برای نخستین بار در سال ۱۸۳۰ میلادی آلکساندر شودزکو خچکو محقق لهستانی الاصل هنگام تحقیق در گیلان متوجه قلعه رودخان شد و در یادداشت های خود موقعیت این بنا را به ثبت رساند. او درباره قلعه رودخان می نویسد: «دژی است بر بالای کوهی در قسمت علیای رودخانه ای به همین نام، بام آن سنگی است و طرفین ورودی دارای دو برج دفاعی مستحکم است و بر کتیبه سردر ورودی آن حک شده است که این قلعه برای نخستین بار در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هـ.ق برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده است
قلعه رودخان در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن واقع شده است. مساحت قلعه رودخان بالغ بر ۵۰ هزار مترمربع و در ارتفاعی بیش از ۶۰۰ متر در بلندترین نقطه کوه واقع شده است. برای رسیدن به قلعه رودخان بعد از عبور از شهر فومن و گذشتن از روستاهای گشت، کردمحله، سیاه کش، شمس تالان، گوران پس، هولس کام، سیدآباد و قلعه رودخان به روستای حیدرآلات می رسیم که از این روستا تا محل قلعه رودخان حدود ۵ کیلومتر فاصله است. در حال حاضر بیشتر مساحت آن در قالب طرح پارک جنگلی، سنگ چین و شن ریزی شده است.
قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگی حاکم و حرمسرای وی) و قورخانه (محل فعالیت های نظامی و زندگی سربازان) تشکیل شده است. از روستای قلعه رودخان تا خود قلعه طبیعت بسیار زیبا و چشم اندازهای زیادی وجود دارد که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. مساحت قلعه رودخان بالغ بر ۵۰ هزار مترمربع است. قلعه رودخان میراث مهمی است از دژهای نظامی حکومتی در گیلان. قلعه رودخان، این قلعه مهم تاریخی که مدت ها مرکز فرمانروایان گیلان بوده است، از بزرگترین و باعظمت ترین دژهای نظامی گیلان و حتی ایران محسوب می شود. برخی از کارشناسان، بنیاد قلعه رودخان را به دوره ساسانیان نسبت داده اند. قلعه رودخان در زمان سلجوقیان تجدیدبنا شده و از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان به شمار می رفته است.
چون این قلعه تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده، معادل باستانی "دژ رودگان" یا "روگان" (دژی که در کنار رود قرار دارد) یا تغییر یافته آن به نام قلعه رودخان خوانده می شود. این قلعه به زبان اهالی آن منطقه که تالش هستند قله رخون نامیده میشود. سپس به مرور زمان به «قلعه رودخان» تبدیل شده است. قلعه رودخان در دوران های تاریخی به نام های «قلعه هزارپله»، «حسامی»، «سکسار»، «سگسار» و «سگسال» نیز خوانده شده است.
