با تغییر نگرش‌ها و قبول مسئولیت کشورها درباره گذشته مستعمراتی خود، حالا قربانیان بیشتری از دوره استعمار درصدد بازگرداندن میراث فرهنگی خود در قالب هنر و مصنوعات ساخت دست انسان هستند. در اروپا، کشور فرانسه به لطف رئیس‌جمهور خود امانوئل مکرون، 2 سال است که صف اول این حرکت قرار گرفته است. این مسئله زمانی آغاز شد که مکرون طبق گزارشی لیستی از یک مجموعه هنری که باید به آفریقا برگردانده می‌شد را اعلام کرد. او در سال 2018 حین بازدید از بورکینافاسو گفت: «نمی‌توانم بپذیرم که بخش اعظمی از میراث فرهنگی چند کشور آفریقایی هنوز در فرانسه است. شاید این اتفاق به دلایل مختلفی رخ داده باشد اما دیگر هیچ توجیهی برای بودن این اشیاء در فرانسه وجود ندارد. میراث آفریقایی‌ها نباید در کلکسیون‌ها و موزه‌های خصوصی اروپا باشد.» این اتفاق هنوز رخ نداده و چیزی از اروپا وارد آفریقا نشده، اما مکرون قول داده که طی 5 سال آینده این جابجایی صورت پذیرد.
از زمان سخنرانی مکرون، سایر کشورها و کلکسیونرها نیز با تحلیلی انتقادی‌تر بر آن شده‌اند که مالکیت اخلاقی داشته‌های خود را با وسواس بیشتری بررسی کنند. بااینکه گام‌های بلندی در جهت بازگرداندن این مصنوعات برداشته شده، هنوز هم هزاران شیء ارزشمند وجود دارند که به‌صورت غیراخلاقی و غیرقانونی نگهداری می‌شوند و برخی از آن‌ها بسیار قابل‌توجه هستند. در اینجا به چند مورد از این مصنوعات اشاره می‌کنیم که هم‌اینک در موزه‌های کشورهای امپریالیست در معرض دید عموم قرار دارند.
رزتا استون
این ستون سنگی گرانودیوریت که تاریخچه آن به 196 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد، مهم‌ترین کشف مصریان در تاریخ محسوب میشود. این سنگ که به دستور سلسله پادشاهان در آن سال در ممفیس حکاکی شده، دارای پیامی است که در سه دست‌نوشته دیگر نیز به چشم می‌خورد: هیروگلیف مصریان باستان، دست‌نوشته هیروگلیفی و درنهایت یونان باستان. گرچه امروزه ترجمه هیروگلیف عادی شده اما در سال 1799 کسی نمی‌توانست این زبان را ترجمه کند.
این سنگ که طی یک سفر اکتشافی در نزدیکی رشید در مصر یافت شد، در اروپا سروصدای زیادی بپا کرد. این ایده که می‌توان از این نوشته به‌عنوان کلیدی برای رمزگشایی استفاده کرد باعث شد که دست‌نوشته‌های مصر باستان یکی‌یکی وارد کار شوند، گرچه این فرایند 25 سال طول کشید که کارایی خود را نشان دهد.
2 سال بعد در سال 1801 گروه‌های انگلیسی وارد مصر شدند و به کار فرانسه در مصر پایان دادند. بااینکه فرانسه دلایلی برای حفظ رزتا استون به‌عنوان دارایی خود ارائه داده بود، یکی از محققان بنام اتین جفری اذعان کرد که ترجیح می‌دهد رزتا استون بسوزد تا به دست انگلیسی‌ها بیفتد، اما بااین‌وجود این سنگ به انگلیسی‌ها رسید و هنوز هم در دست آن‌هاست. این سنگ در موزه بریتیش قرار دارد و مصر هنوز نتوانسته آن را به کشورش بازگرداند.
آدم‌خوارهای تی ساوو
بین ماه‌های مارس و دسامبر 1989، یک جفت شیر ماده بدون یال به کارگرانی که درحال ساخت پلی بروی رودخانه تیسوو در کنیا بودند حمله کردند و آن‌ها را خوردند. درمورد تعداد کسانی که توسط این شیرها بلعیده شدند اختلاف است، اما تعداد آن‌ها را 28-140 نفر در یک سال برآورد کرده‌اند، بسیاری از آن‌ها کارگران هندی بودند که توسط دولت انگلیس به کار گمارده شده بودند.
با ادامه‌دار شدن حملات، کارگران شروع به ترک محل کار کردند و تصمیم گرفتند که تا وقتی‌که شیرها را نکشند سرکارشان بازنگردند. درنهایت جان هنری پترسون مهندس ارشد پروژه تصمیم گرفت که به‌صورت جداگانه این شیرها را به قتل برساند.
این شیرها که پترسون نام آن‌ها را روح و تاریکی نامیده بود، 25 سال بعد به موزه فیلد در شیکاگو به قیمت 5 هزار دلار فروخته شدند. این حیوانات در جریان شکار بسیار آسیب‌دیده بودند اما به‌خوبی آن‌ها را تعمیر کرده و خشک کردند و تا امروز به همان شکل حفظ شده‌اند. کنیا هنوز مدعی است که این دو جفت شیر بخشی از تاریخچه فرهنگی این کشور است و باید به کنیا بازگردانده شود.
گنجینه‌های اتیوپیایی مگدالا
پس از جنگ مگدالا در سال 1868، انگلیس قهرمان، هزاران شیء ارزشمند را از امپراطوری اتیوپی در شهر مگدالا و کلیسای مسیحی مدهان عالم ربود. این ناشیاء به قدری زیاد بودند که برای انتقال آن‌ها به نزدیک‌ترین شهر از 15 فیل و صدها قاطر استفاده شد. در آنجا فردی بنام ریچارد هولمز صدها کتاب و جامه سلطنتی و تاج طلای ابود که متعلق به رهبر کلیسای اتیوپی بود را خریداری کرد.
با اینکه آمار دقیقی از اشیاء دزدیده شده در دست نیست، اما بسیاری از آن‌ها منشاء اصلی خود را حفظ کرده‌اند که نشان می‌دهد این اشیاء متعلق به اروپا نیست و اتیوپی هم‌اکنون تقاضای بازگرداندن آن‌ها را ارائه کرده است.
متأسفانه موزه ویکتوریا و آلبرت که این اشیاء گرانقیمت را در خود جای‌داده‌اند، هنوز صحبت واضحی درباره بازگردانی این اشیاء به اتیوپی عنوان نکرده‌اند.
بااینکه مدیر مجموعه با بازگرداندن چندین شیء مذکور موافقت کرده، اما این پیشنهاد حاوی اخطاری فریبکارانه است، زیرا بازگشت اشیاء را نوعی وام معرفی کرده و دولت اتیوپی می‌بایست به‌صورت رسمی از ادعای خود برای بازپس‌گیری این اموال صرف نظر کند. اتیوپی به خاطر ماهیت سناریوی ارائه شده عنوان کرد که اشیاء همچنان می‌توانند در لندن باقی بمانند و با عنوانی که درمورد آن حسن تعبیر صورت گرفته به نمایش درآیند و نیازی نیست که این اشیاء را ربوده شده تلقی کنیم.
مرمرنماهای الگین
این مرمرنماها که به‌افتخار توماس بروس هفتمین ارل الگین نام‌گذاری شده‌اند، حالا به خاطر مکان ربوده شدنشان در یونان مرمرهای پارتنون نامیده شده‌اند. نظرها بر این است که این مرمها باید به مکان اصلی خود بازگشته و در آنجا نصب شوند. این مسئله توجه یونسکو را نیز بخود جلب کرده اما هنوز نتوانسته میان انگلیس و یونان واسطه‌گری کند.
بااینکه بارها به الگین گفته بودند که برداشتن این مجسمه‌ها از آکروپلیس غیرقانونی است، اما او طی یک فرایند 11ساله نیمی از مجموعه را خالی کرد. پروژه در سال 1812 تکمیل شد. سپس از طریق دریا به اسکاتلند برده شد تا دیوارهای خانه شخصیش را با آن‌ها تزیین کند. تنها یک طلاق بسیار هزینه‌بر الگین را برآن داشت که این مرمرها را بفروشد، او مرمرها را به نصف قیمت به دولت انگلیس فروخت. آلگین به‌قدری تمایل داشت که این مرمرها در انگلیس بمانند که حتی به گفته عده‌ای از فروختن آن‌ها به ناپلئون نیز صرف نظر کرد.
مرمرهای پارتنون حالا بخشی از دارایی‌های موزه بریتیش هستند. اما به گفته سخنگوی یونان این مرمرها سمبل بنیان اولیه یونان و فرهنگ اروپایی هستند که از اهمیتی جهانی برخوردار است. این مجسمه‌های جدا شده از هم میراث اروپایی‌هاست.
مجسمه نفرتیتی
مجسمه نفرتیتی که به اعتقاد عده‌ای منحصربه‌فردترین مجسمه در میان مجسمه‌های آنتیک است، در ابتدا توسط تاتموس مصری در قرن چهاردهم ساخته شده بود و در سال 1912 توسط یک شرکت آلمانی از زیر خاک بیرون آورده شد. این مجسمه از آمارا به برلین آورده شد و توسط واقف آن جیمز سیمون به موزه داده شد. گرچه او در سال 1913 مجسمه را به موزه برلین قرض داده بود، سیمون درخواست کرده بود که کسی نباید از وجود این مجسمه خبردار شود. مجسمه تا 11 سال نمایش داده نشد، آن‌هم فقط به خاطر اینکه سیمون باوجود ماهیت فریبکارانه معامله از موزه مدام تقاضا می‌کرد که مجسمه را به کسی نشان ندهند.
بااینکه این مجسمه از آن زمان به بعد بین موزه‌های مختلفی در آلمان رد و بدل شده اما هم‌اکنون در موزه نئوس در برلین قرار دارد. گرچه مصر پس از نمایش عمومی مجسمه در سال 1924 از آلمان خواست که مجسمه را به مصر بازگرداند. در سال 2008 مدیر سابق مصرشناسی، زاهی هاواس هم‌زمان با بازگشایی موزه مصری در جیزه از آلمان خواست که مجسمه را بازگرداند. باوجود شیوع ویروس کرونا و مشکلات فراوان، موزه در سال 2021 افتتاح خواهد شد، بااین‌وجود موزه نئوس از برگرداندن مجسمه به مصر خودداری کرده است.
پرنده زیمباوه
در جنوب زیمباوه در نزدیکی شهر ماسوینگو، بازمانده‌های مجموعه کاج مجلل شاه سابق مونهوموتاپا قرار دارد که هم‌اکنون جزء میراث جهانی یونسکو میباشد. حدود 100 سال قبل 8 پرنده حکاکی شده روی سنگ صابون که در جناحین در ورودی قرار داشتند، توسط استعمارگران دزدیده شده و مخفیانه از کشور خارج شدند. 6 تای آن‌ها از آفریقای جنوبی سردرآوردند که یکی از آن‌ها تحت مالکیت سیسیل رودز پایه‌گذار ایالت رودزیا قرار گرفت. امروزه این پرندگان به خاطر اهمیت فرهنگی بسزایی که دارند بر روی پول و پرچم کشور زیمباوه دیده می‌شوند.
امروزه تمامی این مجسمه‌ها برگردانده شده‌اند اما هنوز یکی از آن‌ها در کیپ تاون در موزه‌ای بنام گروت اسکور دیده میشود که آن را در اتاق استعمارگر سابق قرار داده‌اند. طی این دوره رودز به‌قدری از داشتن این پرنده رضایت داشت که تصویر آن را در سایر قسمت‌های عمارت خود نیز حکاکی کرده است، مانند دیوارها و نرده‌ها. پس از مرگش او عمارتش را برای دولت آفریقای جنوبی به ارث گذاشت، بنابراین پرنده نیز باوجود تلاش‌های فراوان هنوز در عمارت رودز قرار دارد.
برنزهای بنین
برنزهای بنین که توسط نیروهای انگلیسی از نیجریه کنونی دزدیده شده‌اند، مجموعه‌ای از صفحات برنجی هستند که در قرن‌های 13-18 میلادی ساخته شده‌اند. با اینکه در گذشته تصورات بر این بود که مردم بنین ساخت این صفحات را از تاجران پرتقالی آموخته‌اند، بعدها مشخص شد که سبک آن‌ها کاملاً محلی بوده است.
پس از دزدی سال 1897 و بااینکه بیش از نیمی از این برنزها به موزه بریتیش واگذار شده بود، بسیاری از آن‌ها توسط موزه به آلمان، اتریش و آمریکا فروخته شدند. برخی از آن‌ها از موزه‌های خصوصی سردرآوردند و حتی پاپلو پیکاسو نقاش معروف اسپانیایی نیز صاحب یکی از آن‌ها بود.
نیجریه بارها از انگلیس خواسته که هم‌زمان با افتتاح موزه ملی جدیدش در لاگوس این برنزها را به او بازگرداند. این موزه که قرار است در سال 2021 افتتاح شود، شامل آثار هنری است که هدف آن حفاظت و نگهداری از این‌کاره است.
بااینکه کار دولت انگلیس در آن زمان آشکارا دزدی محسوب می‌شده و حتی با قوانین امروزی نیز همخوانی ندارد، اما موزه بریتیش هنوز خود را مالک این 700 تکه برنز می‌داند. موزه متروپلیس هنر در نیویورک نیز مالک 163 تکه از این برنزهاست اما تمایل بیشتری به برگرداندن آن‌ها نشان داده است.
گنجینه پریام
احتمالاً بخاطر سابقه تعریف شده توسط باستان‌شناسی که این گنجینه را در سال 1873 کشف کرد، تاریخچه، منشاء و اعتبار آن مورد موشکافی دقیق قرار گرفته و بیشتر تحقیقات صورت گرفته درباره آن با خطا مواجه شده است.
این گنجینه در شمال ترکیه توسط هنریچ اسکیلمن کشف شد اما عده‌ای کشف آن را به هومریک تروی نسبت داده‌اند. بااین وجود موارد کشف شده در این حفاری بسیار بالاست و شامل هزاران تکه جواهر و طلاست.
سفر این جواهرات تا مکان کنونی آن‌ها در موزه پوشکین در روسیه با قاچاق کردن اسکیلمن از آناتولی آغاز شد، اما هنوز مشخص نیست که او این کار را چگونه انجام داده است. جواهرات درنهایت سر از آلمان درآوردند و در پایان جنگ جهانی دوم به آن‌ها برچسب کالای دزدی زده شد. به همین خاطر ویلهلم آنورزات برای جلوگیری از آسیب دیدن جواهرات و یا واگذاری‌شان، آن‌ها را به کمیته هنری شوروی واگذار کرد.
سپس جواهرات از آلمان به مسکو برده شدند و حال ترکیه خواهان بازگرداندن آن‌ها به کشور است. بااین‌حال روسیه قانونی تصویب کرده که طی آن دزدی این جواهرات را قانونی جلوه داده که در زمان درخواست برای بازگردانی جواهرات از سوی ترکیه به آن اکتفا می‌کند.
الماس کوه نور
از تمامی موارد موجود در این لیست به نظر می‌رسد که الماس کوه نور تنها موردی است که طلسم شده است. وقتی در سال 1849 انگلیس ایالت پنجاب را به استعمارات خود اضافه کرد، این الماس نیز دست‌به‌دست در میان زنان خاندان سلطنتی گردید، اما گفته می‌شد که برای مردان بداقبالی می‌آورد. این الماس در ابتدا در کوه کولار در هند استخراج شده بود و بااینکه هیچ مستندی درباره وزن اولیه آن در دست نیست، اما درحال حاضر 66 وجه دارد و پس از تراش در سال 1952 وزن آن به 105.6 قیراط رسیده است. این الماس روی تاج ملکه الیزابت قرار دارد.
بااینکه انگلیس به خاطر حضورش در هند ادعای مالکیت قانونی آن را دارد، اما هم‌اکنون 4 کشور ادعا می‌کنند که الماس متعلق به آن‌هاست. در سال 2000 گروه طالبان عنوان کرد که تاریخچه الماس نشان می‌دهد که این جواهر از کشور ما به هند و سپس به انگلیس رسیده است.
باوجود تمامی این دعاوی، دولت انگلیس همچنان خود را مالک قانونی این جواهر می‌داند و حتی قصد حذف آن از جواهرات روی تاج ملکه را نیز ندارد، جواهراتی که هم‌اکنون در برج لندن و در معرض دید عموم قرار دارد.
منبع: matadornetwork.com
