به نام خدا
نگل، مأمن آیات الهی
نگارنده و عکاس: ویدا مهین پو
در فروردین ماه طبیعت مشتاقانه منتظر مسافران بهاری است که هر یک به گوشه ای از دامان پرمهرش پناه میبرند. در این فصل استانهای گرمسیر میزبانان اصلی نوروز هستند. اما شاید بد نباشد سری هم به استانهای سردسیر و زیبای غرب کشور بزنیم. در فروردین سال 1396 تصمیم گرفتیم از همدان سفری به استان زیبای کردستان داشته باشیم. در این سفر ما چند روزی را در سنندج و مریوان سپری کرده و سپس در مسیر برگشت راهی روستای نگل شدیم. سورپرایز ویژه این سفر تجربه دو اقلیم مختلف بود چرا که مسیر رفت را کاملا بهاری و سرسبز سپری کرده و در برگشت برف زیبای زمستانه همراهمان شد! (تصویر 1 و 2).
تصویر 1: جاده سرسبز بهاری در مسیر رفت
تصویر 2: جاده سفیدپوش زمستانی در مسیر برگشت
در این سفرنامه قصد دارم یک جاذبه کمتر شناخته شده را معرفی کنم: موزه نگل. این موزه در روستای نگل قرار دارد و برای رسیدن به آن باید از سمت غربی سنندج 65 کیلومتر به طرف مریوان حرکت کرد (تصویر 3). موزه تقریباً سر راه و خارج از روستا قرار دارد. از همدان تا سنندج نیز مسافتی 177 کیلومتری را پیش رو داریم که حدود 2 ساعت و نیم طول خواهد کشید. برای رسیدن به این روستا از جاده قدیم مریوان استفاده کردیم که جاده ای پرپیچ و خم بود اما با زیبایی‌های محصور کننده اش پذیرایتان خواهد بود (تصویر 4). شاید در این مسیر مدیون طبیعت بودیم چرا که انگیزه دیدن این طبیعت پر شور بهانه ای شد تا رانندگان در این جاده باریک و پرخطر دم به دم سرعت خود را کم کرده تا بی بهره از تماشایش نشوند.
تصویر 3: مسیر رسیدن از سنندج به روستای نگل
تصویر 4: طبیعت زیبای جاده مریوان
شاید مسافران زیادی به شوق خرید از بازارهای بانه و مریوان و یا شوق دیدن اورامان بی توجه از کنار این روستا رد میشوند. اما حیف است ندیدن این روستای کوچک و نشنیدن داستانی که در دل خود دارد. معماری روستا دارای ویژگی معماری پلکانی اورامان است که البته اینجا بناها از سنگ بهره بیشتری برده اند (تصویر 5). مردمانش نیز همان مردمان خونگرم و مهربان کردستان اند که با رویی گشاده میزبان مهمانان هستند.
تصویر 5: معماری پلکانی روستا
داستانی در دل این روستا نهفته است که آن را شهره عام و خاص کرده است. روایت است در هزاران سال پیش چوپانی در هنگام چرای گوسفندان متوجه گلی زیبا و بزرگ میشود و در صدد کندن آن بر میآید. اما بعد از چیدنش متوجه سوراخی در زیر آن شده که صندوقچه ای بزرگ را در دل خود پنهان کرده است. چوپان اهالی روستا را برای بیرون آوردن آن خبر کرده و بعد از بازکردن متوجه قرآن خطی نفیس و زیبایی میشود. بعدها اهالی در این مکان مسجدی بنا کرده و از آن زمان به بعد این مکان نو گل (گل تازه روییده) و به مرور زمان نگل نامیده میشود (تصویر 6). در سال 1392 با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در این مسجد یکی از اولین موزه های روستایی کشور تأسیس شد.
تصویر 6: مسجد روستای نوگل
قرآن نگل با جلدی چرمی به خط کوفی نوشته شده است. کاغد صفحات آن ضخیم است و به دلیل تشابهی که به پوست دارد در بین مردم به پوست آهو شهرت یافته است. از زیبایی‌های این قرآن مطلا بودن سرسوره‌ها و شماره‌های آیات و همچنین مزین بودن به نقوش گیاهی است.این قرآن طی سالیان گذشته چندین بار به سرقت رفته اما هر بار دوباره به مأمن خود بازگشته است. مردم روستا معتقدند این قرآن یکی از 4 نسخه خطی قرآن در صدر اسلام است که در دوره خلافت عثمان به 4 منطقه مسلمان نشین دنیا از جمله ایران فرستاده شده است. مردم روستا با حمایت سازمان میراث فرهنگی آن را درون محفظه شیشه ای ضدگلوله با حصار فلزی دورتا دورش در مسجد محل نگهداری میکنند. این قرآن بعد از قرآن آستان قدس رضوی با شماره 2 به ثبت ملی رسیده است (تصویر 7).
تصویر 7: نسخه اصلی قرآن نگل
اما چیزی که در سفر بیشتر توجهم را به خودش جلب کرد ساخت موزه ای در کنار این مسجد و به یمن وجود این قرآن بود. به گفته راهنمای موزه، بنای موزه با تلاشهای مردمی ساخته شده است. یکی از اهداف ساخت این موزه جمع آوری اشیای قدیمی است که کشاورزان از زمینهای زراعی خود به طور تصادفی پیدا میکردند. با فرهنگ سازی مناسب از آنها خواسته شده که اشیا کشف شده را به موزه تحویل دهند تا شناسایی شود که ظاهراً هم در این کار موفق بوده اند. ساختمان موزه در حقیقت زیرزمین مسجد است اما سلیقه و سادگی موزه بسیار قابل توجه است. ستونهایی با طرح درخت و فانوسی آویزان بر شاخه ها و نورپردازی ملایم موزه به نوعی تداعی کننده احوالات گذشته است (تصویر 8).
تصویر8: نمایی از تزیینات موزه
جالب است اولین موزه ای است که دیدم باید بدون کفش به آن وارد شوید! چراکه کف موزه با موکت پوشیده شده است.
تصویر 9: لطفا بدون کفش وارد شوید!
با راهنمای موزه که همراه میشویم روایتی دیگر دارد. به گفته او "ن" در زبان کردی همان حالت نفی را در بر دارد و "گل" به معنی چیزی نجس است؛ پس نوگل یعنی چیزی که پاک است! پر بیراه نیز نگفته است. در قسمتهای مختلف موزه اشیای سنتی مانند چرخ ریسندگی، کوزه های نگهداری عسل و ظروف نگهداری حبوبات به چشم میخورد (تصویر 10). اما آثاری از دوره اشکانی نیز دیده میشود (تصویر 11). این طور که به نظر میرسد هنوز اشیا به طور دقیق شناسایی و قدمت گذاری نشده است چون برچسب اطلاعات دقیق تاریخی در کنار آن درج نشده است. جالب اینجاست که در روی تمامی آنها اسامی کردی اشیا نیز نوشته شده است.
تصویر 10: قسمتی از اشیا تاریخی داخل موزه
تصویر 11: قسمتی از اشیا تاریخی داخل موزه
به گفته راهنمای موزه حتی بروشور راهنمای بازدید از روستای نگل نیز با هزینه شخصی برای نوروز چاپ شده است.
تصویر 12: بروشور راهنمای روستای نگل
ابتکار دیگری که در موزه به چشم میخورد ساخت ماکتی مشابه از قرآن نگل در موزه است که درون محوطه بزرگ شیشه ای در ابتدای موزه نگهداری میشود تا به این طریق نسخه اصلی از فلاش عکاسان کنجکاو در امان باشد (تصویر 13). نسخه اصلی در خود مسجد محصور است و چند نفر به طور دایم در کنار آن هوشیار ایستاده اند که مبادا باز طعمه دست گرگان شود.
تصویر 13: ماکتی از قرآن نگل
این چنین نظم و ترتیبی در یک روستای کوچک تحسین برانگیز است. شاید به عنوان یک موزه کوچک استانداردهایی را که باید رعایت نکرده است اما سادگی و صفایش نیز لطف خود را دارد. باشد که قرآن نگل همچنان برکات وجودش را شامل حال مردمان صبور و دوست داشتنی اش بکند. از نگل که رفتید سوغاتی را نیز فراموش نکنید، عسل خوش طعم و جاجیم های زیبایش تحفه این دیار است.
در بازدید از این روستا این نکات را به یاد داشته باشید:
- نگل آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد. بهترین زمان بازدید اردیبهشت ماه است که زیبایی های بهشتی دامنه اورامانات شگفت زده تان خواهد کرد.
- جاده های این منطقه باریک و پرپیچ و خم است. پس با احتیاط رانندگی کنید و با توقف در مکانهای مناسب فرصت دیدن زیبایی‌های طبیعت را از دست ندهید.
- به جز خانه های روستایی مردم اقامتگاهی در این روستا وجود ندارد. پس بهتر است شب را در مریوان اقامت کنید.
- سایر امکانات رفاهی از قبیل پارکینگ در موزه، فروشگاه و سایر مغازه ها در روستا وجود دارد.
