 فعال است و یکی از قدیمی ترین کتابفروشی های تهران برشمرده میشود. تعداد زیادی از کتاب‌های مشهور حوزه ادبیات کلاسیک و ادبیات معاصر مربوط به این انتشارات هستند. اگر به انقلاب رفته باشید، حتما این کتابفروشی قدیمی را دیده‌اید. یادآوری این نکته نیز بد نیست، در خیابان انقلاب می‌توانید یکی از کافه‌های قدیم تهران یعنی کافه قنادی یا شیرینی فرانسه را نیز پیدا کنید و مدتی را نیز در آنجا به نوشیدن یک قهوه و میل کردن یک شیرینه صرف کنید.
- آدرس کتابفروشی خوارزمی: خیابان انقلاب، بین خیابان‌های 12 فروردین و فخر رازی
- شماره تلفن کتابفروشی خوارزمی: 66400706 - 66406273
کتاب فروشی گلستان
اگر اشتهای سیری ناپذیری برای جستجوی کتاب فروشی قدیمی در تهران دارید، حتما به خیابان منوچهری سری بزنید و از کتابفروشی گلستان دیدن کنید. ان فروشگاه کتاب نیز حدود 30 الی 40 سال است که فعال بوده و مدیریت آن هم به عهده فردی به نام گلستان است. یکی از نکات جالب این کتابفروشی، این است که کتاب‌های دست دوم شما را خریداری می‌کند. اگر گذرتان به این خیابان افتاد، بد نیست نگاهی هم به یکی از بهترین پاساژهای تهران بیاندازید. البته این پاساژ، یعنی پاساژ چهلستون، از نظر مغازه‌های داخلش و اجناسی که در انجا به فروش می‌رسد، بسیار متمایز و جالب توجه است.
- آدرس کتابفروشی گلستان: خیابان منوچهری، بین خیابان سعدی و لاله‌زار
- شماره تلفن کتابفروشی گلستان: 33115416
کتاب فروشی نقوی
این کتابفروشی که در خیابان فاطمی قرار دارد، از دیگر کتابفروشی های قدیمی تهران است و مشتریان خود را دارد. بسیاری از افراد هستند که به این کتابخانه مراجعه می‌کنند برای پیدا کردن کتب کم‌یاب یا سفارش دادن این دسته از کتاب‌ها؛ گفتنی است که کتابفروشی نقوی سال 1357 افتتاح میشود.
- آدرس کتابفروشی نقوی: میدان فاطمی، میدان گل‌ها، ابتدای خیابان کاج جنوبی
- شماره تلفن کتابفروشی نقوی: 88002590
کتاب فروشی لارستان
فروشگاه کتابی که از سال 1376 پابرجاست و در خیابان مطهری قرار دارد. حتی نام این کتابفروشی هم برای خیلی‌ها نوستالژی است. فروشگاه کتاب لارستان هم از کتابفروشیهای نسبتا قدیمی تهران به حساب می‌آید.
- آدرس کتابفروشی لارستان: خیابان مطهری، خیابان لارستان
- شماره تلفن کتابفروشی لارستان: 88899365
سخن آخر
از آنجایی که تهران سال‌ها پایتخت ایران بوده و هست، خیلی از اماکن قدیمی و نخست آن جذاب و حائز اهمیت هستند. قدیمی‌ترین خانه‌ها، فروشگاه‌ها و خیلی موارد دیگر، خود می‌تواند تا حدودی بیانگر فرهنگ و چگونگی نحوه زندگی مردم در آن زمان و برهه تاریخی باشد. به این شکل علاوه‌بر کسب اطلاعات مفید در رابطه با آن محل قدیمی، می‌توان به شناخت بسیاری از موارد دیگر نیز پرداخت. کتاب و کتاب‌خوانی خود فرهنگی غنی از یک مردم را نشان می‌دهد، پس آشنایی با قدیمی‌ترین کتابفروشی های تهران می‌تواند درب جدیدی را به سمت شگفتی‌های این شهر و کشف‌هایی تازه باز کند. تا به حال از قدیمی ترین کتابفروشی های تهران بازدید کرده‌اید؟
تألیف: تیم نویسندگان لست سکند
