موزه ایران باستان؛ نخستین موزه رسمی ایران

بخشی از بازدیدکنندگان موزه ایران باستان را کسانی تشکیل می‌دهند که با تازگی تصمیم به موزه‌گردی گرفته‌اند و کار خودشان را با موزه ایران باستان شروع کرده‌اند؛ شاید به این دلیل که آثارش مربوط به دوره باستان است و به نظر می‌رسد اینطور سیر تاریخی در ذهنتان بیشتر ماندگار می‌شود، امّا واقعیت این است که اگر ندانیم قرار است با چه اشیایی مواجه شویم و اطلاعاتی نداشته باشیم، بعد از بازدید موزه، به کلی از دیدن موزه‌ها دلسرد می‌شویم و به نظرمان کار بیهوده‌ای می‌آید!

بنابراین در این مطلب سعی کرده‌ایم کلیاتی از موزه ایران باستان ارائه کنیم تا بدانیم قرار است با چه دوره‌های تاریخی مواجه شویم و تعدادی از اشیای جالب موزه هم معرفی کنیم. در نهایت با توجه به آنچه در موزه ایران باستان است مشخص می‌شود که این موزه برای چه کسانی مناسب و برای کدام دسته از افراد شاید حوصله‌سربر به نظر برسد. لازم است بدانیم که چه این موزه با معیارها و سلایقمان جور باشد و چه نباشد، یکی از 5 موزه مهم ایران است که از جهات متعددی ارزشمند است.

معرفی موزه ایران باستان

 موزه ایران باستان، امروزه بخشی از مجموعه موزه ملی است که به اشیای دوران پیش از اسلام تعلّق دارد. این موزه در سال 1316 به عنوان اولین بنای موزه‌ای کشور افتتاح شد. پیش از موزه ایران باستان، کاخ ابیض در مجموعه کاخ گلستان تبدیل به موزه شده بود امّا از ابتدا ساختمان آن را با هدف موزه نساخته بودند. بنابراین، موزه ملّی اولین بنایی بود که به عنوان موزه ساخته شد.

طراحی آن به عهده آندره گدار (معمار فرانسوی) بود. گدار با الهام از طاق کسری و کاخ فیروزآباد فارس آن را طراحی کرد. عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی هم از معمارانی بودند که طرح را اجرا کردند. بعدها ه آثار کاوش شده در سایت‌های باستانی بیشتر شدند، موزه دوران اسلامی هم ساخته شد و آثار دوران پیش از اسلام و پس از اسلام از هم جدا شدند.

اشیای موزه به چه دوره‌های تاریخی برمی‌گردند؟

شاید مهمترین چیزی که درباره بازدید از موزه لازم است بدانیم این باشد که قرار است از اشیای چه دوران‌هایی بازدید کنیم؟ دانستن این مسئله به آمادگی ذهنی ما کمک بیشتری خواهد کرد.

موزه ایران باستان از دو قسمت تشکیل شده، طبقه اول به اشیای دوران پیش از تاریخ و طبقه همکف به دوران تاریخی برمی‌گردد. (معیار تاریخی و پیش از تاریخ قلمداد کردن دوران باستان، اختراع خط است. از زمانی که خط بین جوامع مختلف استفاده می‌شود، دوران تاریخی شروع می‌شود و قبل از آن که خبری از نگارش نبوده، دوران پیش از تاریخ می‌نامیم).

•  طبقه اول: اشیای حدود یک میلیون ساله‌ای که در ابتدای بازدید پشت ویترین‌ها می‌بینید، قدیمی‌ترین آثاری هستند که در ایران از انسان‌های نخستین یافت شده‌اند! بنابراین آثار طبقه اول از دوران پارینه سنگی قدیم شروع می‌شود به پارینه سنگی میانه و جدید می‌رسد، سپس فراپارینه سنگی و نوسنگی آغاز می‌شود و انتهای طبقه اول با شکل‌گیری تمدن‌های اولیه مثل شوش به پایان می‌رسد.

• طبقه همکف: در طبقه همکف، ابتدا با الواح گلی و آثار ایلام آغاز می‌شود که به معنی شروع دوران تاریخی است، سپس چند ویترین به تمدن‌های مشهوری چون جیرفت، سیلک، لرستان و مناطق دیگر اختصاص دارد که در عصر مفرغ و آهن شکل گرفتند و کم‌کم وارد سلسله‌های تاریخی می‌شویم. ابتدا آثار هخامنشیان هستند و به ترتیب آثار دوره سلوکی، اشکانی و در نهایت ساسانی را می‌بینیم. طبقه همکف با گچبری‌های بی‌نظیر و هنر موزاییک ساسانیان به پایان می‌رسد.

از موزه ایران باستان چه یاد می‌گیریم؟

 طبقه اول موزه تا نیمه شامل انواع سنگ و استخوان حیوانات می‌شود. در نگاه اول شاید شبیه هم به نظر برسند امّا اگر دقت کنید و دوره‌های مختلف را با هم مقایسه کنید، متوجه تلاش انسان برای رفع نیازهای اولیه‌اش می‌شوید. انگار وارد هزاران سال پیش می‌شود و دغدغه‌های انسان‌های نخستین درونتان تازه می‌شود. فکر کنید شاید در زندگی عادی ما حتی برای پوست گرفتن خیار یک لحظه هم فکر نکنیم امّا سال‌ها طول کشیده تا انسان نخستین به ابزارهای خراشنده برسد!

در کنار دستاوردهای بشر برای رفاه زندگی‌اش، سیر باورها و اعتقاداتش هم در موزه مشاهده می‌شود. در دوره‌های اولیه پیکرک‌ها را می‌بینید و هر چه به انتهای موزه نزدیک می‌شوید، نقش و نگارهای اساطیری روی آثار بیشتر می‌شود که شامل نقوش آیینی و اعتقادی هم می‌شود. همچنین می‌بینیم که تزیینات از نقوش گیاهی و طبیعی به سمت حیوانی و در انتها نقوش انسانی می‌روند.

از همان ابتدا انگار وارد داستان طولانی انسان‌ها می‌شویم و در عرض چند ساعت، چندین هزارسال تلاش او را از جلو چشم می‌گذرانیم. در هر دوره‌ای که به فکر فروببرتمان خیمه می‌زنیم و جزییاتش را با دقت نگاه می‌کنیم.

این موزه، تمام آثار هر دوره و سلسله تاریخی را شامل نمی‌شود و فقط تعدادی از آثار هر دوره و منطقه در آن جای گرفته. با بازدید از موزه ایران باستان کلیتی از دوره‌های تاریخی و سبک آثار هر منطقه در ذهنتان می‌نشیند و برای دیدن آثار بیشتر می‌توانید به موزه‌های تخصصی هر منطقه مراجعه کنید. مثلا، از هخامنشیان آثاری وجود دارد امّا بیشتر آثار در خود تخت جمشید و موزه آن هستند.

تعدادی از آثار ویژه موزه ایران باستان

 هر کدام از اشیای موزه جایگاه و ارزش خودشان را دارند و نمی‌توان گفت یکی از دیگری ارزشمندتر و برتر است، امّا تعدادی از اشیاء هستند که معمولا برای بازدیدکنندگان جالب هستند و زمان بیشتری صرف دیدن آنها می‌کنند. در اینجا تعدادی از این اشیاء محبوب را معرفی می‌کنیم:

• اولین انیمیشن جهان: کاسه پایه‌دار شهر سوخته که نقش بز کوهی و درخت دارد، به هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد و به دلیل پویانمایی که دارد، آن را نخستین تصویر انیمیشن جهان معرفی کرده‌اند.

• پیکرک گاو نگهبان: پیکرک گاوی که در قسمت آثار چغازنبیل می‌بینید، یکی از پیکرک‌های گاوی بوده که جلوی درهای ورودی چغازنبیل قرار داشته و نقش نگهبان داشته. تکه‌های خرد شده این گاو که به 1250 پیش از میلاد برمی‌گردد را گیرشمن و همسرش به هم چسباندند و سپس آن را به تهران منتقل کردند.

• نخستین کاشی‌ها: پیش از اینکه آثار مادها را ببینید، اگر دقت کنید آجرهای لعابداری از قلاچی آذربایجان می‌بینید. این آجرهای لعابدار رنگی را اولین تلاش‌های بشر برای ساخت کاشی می‌دانند. این آجرهای لعابدار به سده هفتم پیش از میلاد بازمی‌گردد.

• جام زرین: جام زرین مارلیک گیلان از آثار طلایی خیره‌کننده‌ای است که به هزاره اول پیش از میلاد برمی‌گردد.

• مجسمه مصری داریوش: در همان ابتدای آثار هخامنشیان پیکر نیمه کاره‌ای را می‌بینید که منتسب به داریوش بزرگ است. این پیکره در مصر قرار داشته برای اینکه داریوش ثابت کند که تا مصر زیر نظر امپراتوری هخامنشیان بوده.
• مومیایی طبیعی مرد نمکی: بعد از آثار سلوکی با سر انسان و اشیایی مواجه می‌شوید. این سر و اشیا به مرد نمکی معروف شده زیرا گفته شده افتادن جنازه او در نمک باعث شده موی و صورتش تجزیه نشود. سن این مرد نمکی به اوایل دوره ساسانیان برمی‌گردد!
• آرم دانشگاه تهران: در میان گچبری‌های ساسانی که انتهای بازدید موزه به دیوارها نصب شده‌اند، گچبری‌ای هست که گفته شده لوگوی دانشگاه تهران از آن الهام گرفته شده است.

 همانطور که گفتیم، اشیاء و آثار جالب و مهم موزه به همین چند مورد ختم نمی‌شود و بدون شک هر چقدر بیشتر درباره آثار بدانید، دیدن آنها برایتان جذاب‌تر خواهد شد.

آدرس و شرایط بازدید موزه ایران باستان

 این موزه در خیابان امام خمینی تهران و ابتدای خیابان سی تیر قرار گرفته است. برای دسترسی به آن هم می‌توانید با مترو به موزه برسید (ایستگاه امام خمینی یا حسن آباد) یا با تاکسی و اتوبوس خودتان را به میدان امام خمینی برسانید. چون ساعات بازدید موزه در ساعات شلوغی منطقه امام خمینی و طرح ترافیک است، بهتر است از وسایل نقلیه عمومی برای رفتن به آنجا استفاده کنید. ساعات بازدید موزه هم به صورت زیر است:

بهار و تابستان همه روزه از ساعت ۹ تا ۱۹
پاییز و زمستان همه روزه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۷

البته در حال حاضر با توجه به شرایط بیماری کرونا، گاهی اوقات موزه تعطیل است. بنابراین بهتر است پیش از تصمیم بازدید، با شماره‌ ۶-۶۶۷۰۲۰۶۱-۰۲۱ تماس بگیرید و از باز بودن موزه مطمئن شوید.

تألیف: لست سکند