بازدید از چشمه های آبگرم بزمان

بازدید چشمه های آبگرم بزمان:

به منظور بررسی چشمه های آبگرم منطقه بزمان و تهیه گزارشی از آنها آبان ماه امسال با یکی از همکاران که آن هم مانند من تشنه دیدن چیزهای جدید بود، برنامه بازدید از منطقه بزمان بویژه چشمه های آبگرم را مد نظر قرار دادیم و بسوی این شهر کوچک و ناشناخته روانه شدیم، از آنجا که از تجربه های قبلی سفر به بلوچستان می دانستیم امکان اطراق در شهر بزمان بجز اینکه مهمان مردم مهربان و خون گرمش گردیم نداریم و از طرفی به علت کمبود وقت تصمیم براین شد که بعد از ظهر از زاهدان حرکت کرده و شب را در ایرانشهر گذرانده و صبح زود از ایرانشهر به سمت بزمان حرکت و پس از دیدن جاذبه های طبیعی بزمان تا غروب آفتاب خودمان را به ایرانشهر برسانیم و صبح روز بعد به زاهدان برگردیم. که خوشبختانه توانستیم دقیقا براساس این برنامه سفر کنیم. برای این سفر با توجه به تجربه قبلی دنبال یک وسیله نقلیه شاسی بلند و جادار بودیم اگرچه براساس نقشه‌های موجود راه‌هایی که باید طی میکردیم همگی آسفالته و مناسب به نظر می‌رسیدند خوشبختانه واحد تدارکات شرکت تویوتا دوکابین مناسبی در اختیارمان قرارداد.

سفر به ایرانشهر: ایرانشهر شهری سرسبز و زیبا و با فاصله حدود 325 کیلومتر در جنوب زاهدان و برای رسیدن به آن باید از شهر خاش عبور کنیم (تصویر 1)، جاده نسبتا مناسب و خوب در بعضی قسمتها دو طرفه و در برخی مناطق دوبانده یک طرفه می باشد، در طول مسیر پمپ بنزین، مساجد ، لمکده و مغازه های متعددی وجود دارد که در آن موقع سال جاده نسبتا خلوت بود این مسیر تقریبا نزدیک به سه ونیم ساعت به طول کشید. ساعت سه بعداز ظهر از زاهدان راه افتاده بودیم و حدود ساعت هفت شب به ایرانشهر رسیدیم هوا واقعا عالی و بهاری بود، در این شهر براساس سایت لست سکند تنها هتل قصر ایرانشهر وجود دارد که با توجه به محتویات سایت چندان مناسب به نظر نمیرسد. شب در مهمانسرای اداره اطراق نموده و برای شام به  رستوران همان هتل قصر رفتیم که منوی آن چندان تنوعی نداشت ولی کیفیت غذا نیز نسبت به قیمت آن چندان بد نبود. برای فردا از سطح شهر تعدادی کنسرو ماهی ، میوه، نان ، آب و نوشابه و قدری پنیر و گردو تهیه و به مهمانسرا مراجعت نمودیم .

تصویر 1- مسیر زاهدان به ایرانشهر

حرکت از ایرانشهر به سمت بزمان: صبح زود حوالی ساعت 6و30 دقیقه بامداد اماده حرکت به سمت بزمان شدیم، فلاکس چای و لوازم یک پیک نیک ساده و خریدهای دیشب را بر داشته و راهی منطقه بزمان شدیم، منطقه بزمان درجنوب شرق کشور در غرب استان سیستان وبلوچستان واقع شده است. اين منطقه در محدوده جغرافيايى 00:00:ُ60 تا 00:َ30 :ُ60 طول شرقی و 00:َ30 :ُ27 تا 00:َ00:ً28عرض شمالى و حدود 103 كيلومترى شمال غربی ايرانشهر قرار دارد  (تصویر2). راه اصلی منطقه جاده ایرانشهر- بم می باشد که از ایرانشهر بسمت بزمان و از بزمان به سمت ریگان(استان کرمان) و در نهایت به بم میرسد. جاده ایی دو طرف و با کیفیت نه چندان مطلوب می باشد. در ضمن باید بگویم بین راه ایرانشهر- بزمان بندرت سوپر، مغازه و... یافت میشود و بهتر است از ایرانشهر نسبت به تهیه آذوقه و توشه بین راه اقدام نمایید.

تصویر2: موقعیت منطقه بزمان و راه های دسترسی به آن

بزمان يکي از کهن ترين شهرهاي استان سيستان و بلوچستان است که سال 1307 هم زمان با يزد و سمنان تبديل به بخش شد. اين شهر در دل خود اماکن تفريحي وگردشگري بسياري را جا داده که همين جاذبه هاي بکر و ديدني، «بزمان» را به نام «نگين بلوچستان» مطرح کرده است. اين شهر در گذشته مملو از جنگل هاي پردرخت و دشت هاي پر از گل نرگس بود و امروزه نيز با آب و هوايي که دارد، کوه هاي اين شهر رويشگاه گياهان دارويي و صنعتي بسياري است. طبيعت سرسبز و زيباي بزمان پر از درختان و درختچه هايي شامل بنه، گون و کُنار است که در موارد صنعتي نيز کاربرد دارند و گياهاني مانند آويشن، پونه، کلپوره و درمنه نيز در طبيعت بکر اين شهر رشد مي کنند که از خاصيت دارويي و درماني برخوردارند. مردم اين منطقه عموماً به شغل کشاورزي مشغول هستند و با توجه به شرايط آب و هوايي، دامپروري به ندرت انجام مي شود. اکثریت مردم بزمان که بلوچ اند شیعه مذهب هستند در حالیکه اکثریت بلوچ‌های ایران سنی می‌باشند و تنها مردم بزمان، عده‌ای از بلوچ‌های پسکوه -خاش و زاهدان و جمعی از اقلیت بلوچهای سیستان، شیعه مذهب می باشند، اما باید دانست ازدواج هاي نسبي و سببي در ميان اهل تشيع و تسنن، اين شهر را از ساير شهرهاي متمايز کرده است و اختلاف قوميتي و تفرقه به هيچ وجه در ميان مردم اين شهر ديده نمي شود.

از دو راهی بمپور-بم تا حدود 90 کیلومتر آبادی چندانی در مسیر بزمان قرار ندارد، ولی حوالی بزمان نخلستان ها و باغات مرکبات (پرتقال و لیمو) خود نمایی میکند و جاده حال وهوایی خاص به خود می گیرد.

تصویر3- نخلستان کنار جاده و در نزدیکی شهر بزمان

تصویر4- عکس هوایی مسیر ایرانشهر- بزمان

بزمان با اینکه سابقه بسیار دیرینه ایی دارد و از حدود 90 سال پیش بخش بوده است ولی کماکان بخش می باشد و شهری کوچک و تقریبا بدون امکانات می باشد که براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۵٬۱۹۲ نفر (۱٬۳۵۵ خانوار) بوده‌است. این شهر در مسیر جاده ایرانشهر- بم و یا به عبارتی بم – چابهار قرار گرفته و در محل شهر بزمان جاده ای آسفالته به سمت شهرستان دلگان از آن منشعب می گردد. در سطح شهر نخلستان و باغات میوه فروان دیده می شود. جدیدا شهرداری بزمان نسبت به ساخت تفرجگاه و پارک نیز اقدام نموده است ( تصویر8). در سطح شهر غذا خوری مناسبی یافت نخواهید کرد چند کافه و سوپر اغذیه و همچنین کبابی خواهید یافت که عمدتا در مسیر جاده بم – ایرانشهر واقع شده و به مسافرین خدمت رسانی میکنند.

تصویر5- عکس هوایی از شهر بزمان

تصویر6- منظره ایی از نخلستان ها در سطح شهر بزمان

تصویر7- منظره ایی دیگر از نخلستان ها در سطح شهر

تصویر 8- ساخت پارک توسط شهرداری بزمان.

چشمه های آبگرم بزمان: چشمه های منطقه بزمان به علت خواص درمانی و گرم بودن از مدت ها قبل شناخته شده ومشهور به بیمارستان بوده اند. در منطقه بزمان جمعاً حدود16 دهنه چشمه آبگرم وجود دارد این چشمه ها در دامنه جنوبی قسمت شرقی جبال بارز از منطقه بزمان تا هودیان از زمین خارج شده واهالی ضمن استفاده بهداشت وشرب جهت آبیاری زمین های کشاورزی وباغات از آنها استفاده می نمایند.

آب این چشمه ها گرم می باشد (حداکثر درجه حرارت حدود 46 درجه مربوط به چشمه آبگرم مکسان و حداقل آن 25 درجه مربوط به چشمه آبسرد بزمان و میانگین حدود32.9 درجه سانتی گراد)، آب این چشمه ها گلرو سدیک وسولفاته کلسیک خنثی با CO2 کم می باشد. درمورد منشاء آب این چشمه ها باتوجه به اینکه جز آبهای گرم و معدنی طبقه بندی می شوند چنین اظهار نظر گردیده است: آبهای نفوذیی حاصل از ریزش های جوی در مناطقی که وضعیت زمین شناسی ایجاب می کند به داخل زمین نفوذ نموده وضمن اینکه درمسیر با سنگ های مجاور تبادلاتی پیدا می نمایند به علت گردایان حرارتی زمین درجه حرارت آنها حین نفوذ زیاد می شود. خاصیت ترموسیفونی و عوامل مساعد کننده دیگر از جمله وجود توده های آذرین نفوذی در مجاورت رسوبات آبرفتی موجب حرکت صعودی آب و خروج آن در نقاط کم ارتفاع کف دره ها یا گسل و شکاف های سطح زمین می گردند. ازمیان این چشمه ها، دوچشمه آبگرم بزمان و آبگرم مکسان بیش از همه جلب توجه می نمایند. هر دو چشمه راه آسفالته جهت دسترسی دارند و در هر دو چشمه روش درمانی مورد استفاده استحمام با استفاده از وان یا خزینه می باشد بدین صورت که در آب چشمه غوطه ور می شوند و این آب ها برخی از بیماریهای پوستی را درمان کرده در تسکین اعصاب موثر است. همچنین عروق سطحی را باز کرده اشتها را زیاد می کند و خواب آور نیز می باشند. با توجه به کثرت چشمه‌های آبگرم در منطقه بزمان دوتا از مهمترین چشمه های منطقه مورد بازدید قرار گرفت، چشمه آبگرم بزمان و چشمه آبگرم مکسان.

چشمه آبگرم بزمان: این چشمه درشهر بزمان واقع گردیده و معروف به چشمه حمام می باشد. محل خروج آب خاکسترهای آتشفشانی دوران سوم است. درجه حرارت آب حدود 36 درجه و آبدهی حدود15 لیتر در ثانیه است، ارتفاع مظهر از سطح دریا حدود920 متر و آب فاقد رنگ و بو با منظره زلال می باشد. لازم به ذکر است براساس گفته بومیان حمام بالا یا آب گرم بزمان یکی از قدیمیترین و جز عجایب بزمان که بعضی ها ساخت انرا به گورها، گبرها و بعضی آنرا به حضرت سلیمان نسبت می دهند و در طی سالها خشکسالی اب آن ذره ای کم نشده است، نسبت می دهند.

چشمه ابگرم بزمان در داخل شهر به صورت جوشان از شکاف زمین خارج می شود. درپیرامون چشمه حوضچه ای مستطیل شکل احداث گردیده است.آب این چشمه در فصول مختلف سال جهت استحمام مورد استفاده اهالی قرار می گیرد (تصاویر 9 تا14).

تصویر9- نمایی از حصار استخر مردانه چشمه آبگرم بزمان (مشهور به حمام)

تصویر 10- ورودی استخر مردانه چشمه آبگرم بزمان

تصویر 12- مظهر چشمه آبگرم بزمان (چشمه حمام مردانه).

تصویر 14- غوطه وری در آب گرم چشمه بزمان

چشمه آبگرم مکسان: این چشمه در فاصله 35 کیلومتری غرب شهر بزمان، در مسیر جاده بزمان – دلگان واقع گردیده است. آب چشمه در امتداد گسل سازنده ای گرانیتی کرتاسه و در دامنه جنوبی در امتداد رشته جبال بارز از زمین خارج می شود. درز و شکاف سنگ های گرانیتی بطور مشخص سبب خروج آب چشمه گردیده اند. درجه حرارت آب حدود 46 درجه، ارتفاع مظهر از سطح دریا حدود680 متر، فاقد رنگ و بو با منظره زلال و آبدهی حدود 5 لیتر درثانیه می باشد. همه ساله افراد زیادی جهت درمان درد های استخوانی و عضلانی وبیماری های پوستی به این منطقه مراجعه و از آب آن بهره مند می گردند (تصاویر 15لغایت18).

تصویر15- مظهر چشمه آب گرم مکسان

تصویر16- نمایی دیگر از مظهر چشمه آب گرم مکسان

تصویر18- نمایی دیگر از نحوه استفاده اهالی از چشمه آبگرم مکسان

لازم به ذکر است چشمه آبگرم بزمان (حمام) دارای دو استخر مردانه و زنانه است و در داخل شهر قرار دارد و هر زمان امکان استفاده وجود دارد ولی چشمه آبگرم مکسان باتوجه به اینکه اطرافش سازه ایی قرار ندارد طی یک قانون نانوشته که توسط اهالی منطقه رعایت می گردد، صبح ها در اختیار زنان و از ظهر به بعد در اختیار مردان می باشد.

قلعه اسپدژ (اشرف): روبروی جاده منشعب شده از جاده بزمان- دلگان جهت دسترسی به چشمه آبگرم مکسان، سمت چپ جاده، کوهی سفید رنگ و بقایایی بنایی مخروبه دیده می شود که چشمه آب گرمي نیز در آن قرار دارد و گورستان اسپيدژ نيز در اين مکان است. همچنین اشرف افغان، آخرين حاکم افغان که در ايران حکومت کرده است نيز بعد از فرار از شيراز مدتي را در خرابه هاي اين قلعه زندگي کرده است که به همين سبب به قلعه اشرف افغان هم شناخته مي شود. به علت محدودیت وقت و نبود راهنما امکان بازدید از منطقه باستانی فراهم نگردید ولی براساس گزارش کاوش های باستانی گورستان اسپیدژ، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری سیستان وبلوچستان، یکی از مهمترین کانونها و مراکز  استقرار های متعلق به دورانهای  پیش از تاریخ و هزاره  های سوم و دوم پیش از میلاد در استان سیستان وبلوچستان، اسپیدز می باشد.

اسپیدز یا اسپیدژ(دژ سفید) که نام خود را از قلعه ای به همین نام از دوره اسلامی که باسنگ لاشه سفید رنگ ساخته شده گرفته و با نخلستانهای  سرسبز و انبوه و چشمه ای  گوارا در فاصله 40 کیلومتری جنوب غرب شهر بزمان در مسیر جاده بزمان و دلگان واقع شده است. تمدن اسپیدز در مسیر جیرفت و بمپور و یا سند پاکستان ویا شهر سوخته قرار داشته است. گورستان باستاني اسپي‌دژ كه يكي از شاهكارهاي بشري در هزاره دوم و سوم پيش از ميلاد به شمار مي‌رود، با حدود 20 هکتار وسعت در بردارنده  آثار  دو دوره متمایز، دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ می باشد. دوره اسلامی آن شاهد بقایای قلعه سنگی  و استحکامات سنگچین و قبور  آن می باشد که عموما در جنوب  شرق این محوطه واقع شده است. کاوشهای اخیر  اسپیدز نشان دهنده ارتباط فرهنگی با تمدن های بمپور و جازموریان و هم دوران بودن تمدن اسپیدز و شهر سوخته می باشد.

نقش انسان بر روی ظروف سفالی  برای اولین بار  در سیستان و بلوچستان در این محل  ظاهر  می گردد، در این نمونه بروی لبه خارجی لبه یک سفالین نخودی رنگ نقوش یک در میان مردان و زنانی در حالت ایستاده با بدنی دوکی شکل با دستها و پنجه های  باز  که در حالت اجرای مراسمی  خاص (احتمالا رقص های  آئینی ) هستند، نقش بسته است. باستان‌شناسان، ظرفي سفالي متعلق به 4000 سال پيش را كه نقش اسطوره «‌‌‌‌گيل‌‌گمش»، يعني قديمي‌ترين اسطوره جهان كه در بين‌النهرين يا در غربي‌ترين نقطه ايران شكل گرفته است، در محوطه باستاني اسپي‌دژ در بلوچستان و در شرقي‌ترين نقطه كشور كشف كردند. روي سفال آجري رنگ، نقش پهلوان گيل‌‌گمش ديده مي‌شود كه با يك دست، بزي را بالا برده و قدرت‌نمايي مي‌كند. اندام ورزيده او همانند گيل‌‌گمش تمدن ميان رودان است. در گيل‌‌گمش بين‌النهرين، پهلوان را مي‌بينيم كه با يك دست، يك شير را به هوا بلند كرده است، براساس استعلام صورت گرفته از سازمان میراث فرهنگی سیستان وبلوچستان این گورستان هنوز بطورکامل بررسی نگردیده است وناگفته های زیادی دارد (تصویر19).

تصویر19- تصویر نمونه هایی از اشیاء باستانی بدست آمده از کاوش های گورستان اسپیدژ(ماخذ از گزارش اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری سیستان وبلوچستان).

سد بزمان: براساس برنامه کاری نیاز به گزارشی از سد بزمان نیز بود که پس از بازدید چشمه ها به این سد سرکشی نمودیم، سد بزمان ، سدی خاکی خاکی سنگریزه ایی با ارتفاع حدود37 متر و طول تاج حدود440 متر می باشد، این سد در سال 1381 به بهره برداری رسیده و هدف از اجرایی آن تامین آب کشاورزی و شرب به میزان حدود 2 میلیون مترمکعب در سال می باشد. بارندگی های اخیر در پشت سد منظره ایی زیبا خلق کرده بود (تصاویر 20 لغایت 22).

تصویر20- عکس هوایی از سد بزمان

تصویر 21- تصویر سد بزمان از بالادست (مربوط به فرودین ماه98).

تصویر22- منظره ایی از مخزن سد بزمان

دیگر داشت آفتاب غروب می کرد و ماهم تقریبا خسته شده بودیم (تصویر23)، تصمیم به بازگشت گرفتیم ولی بهتان بگویم بزمان سرشار از جاذبه های ژئوتوریستی می باشد که ما امکان بازدید از آنها را نداشتیم از جمله: آتشفشان بزمان که به آن کوه خضر نبی (ع) می گویند و زیارتگاهی به نام خضر در آن قرار دارد. اشکال زیبا مورفولوژی گودال کاسه ای شکلی (Bowl Shape)  در اطراف آتشفشان بزمان دیده می شوند که هریک جذابیت خاص خود را دارد، محل برخورد شهاب سنگ یا گودال سمسور، شواهدی حاکی از احتمال برخورد شهاب سنگ در منطقه دشت سمسور ایرانشهر در 80 هزار سال قبل است . لازم به ذکر است براساس گفته جناب آقای برهمند (سرپرست تیم تحقیقاتی زمین شناسی خراسان رضوی) که بررسی این شهاب سنگ را انجام داده اند: این شهاب سنگ که از نوع «متئوریت» می باشد، احتمالاً اولین سنگ فضایی است که در ایران کشف می گردد. این دومین برخورد شهاب سنگ در منطقه خاورمیانه پس از شهاب سنگ «وبار» در عربستان است که 100 هزار سال پیش اتفاق افتاده است.

گل فشان پیرگل در فاصله سی کیلومتری آن واقع گردیده ، گل فشان پیرگل یکی از پدیده های ناشناخته ژئومورفولوژی استان سیستان وبلوچستان و از جاذبه های طبیعی بسیارزیبای این استان محسوب می گردد. در کوه های سیاه بندان در30 کیلومتر شرق بزمان و در جنوب غربی خاش واقع شده است. چندین غار متعددی در ارتفاعات بزمان قرار دارند که دارای ارزش های زمین شناسی و زیست بومی می باشند. سنگ نگاره های بزمان و منطقه شکار ممنوع بزمان که دارای تنوع زیست محیطی زیادی می باشد از دیگری جذابیتهای منطقه بزمان است، در کل در منطقه بزمان پدیده های زمین شناسی، زیست محیطی، پوشش گیاهی، باستان شناسی و از سیمای طبیعی آن (land scap) گرفته تا تنوع حیات وحش مهره دار و بی مهرگان و گونه های گیاهی و فرصت های استثنایی همچون وجود قله آتشفشانی بزمان، بسیار جذاب می باشد ولی محرومیت منطقه و عدم وجود امکانات مورد نیاز گردشگری انسان را با چالش های متعددی روبرو می کند.

تصویر 23- غروب آفتاب در ارتفاعات بزمان.

تصویر24- نمایی از دره کیمان در ارتفاعات غربی شهر بزمان.

نویسنده: علیرضا