حمام کرناسیون شهر آجری

به نام یگانه خالق هستی

حمام کرناسیون شهر آجری 

نویسنده و عکاس: ویدا مهین پو

انگیزه بازدید از حمام کرناسیون (موزه مردم شناسی)

سرزمین زیبایمان ایران به یمن گذشته دیرین، وسعت قلمرو باشکوهش و مردمان نیک اندیشش ره توشه ‏های وزینی را برایمان به یادگار گذاشته است. دزفول شهری است با غنای فرهنگی و تاریخی ارزشمند که حرف های زیادی برای گفتن دارد. این شهر معروف به موزه آجری ایران است و قدمت آجر چینی در آن به عصر صفوی بر می گردد. این هنر به خوبی در کوچه و پس کوچه های قدیمی شهر چشم نواز است. لذا بر آن شدیم تا با عبور از محلات قدیمی شهرستان‏ زیبای دزفول نگاهی داشته باشیم به یکی از این سازه های زیبا یعنی موزه مردم شناسی دزفول یا حمام کرناسیون.

بهترین زمان بازدید

به دلیل آب و هوای گرم استان خوزستان این شهر در هر فصلی قابل بازدید است. البته بازدید در گرمای طاقت فرسای تابستان چندان توصیه نمی‏شود. لذا سه ماه اول سال می تواند بهترین انتخاب ما باشد.

وسیله مناسب حمل نقل

شهر دزفول علاوه بر ترمینال های اتوبوسرانی  دارای یک فرودگاه است که پروازهای روزانه آن به تهران و مشهد برقرار است و دارای ایستگاه قطار می باشد.

مسیر دسترسی

مسیر ما از اهواز به سمت دزفول است. فاصله اهواز تا دزفول حدود 152 کیلومتر است که میتوان دو ساعته با ماشین شخصی در آزاد راه اهواز – اندیمشک آن را سپری کرد.

تصویر 1: مسیر اهواز تا دزفول

بازدید از موزه

این بنای زیبا در محله قدیمی کرناسیون و با دستان توانای استاد معزی معمار بنا شده و قدمت آن به اواخر دوران زندیه و اوایل قاجار می‏‏رسد. حمام از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده است که در حال حاضر قسمت مردانه تبدیل به موزه مردم شناسی شده است و بخش زنانه نیز اخیراً جایگاه قسمتی از صنایع دستی دزفول می‏باشد (تصویر 3).

قبل از ورود، در سمت چپ، به حلقه چاهی بر می‏خوریم که در زیر سایبانی جای گرفته و در گذشته تأمین کننده آب مورد نیاز حمام بوده است. این چاه آب ورودی را از حفره ‏هایی قنات مانند که متصل به رودخانه بودند تأمین می‏کرده است، آب به گردش درآمده توسط چرخ چاهی نیز از کانال‏های سفالی تعبیه شده به مخازن آب هدایت می‏شد. در کنار آن لنگه در چوبی قدیمی و فرسوده‏ ای مانند پیکری خسته به دیوار اتکا کرده است؛ گویی در قدیمی حمام بوده است که اکنون با ملالت نظاره ‏گر در جدید و ستبر قهوه ‏ای است که با غرور برتری اش را به سوی او روانه می‏کند! (تصویر 2).

تصویر 2: در چوبی قدیمی و حلقه چاه

در بدو ورود با در بزرگ چوبی حمام و کتیبه سردر با تزیینات ساده آجری مواجه می‏شویم که درخت سرسبزی بر آن سایه افکنده و زیبایی آن را دوچندان نموده است (تصویر 3). در قدم اول با راهروی کوچکی مواجه ‏ایم که در کناره آن یک دار قالی قدیمی و چندین کوزه سفالی قدیمی به چشم می‏خورد و با یک چرخش 90 درجه به فضای اصلی حمام می‏رسیم. عناصر معماری ایرانی اینجا نیز نمود خود را کامل کرده ‏اند تا با نگاه اول با فضای درون حمام مواجه نشویم: محرمیت! با اولین گام در این راهرو برجستگی سنگفرش‏ های ورودی توجه را به خود جلب می‏کند. این سنگفرش ‏ها در جای جای محلات قدیمی نیز به چشم می‏خورد که بنا به گفته ‏ای شاید نقشی مشابه با ماساژور پا را ایفا می‏کردند! (تصویر 4).

تصویر 3: سر در ورودی

تصویر 4: نمایی از سنگفرش ورودی

تصویر 5: نمونه ‏ای از صنایع دستی درون حمام

فضای داخلی شامل چند قسمت مجزا است که ابتدا به سربینه ‏‏های شش ضلعی رسیده که دارای چندین حجره جهت تعویض لباس می‏باشد و دورتا دور حوض وسط واقع شده ‏اند. هر حجره با دو ردیف پله آجری به حوض وسط منتهی می‏شود. یکی از حجره‏ ها مزین به به کمدی فلزی جهت قرار دادن البسه است که روی آن فانوس‏های کوچک نفتی یکی در میان در بین رادیو‏های قدیمی قرار گرفته ‏اند (تصویر 6).

تصویر 6: سربینه‏ های شش ضلعی حمام

نگاه به بالا را نیز فراموش نکنید! نورگیر گنبد بزرگ حمام از همانجا سالهاست که نظاره‏ گر است و تلالوهای درخشان آفتاب این دیار را نصیب حمام می‏کند!. پس از عبور از طاقی کوتاه و کم عرض آجری به مخازن آب سرد و گرم می‏رسیم. ارتفاع و عرض کم این گذر نشانی است از ریزه کاری استادان معماران ایرانی که جهت جلوگیری از هدر رفت دما تهیه شده است (تصویر 7).

تصویر 7: نمایی از طاقی کوتاه و آجرکاری‏ های زیبای درون حمام

این فضاها اختصاص به نمایش نمادین مشاغل سنتی این دیار قدیم دارد که پیکره ‏هایی با البسه قدیم مشغول به کسب پیشه خویش هستند. زحمت، ذوق و علاقه قشر زحمتکش به خوبی در پیکر این مجسمه ‏ها تداعی شده است. پیرمردی خمیده قامت در حال نمدمالی، آهنگری پرتلاش در حال رام کردن آهن و پیشه وران ورشوساز، نخ ریس و... ؛گویی چند لحظه قدم در بازار قدیمی شهر نهاده ‏ایم. پس لحظه ای چند چشمان خود را بسته و به صدای هیاهو و جنبش بازار گوش بسپارید. فضای زیر پایتان نیز مزین به کاشی‏های آبی رنگی است که در قسمت‏های مختلف خود نمایی می‏کنند (تصویر 8 و 9).

تصویر 8: نمایش مشاغل سنتی رایج در دزفول

تصویر 9: نمایش مشاغل سنتی رایج در دزفول

در گرمخانه حمام به راهرویی طویل با طاق‏های هلالی و زیبای پشت سر هم می‏ رسیم که شکوه معماری آجری را به خوبی به رخ می‏کشد. طاق‏ها یک به یک نگاه را با خود همراه کرده تا به انتهای راهرو برسیم که میهمان مراسمی نمادین عروسی می ‏شویم. در کنار دیوارها نیز درون قفسه‏ های چوبی دست نوشته‏ هایی از شخصیت‏های قدیمی دزفول و نیز برخی زیور آلات و ابزارهای مرسوم آن زمان قرار گرفته که قدمت اکثر آنها به عهد قاجار بر می‏گردد. با نگاهی به زیر پا باز هم به همان سنگفرش‏ های برجسته می ‏رسیم (تصویر 10).

تصویر 10: طاق هلالی زیبا، قفسه‏ های حاوی دست نوشته و مراسم عروسی نمادین

پس از خروج از بنا در کناره سردر و نزدیک به چاه، پلکانی کوچک با کمی انحنا به پشت بام حمام ختم می‏شود (تصویر 11). دو گنبد آجری زیبا در آن قد علم کرده ‏اند. در سمت راست گنبد اول سازه‏ های کوچک آجری و زیبایی به چشم می خورد که به نوعی یاد آور چهارطاقی‏ های ساسانی است (تصویر 13).

تصویر 11: پلکان منتهی به پشت بام حمام

تصویر 12: نمایی از پشت بام حمام کرناسیون

تصویر 13: نمایی مشابه با چهار طاقی های ساسانی

به نظر می‏رسد به این قسمت رسیدگی کمتری شده است و به نوعی مورد کم مهری قرار گرفته است (تصویر 14). اگر چه ارتفاع بام حمام زیاد نیست اما باز هم دورنمایی از شهر و محله‏ ها قابل رویت است. هرچند ساخت و سازهای جدید چشم انداز آنرا مخدوش نموده اما نظاره آن خالی از لطف نیست. لذا با رسیدگی بیشتر این قسمت نیز می‏ تواند به عنوان عنصری قابل بازدید مطرح شود تا به جای مسدود نمودن این فضا به نوعی جاذبه ‏ای برای گردشگر کنجکاو محسوب شود؛ البته با حفظ اصول به نوعی که افزایش تردد در این ناحیه خرابی بیشتری را بر پیکره این بنای آجری وارد نکند.

تصویر 14: نمایی از شرایط بالای حمام کرناسیون

اقامت و بازدید از سایر مناطق

در آخر پیشنهاد می‏کنم بازدید از سایر مناطق تاریخی این شهر زیبا را از دست ندهید. در کوچه و پس کوچه‏ های قدیمی شهر قدم زده و از معماری آجری زیبا و قدیمی ساختمان‏ها لذت ببرید. در این شهر امکانات رفاهی مناسبی جهت گردشگران فراهم است و نگرانی جهت اقامت چند روزه در آن نخواهید داشت. از جمله مراکز اقامتی می توان به مهمان سرای روناش، خانه معلم و هتل های جهانگردی، آوان، دز و زیگورات اشاره کرد. خوزستان سرافراز همیشه میزبان مهمان های خود خواهد بود!

این بنا تنها نمونه ‏‏ای کوچک از بناهای زیبای این شهر آجری ایران بود که به خوبی مرمت شده و مورد بازدید قرار گرفته است. امید است که با تلاش و توجه مسئولین، حامیان مردم، دوست داران بناهای تاریخی و فعالین این عرصه زمینه توجه به سایر بناهای این شهر با صفا نیز مورد التفات بیشتری قرار گیرد.

نویسنده : ویدا مهین پو

تمامی مطالب عنوان شده در سفرنامه ها نظر و برداشت شخصی نویسنده است و وب‌ سایت لست سکند مسئولیتی در قبال صحت اطلاعات سفرنامه ها بر عهده نمی‌گیرد.