بازدید از آسیاب خان در حاشیه کویر

 آسیاب ششم زواره

در زواره  رو کن و صد افتخارش را ببین

مردم خوب و نجیب و با وقارش را ببین

برگ برگ سبز تاریخ  زواره افتخار

زرنشان تاریخ آن ، آل و تبارش را ببین

( اسماعیل عابدان زاده زواره )

متخلص به عابد

مقدمه :

فرصتی پیش آمد تا به دعوت دوستم به شهر زواره بروم و از آسیاب آبی خان که اخیراً پس از بازسازی به اقامتگاه گردشگری برای مسافران تورهای داخلی تبدیل شده بازدیدی داشته باشم . با توجه به مشاهداتی که از این شهر تقریباً فراموش شده در حاشیه کویر در طی مدتی کوتاه داشته و مورد لطف مردم مهمان نواز قرار گرفته ، لازم دانستم دینم را به این شهر و مردمان مهمان نواز و فرهیخته آن ادا نمایم. برای شناساندن بیشتر این اقامتگاه زیبا ضرورت دارد ابتداء  مختصراً پیرامون شهر زواره مطالبی را به آگاهی برسانم.

شهرستان زواره در یک نگاه

تاریخچه

شهر زواره گنجی پنهان و فراموش شده در دل کویر بوده، که در 10 کیلومتری شمال شرقی شهرستان اردستان در استان اصفهان واقع گردیده است. برابر آخرین سرشماری کشور جمیعت آن برابر سرشماری سال 1395 خورشیدی بالغ بر 8830  نفر بوده، که در وسعتی حدود 6500 کیلومتر مربع به کار کشاورزی و دامداری مشغول می باشند. این شهر که در حاشیه جنوبی کویر مرکزی ایران نمایانگر سازه های خشتی و کلی با قدمت بیش از هزار سال بوده، از سمت شمال به شهرستان گرمسار، از ناحیه جنوبی مجاور شهرستان اردستان ، از سمت شرق به شهرستان های انارکو نائین و از سمت غرب به شهر مهاباد از توابع شهرستان اردستان محدود می باشد. زواره دارای دو بخش به نام های ریگستان ( به مرکزیت تلک آباد) و سفلی ( به مرکزیت شهراب ) بوده، که مجموعاً حدود 100 روستای بزرگ و کوچک را تحت پوشش دارد.

قدمت این کهن شهر کویری را متغلق به دوران حکومت ساسانیان دانسته، اما برخی منابع احداث این شهر را به " زواره پهلوان  " برادر رستم نسبت می دهند.  عده ای نیز این دیار را زادگاه " انوشیروان " ویا شهر " کاوه آهنگر " می دانند.  پاره ای معتقدند چون امروزه در 17 کیلومتری شمال غربی زواره معدن نمک وجود دارد و روزگاری این معدن دریائی بزرگ بوده ، لذا این شهر یکی از شهرهای آباد مجاور دریا بوده است. شاهنامه ابو منصوری کهن تری کتابی است که از زواره نام برده است. یاقوت حموی در کتاب معج البلدان زواره را شهری کوچک در اطراف اصفهان معرفی نموده است. حمدالله مستوفی در کتاب نزهت القلوب  شهر زواره را از اقلیم چهارم دانسته و احداث آن را به برادر رستم نسبت داده است.    

ويژگي هاي جغرافيايي

زواره با مختصات جغرافیایی ۳۳ درجه و۲۶ دقیقه شمالی و ۵۶درجه و۵۲ دقیقه شرقی در 1150 متری ارتفاع از سطح دریا و در مجاورت کویر مرکزی ایران واقع شده‌است.

آب و هوا

به طور کلی شهر زواره دارای طبیعتی گرم و خشک بوده و اختلاف دمای شبانه روزی در زمستان و تابستان زیاد است. در طبقه بندی اقلیمی زواره در فصول سرد دارای اقلیمی خشک و سرد و در فصول گرم دارای اقلیمی خشک و گرم می باشد. 

فرهنگ و زبان  

مردم زواره از گذشته های دور دارای فرهنگی غنی بوده، اما پس از فوت ناصرالین شاه ببعد سیر نزولی داشته، که خوشبختانه امروزه با تلاش های به عمل آمده این دارالعلم دوران فرهنگی خود را تجدید نموده است.  زبان منطقه قبل از طلوع اسلام وهجرت سادات طبا طبائی بطور یقین زبان پهلوی (گبری) بوده،  ولی زبان معمولی مردم از دو سه قرن باین طرف همان فارسی معمولی است.

صنایع دستی

صنایع دستی متداول در شهر زواره عبارتست از: خراطی چوب ، سفالگری و آهنگری. گفتنی است زنان در گذشته به  هنر قالی بافی (از نوع بافت فارسی) ، با نقش‌های مذهبی و تزئینی اشتعال داشته اند.

مسیــرهای رفتن به شهر زواره

برای رفتن به  شهر زواره و همچنین بازدید از مجموعه های تاریخی و طبیعی موجود در آن منظقه می توان از مسیرهای زیر استفاده نمود :

مسیر اول: حرکت از شهرستان تهران

الف : وسیله نقلیه شخصی

از شهر تهران  به طرف جنوب شهر رفته و با عبور از بهشت زهرا وارد جاده خلیج فارس شده، بطرف اصفهان ادامه مسیر میدهید. پس از گذشتن از شهرهای قم، کاشان، نطنز به شهرستان اردستان وارد می گردید.در جاده کمربندی از ناحیه شمال شرقی شهرستان وارد جاده زواره شده، با طی مسافتی حدود 10 کیلومتر به شهر زواره می رسید.

ب : وسیله نقلیه عمومی

1 – اتوبوس: گردشگران می توانند با مراجعه به ترمینال جنوب  از اتوبوس های شهر زواره ویا اتوبوس هائی که از شهرستان اردستان عبور می نمایند استفاده نموده و در اردستان  پیاده شوند.

2 – قطار: با استفاده از قطارهای تهران اصفهان و یا بالعکس می توان به زواره عزیمت نمود و در ایستگاه  " زواره "  که در مجاورت شهر می باشد پیاده شوند.

مسیر دوم  : حرکت از شهرستان اصفهان

الف : وسیله نقلیه شخصی               

در شهر اصفهان بطرف شمالشرقی  شهر رفته و با عبور شهر حبیب آباد ، از سه راهی کمشچه  وارد جاده اردستان شده، پس از طی مسافتی حدود 105کیلومتر به شهرستان اردستان وارد می گردید. در جاده کمربندی از ناجیه شمال شرقی شهرستان وارد جاده زواره شده، با طی مسافتی حدود 10 کیلومتر به شهر زواره می رسید.

ب : وسیله نقلیه عمومی

1 – اتوبوس: گردشگران می توانند با مراجعه به ترمینال کاوه شهر اصفهان  از اتوبوس های شهر زواره ویا اتوبوس هائی که از شهرستان اردستان عبور می نمایند استفاده نموده و در اردستان  پیاده شوند.

 آسیاب آبی

در مجاورت جاده زواره به اردستان از گذشته های دور تعداد شش آسیاب آبی از کیلومتر 5 تا ورودی شهر زواره وجود داشته، که در سال های اخیر به دلیل بی توجهی مردم و مسئولان، گسترش شهر و ... تعداد 5 باب آسیاب کاملاً منهدم گردیده و فقط آسیاب ششم ( آسیاب خان ) در فاصله 5 کیلومتری شهر زواره تا حدودی سالم مانده ، که امروزه با مرمت و بازسازی آن، یکی از جاذبه های گردشگری شهر زواره بشمار می آید. اسماعیل عابدان در دیوان خود چنین آورده است:

داشته شش  آسیا آبی، که گردیده خراب                          سنگ هایش برجا  آن مدارش را ببین

آسیاب ششم یا آسیاب خان

تاریخچه

برابر اظهار معمرین این آسیاب در دو مرحله احداث گردیده است. مرحله اول از عمق آسیاب تا سکوی اول حدود 1500 سال پیش احداث گردیده است. سپس در دوران حکومت صفویه ساختمان این آب انیار از سکوی اول تا سکوی دوم ( سطح فعلی زمین ) ساخته شده است. از سازندگان و مالکین اولیه این بنای تاریخی اطلاعاتی در دست نمی باشد، لکن برابر اسناد بدست آمده  آخرین بار مالکیت آن متعلق به آقای دکتر هوشنگ جهان پناه بوده، که مالکیت آن را بین فرزندان خود به نسبت مساوی تقسیم نموده و برای هریک از شرکا یک سند مجزی یک دانگی صادر شده است. در حال حاضر این آسیاب توسط آقای سید احسان الله ایزدی طبائی زواره خریداری و باز سازی گردیده است.  تصاویر تعداد پنج برگ سند آسیاب هم اکنون در داخل آسیاب به نمایش گذاشته شده است.

مشخصات بنای آسیاب آبی

ساختمان اولیه این آسیاب شامل چهار بخش مهم به شرح زیر می باشد:

تنـــوره:  از مکانی که آب وارد آسیاب می گردد تا محیط بر خورد آب به پروانه های آسیاب را اصطلاحاً تنوره می نامند. عمق این تنوره با توجه به شیب زمین متفاوت می باشد. عمق تنوره آسیاب خان حدود 8 متر بوده،[1] که از مصالح آجر، آهک و ساروج ساخته شده است. آب از بالا وارد تنوره شده و از قسمت زیرین از دریچه ای کوچک و با فشار به بیرون هدایت می شود. برابر اظهار مالک ، تنوره آسیاب از نظر عمق بزرگترین تنوره آسیاب های آبی کشور می باشد.

چنبره :  چنبره یا دریچه فشار به صورت یک استوانه چوبی بوده، که در انتهای تنوره و محل خروج آب نصب گردیده و قطر آن با توجه به میزان آبی که باید خارج گردد قابل تنظیم می باشد. آب خارج شده از دریچه فشار با فشار تعیین شده به پره های توربین اصابت می نماید.

توربین  : دستگاهی است استوانه ای شکل از جنس چوب و محور آهنی، که در سطح زیرین( کف ) آسیاب قرار دارد. اطراف استوانه چوبی تعدادی  صفحات چوبی به نام پره مشاهده می گردد.  در بالای محور آهنی سنگ آسیاب قرار می گیرد. مردم محلی مجموعه توربین را " چرخ آسیاب " می نامند. محلی که توربین در آن قرار دارد اصطلاحاً " کرچ آسیاب " [2] نام دارد.

سنگ آسیاب : سنگ آسیاب  دو عدد  مدور و مسطح بوده، که بر روی هم قرار می گیرند. سنگ بالائی با نیروی توربین ( میله آهنی وسط توربین ) حرکت دورانی دارد. سنگ زیرین ضخیم تر و ثابت ، سنگ بالائی نازکتر و متحرک می باشد. قطر سنگ بالائی کمتر از قطر سنگ زیرین است تا آرد بتواند براحتی از بین دو سنگ خارج گردد. فاصله بین دو سنگ زیرین و بالائی آسیاب با اهرمی قابل تنظیم می باشد. هر چه فاصله بین دو سنگ کمتر باشد آرد حاصل نرم تر خواهد بود و بالعکس.

ساختمان آسیاب

ساختمان آسیاب حالت شیب دار و یا پلکانی بوده، که از سطح زمین تا عمق آسیاب ( محل قرار گرفتن سنگ ها ) ادامه دارد. ساختمان آسیاب خان سه قسمتی احداث گردیده است.

قسمت اول : محل اسقرار سنگ های آسیاب ، که کاملاً در سطح زیرین واقع شده است.

قسمت دوم : دو عدد سکو که در طرفین راهرو آسیاب احداث گردیده، که یکی برای استراحت آسیابان و دیگری به عنوان محل نگهداری موقت غلات آماده برای آرد شدن طراحی شده است. سکوهای طرفین نسبت به کف آسیاب حدود سه متر بالاتر بوده، که به همین جهت راهروی وسط ساختمان شیب دار بوده است. (برابر اظهار مالک ساختمان آسیاب تا این مرحله قدمتی حدود 1500 سال دارد ).

قسمت سوم :  از سطح زمین شروع شده و به صورت  راهروئی شیب دار به قسمت دوم متصل گردیده است. تعداد یک سکوی بزرگ در وسط راهرو مجهز به بخاری دیواری ( شومینه) و تنور نانوائی بوده، که جهت استراحت صاحبان بار و همچنین آشپزخانه آسیابان مورد استفاده قرار می گرفته است.

قسمت چهارم :  در ابتدای درب ورودی بوده و شامل یک سکوی بزرگ با کف سنگ فرش برای تخلیه دانه غلات رسیده به آسیاب و بوجاری آن و همچنین دو اطاق کوچک تو در تو در سمت راست درب ورودی  برای نگهداری حیوانات ( اسب ، الاغ و قاطر ) در فصل سرما و انباری احداث شده است.

مظهر خروج آب ( هیرنگ )

آبی که از تنوره وارد آسیاب می گردد، پس از به چرخش در آوردن چرخ آسیاب بایستی از مجموعه آسیاب خارج شود. لذا با توجه به شیب زمین و عمق تنوره پیشینیان برای خروج آب از آسیاب و جاری شدن آن روی سطح زمین ناچار به حفر قنات با طول اندک بوده اند. به همین منظور در مجاور آسیاب تعداد 10 حلقه چاه متوالی به فواصل وعمق های متفاوت حفر نموده تا آب خروجی از تنوره آسیاب را در فاصله حدود 350 متری ساختمان آسیاب به سطح زمین هدایت نمایند. افراد بومی این مجموعه قنات را " هیــرنگ " گویند.

اقامتگاه گردشگری آسیاب خان

یکی از ساکنین شهر زواره به نام " سید احسان الله ایزدی طبائی زواره " فرزند سید محمود که در تاریخ 13/11/1343 خورشیدی در خانواده ای فرهنگی و مذهبی در شهر زواره دیده به جهان گشوده و از عاشقان زادگاه خود بود . در سال 1398 خورشیدی آسیاب خان را از مالکین خریداری و با هدایت و ارشاد سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهر زواره در یک اقدام متهورانه بر مبنای عکس ها ی دوران گذشته آسیاب آبی خان و مشاهدات عینی خود در دوران جوانی با اعتباری بالغ بر 65 میلیون ریال نسبت به بازسازی بقایای باقیمانده آسیاب خان به صورت گسترده دست زد، تا آن را به عنوان یک اقامتگاه مدرن گردشگری منطقه برای گردشگران تور داخلی تبدیل نماید.

مراحل بازسازی

1 – خاکبرداری مخروبه آسیاب و رسیدن به کف، لایروبی مظهر خروجی آب از آسیاب و قنات آن.

2 – باز سازی ساختمان آسیاب برابر نقشه اولیه شامل :  دیوارها، ستون و سقف  با استفاده از آجر، سیمان با حفظ بقایای ساختمان اولیه

3 – تبدیل سطح شیب دار کف آسیاب به پلکان و سکو های سنگ فرش همانند وحفظ بقایای اولیه ساختمان

4 - باز سازی تنوره آسیاب و همچنین مسیر ورودی و خروجی آب به تنوره آسیاب

5– اضافه نمودن ساختمانی جدید در ضلع غربی درب ورودی همانند سبک گذشته به جهت راه اندازی آشپزخانه برای سرویس دهی به گردشگران.

6 – باز سازی راه ورودی و تعبیه تعداد 40 عدد پلکان به صورت مارپیچ جهت ورود به منطقه خروجی آب از تنوره آسیاب برای رفتن داخل محدوده قنات و راه اندازی قنات گردی در این مجموعه گردشگری.

7 – احداث یکباب سالن بزرگ به عنوان رستوران در مجاورت ساختمان آسیاب آبی. و همچنین استفاده از سنگ های آسیاب به عنوان میز غذاخوری در محوطه اطراف ساختمان آسیاب.

8 – محوطه سازی، دیوارکشی ، نورافشانی و ایجاد فضای سبز در محدوده آسیاب خان.

رستوران آسیاب خان

در هنگام باز سازی آسیاب درمجاورت ساختمان آسیاب رستورانی بزرگ و زیبا با گنجایش بیش از 100 نفر گردشگراحداث گردیده، که امروزه با انواع خوراک های محلی و ایرانی در خدمت گردشگران می باشد. مهمترین خوراک محلی آن " کاچی " و لذیذترین خوراک ایرانی این رستوران " جوجه کباب و کباب کوبیده " می باشد. سالن این رستوران بانضمام محوطه اطراف آسیاب و اطاق ها و سکوهای داخل ساختمان آسیاب برای برپائی جشن ها، مراسم ها  و مهمانی های خانوادگی مورد استفاده اهالی منطقه قرار می گیرد.

تورهای جانبی گردشگری

مدیریت آسیاب به جهت رفاه بیشتر گردشگرانی که به زواره سفر می کنند ترتیبی داده است تا گردشگران بتوانند در صورت تمایل از تورهای جانبی به شرح زیر نیز استفاده نمایند :

1 -  تور کویر و استفاده از تجهیزاتی مانند ماشین های آفروید و... به همراه لیدر رایگان.

2 – شتر سواری و پیمایش کویر با شتر و رویت شترداری به روش سنتی ، که حال و هوای روزگاران گذشته را در ذهن مجسم می‌کند.

3 – تور بازدید از سایر جاذبه های تاریخی و مکان های گردشگری زواره در معیت لیدر رایگان.

4 – اقامت در مکان های بومگردی شهر زواره با قیمتی مناسب و خدماتی بهتر .

برنامه های آتی

مدیریت آسیاب برای ارائه خدمات بیشتر در حال آماده ساختن موارد زیر می باشد :

1 – امکان استفاده گردشگران از تونل های قنات مجاور آسیاب تحت عنوان " قنات گردی " و استراحت در تونل های زیر زمینی و استفاده از کافی شاب درون قنات.

2 – امکان اقامت تمامی گردشگران در ساختمان های بومگردی در دست احداث درمحدوده آسیاب آبی.

جاذبه های گردشگری زواره

در شهر زواره تعداد بیشماری آثار تاریخی وجود دارد ، که بدلیل مدت اقامت کوتاه در این شهر امکان تحقیق پیرامون تمامی بناهای تاریخی نبود. لذا به جهت آن که هرکدام از این جاذبه های گردشگری می تواند به نوعی مورد توجه گردشگران قرار گیرد، در ادامه به صورت فشرده و مختصر نسبت به معرفی آنان اقدام می نمایم.

امامزاده یحیی (ع)

در انتهای بازار سرپوشیده زواره مدفن امامزاده یحیی (ع) فرزند امام موسی کاطم (ع) می باشد. این امامزاده توسط بناهای تاریخی مانند حسینیه بزرگ،مسجد کرسی، بازار سرپوشیده و آب انبار نو محصور گردیده است.

 مسجد بنکویه ( پامنار )

یکی از گنجینه های بی نظیر دوران سلجوقی بوده، که احداث بنای آن درسال 461 هجری قمری به پایان رسیده است. مسجدی است با شش محراب با گچ بری های نفیس ، یک صحن بزرگ با یک مناره به ارتفاع 22 متروکتیبه ای به خط کوفی . نقل است که این مناره بعد از مناره شهرستان ساوه دومین مناره کتیبه دار کشور می باشد. سخنور توانای زواره متخلص به " عابد " در دیوان خود چنین سروده:

بعد از آن پا بگذار در مسجد بنکوبه اش                     مسجد و محراب را دیدی منارش را ببین

هست تاریخ بنای این مناره را کمـــــر[3]                     قــد رعنـــای بلنـــد  استــوارش را ببین

مسجد جامع

نخستین و قدیمی ترین مسجد چهار ایوانی ایران مسجد جامع زواره است که قدمت آن، به دوره سلجوقی، حدود 900 سال پیش، باز می‌گردد. این مسجد توسط علی ابن احمد رئیس زواره  احداث گردیده است. مسجد جامع به مساحت حدود 1200 مترمربع در مرکز شهر زواره و نیم متر بالاتر از سطح زمین های اطراف خود با استفاده از آجر، خاک، گچ و چوب درخت توت بنا گردیده ، که تقریباً مقاوم در مقابل زلزله می باشد. شاعر خوش ذوق زواره متخلص به " عابد " برای معرفی این اثر تاریخی در دیوان خود چنین سروده :

گر که آثار تاریخی بخواهی یک به یک                     مسجـد جامع بــرو  وان افتخارش را ببین

پنبد و محراب و ایوان ها با سقف بلنــد                      گچ بری های قشنگ خوش نگارش را ببین

گر که تاریخ بنا خواهی به محرابش نگر                    در هنــر والامقام استــاد  کــارش را ببین

گنبد سبز

در قسمت شرقی شهر زواره  بقعه ای هشت ضلعی با گنبدی ساده دیده می شود، که محل دفن علی ابن احمد رئیس زواره بانی مسجد جامع و از شخصیت های سیاسی و اجتماعی دوران سلجوقی می باشد. در گذشته های دور گنبد این بقعه توسط کاشی های سبز رنگ تزئین شده بوده، که بمرور زمان کاشی های آن تخریب و از بین رفته است.

حسینیه ها

شهر زواره دارای دو حسینیه شامل : حسینیه بزرگ و حسینیه کوچک می باشد و هر حسینیه دارای دو بخش سرپوشیده و سرباز است. طاقچه های طبقه اول حسینیه ها ویژه نشستن مردان و غرفه های طبقه فوقانی برای نشستن بانوان می باشد. در یک ضلع حسینیه ها سکوی مخصوصی تعبیه گردیده به نام " صفه نخل " که در ماه های محرم وصفر این مکان ها محل استقرار هئیات های مذهبی و اجرای مراسم تعزیه و روصه خوانی می باشد.

 

حسینیه بزرگ: ساختمان این حسینیه متعلق به دوره صفویه است. این بنا در آغاز به صورت یک طبقه وخشت و گلی احداث شده، که محوطه میانی به صورت مربع با سکوئی در وسط آن و فاقد سقف می باشد. اما در دوران حکومت قاجاریه یک طبقه به آن افزوده گردیده و نمای آن نیز با آجر پوشیده شده است. سپس با همت شخصی به نام میرزا هادی حسینیه دیگری در مجاورت این ساختمان (حسینیه سرباز ) به صورت سرپوشیده احداث شده است. تا عزاداران حسینی بتوانند به صورت تابستانه و زمستانه از این دوبنا استفاده نمایند.

 

 

حسینیه کوچک : ساختمان این حسینیه متعلق به قرن 11 هجری قمری می باشد . این بنا برعکس حسینیه بزرگ در آغاز به صورت مسقف بوده، اما در سال های بعد در مجاورت آن حسینیه ای به صورت سرباز احداث نموده اند .

 

یخچال

یخچال شهر زواره از آثار دوره سلجوقی بوده، که با خشت و گل احداث گردیده است.  دیواره های آن ضخیم و مدور و مخروطی شکل می باشد. داخل یخچال گود بوده و با پلکان می توان به کف یخچال دسترسی پیداکرد.در کف یخچال چاهی برای ورود آب حاصل از ذوب یخ تعبیه شده است.

 

آب انبار 

از جاذبه های دیگر مناطق کویری می توان به آب انبار ها اشاره نمود. شهر زواره نیزدر دوران کهن به اقتضای ویژه گی اقلیمی خود دارای تعدادی آب انبار کوچک وبزرگ در محلات مختلف بوده، که امروزه برخی از آن ها ازبین رفته وساختمان  تعدادی هم برای حفظ تاریخ کهن زواره پابرجای مانده اند. مانند آب انبار نو  که با تغییر کاربری به عنوان گود زورخانه مورد استفاده اهالی قرار می گیرد.

بازار سرپوشیده

بازار سنتی زواره با سقف رومی متعلق به دوره زندیه می باشد. در دوران  گذشته در دو طرف آن دو ردیف کاروانسرا قرار داشته است. زمانی این بازار شاهد کار و تلاش کسبه زواره بوده، اما امروز از رونق آن کاسته شده و بیشتر به عنوان یک دالان سرپوشیده برای عبور و مرور از آن استفاده می شود.

 

هشت بهشت

بنای هشت بهشت متعلق به دوره قاجار بوده و در مجاورت حسینیه کوچک قراردارد. این اثر تاریخی با ساختمانی خشتی، طاق ضربی، دو بادگیر زیبا و تزئیناتی از آجر، گچ، کاشی و سفال یکی از جاذبه های زیبای هنرمعماری پیشینیان این دیار می باشد. هم اکنون برای اجرای مراسم‌های مذهبی استفاده می گردد.

 

قلعه های سنگ بست

قلعه سنگ بست زواره بعد از قلعه الموت از بزرگ‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه‌های ایران به‌شمار می‌رود که در قرن پنجم توسط ابوعلی دهدار (از مقربان حسن صباح) با استفاده از گل و خشت ساخته شده و از نوع چهار صفه‌ای دوطبقه بوده و به عنوان قلعه دفاعی در داخل بافت شهری قرار داشته است.

 

خانه های چهار صفه ای

خانه های چهارصفه ای ویژه زواره بوده، که دارای نقشه منحصر بفرد خود می باشد. این خانه ها تدبیر اهالی برای مقابله با گرمای طاقت فرسای منطقه بوده است. در سال های اخیر تعدادی از این خانه ها بازسازی و به عنوان بومگردی برای سکونت گردشگران مورد استفاده قرار می گیرد. مهمترین خانه های چهارصفه ای زواره عبارتند از :

خانه توحیدی و خانه ننه کوکب مربوط به دوره قاجاریه واقع در محله ودادان ، خانه های خاندان طلائی واقع در حد فاصل حسینیه بزرگ و مسجد پامنار، خانه ایزدی واقع در کوی حسن آباد و خانه حاج میرزا کاظم ، که درحال مرمت و بازسازی می باشند. خانه میرصادق واقع در خیابان امامزاده یحیی (ع) ، خانه مدرس در محله قدیمی دشت زواره واقع گردیده و قدمت آن را به دوران صفویه نسبت می دهند. شاعر هنرمند زواره متخلص به عابد در معرفی اینگونه خانه ها چنین سروده است :

خانه های باستانی چهارتاقی های خوب                     بادگیـــرهای بلنــد و تاجدارش را ببین

 

کـویـر

یکی از پدیده‌های طبیعی در بخش زواره، چشم‌انداز کویر است . کویرها سرزمین های اسرار آمیز بوده، که سفر به اعماق آن بسیار هیجان انگیز خواهد بود.مناطق کویری زوراه عبارتند از :

کویر دق سرخ: واقع در شمال شرقی زواره با یک تپه شنی بزرگ در مرکز آن به نام " آشیانه عقاب ".

ریگ جن:  واقع در شمال شرقی روستای امیرآباد، که از مناطق حفاظت شده کویری بوده و از صعب العبور ترین نواحی جهان بشمار می آید.

تل شیطان:  واقع در دل کویر دق سرخ باذ شنزارهای زیبا و پوشیده از ماسه های نرم ، که در آنجا می توان شاهکار خلقت طبیعت را مشاهده نمود.

سایر جاذبه های گردشگری زواره

جاذبه های دیگر شهر و روستاهای زواره عبارتست از :

حصار زواره در مجاورت یخچال تاریخی، برج کبوترخانه ، کاروانسرای تاریخی، مدرسه علمیه متعلق به قرن سیزدهم واقع در مجاورت امامزاده یحیی (ع )، موزه مردم شناسی، کاخ امیرآباد متعلق به دوره قاجاریه واقع در 15 کیلومتری جنوب زواره ، کاخ سرهنگ آباد متعلق به دوره قاجاریه واقع در 33 کیلومتری زواره ، که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده. بیست ستون سنگی این کاخ که در زمان سطنت ناصر الدین شاه بنا شده یادآور کاخ چهل ستون اصفهان است.

 

[1]  گفتگو با  آقای احسان ایزدی مالک فعلی که در سال های اخیر آسیاب را باز سازی نموده است.

[2]   فرهنگ قومس نوشته علی بنی اسدی

[3]   تاریخ اتمام مناره مسجد بنک.به با حروف ابجد به سال 461 هجری قمری نوشته شده است.