پارک ملی کویر، آثار تاریخی و طبیعی

مقدمه

در مهر ماه سال 1399 خورشیدی با پیشنهاد یکی از دوستانم  برای اولین بار یک تور طبیعت گردی در داخل کشور را تجربه کردم. در مقایسه با تورهای اروپائی و نوع خدماتی که مسئولان با توجه و امکاناتی که در اختیار داشتند ، بیسار خوب وپسندیده بود. از اینرو تصمیم گرفتم پیرامون این سفر هم خاطرات خود را بنویسم. مقصد ما تنگه ظلمات واقع در محدوده پارک ملی، زیر مجموعه شهرستان گرمسار بود. برای رسیدن به این مکان دیدنی،  از مسیری عبور کردیم  که آثار تاریخی و طبیعی بسیاری  به چشم می خورد. که برای گروه کثیری از گردشگران هنوز ناشناخته است ، به همین دلیل در حد توانم در این مجموعه نسبت به معرفی آن ها اقدام می کنم. برای آشنائی بیشتر لازم است قبل از هرچیز نگاهی کوتاه به منطقه بیافکنیم.

نگاهی کوتاه به شهر گرمسار

 استان سمنان علاوه بر تاریخ و قدمت خود، دارای  طبیعتی حیرت انگیز و متنوع می باشد . اما  بیشتر شهرتش را مدیون جاده هایی است که از دل آسمان می گذرند و ستاره هایی که آسمانش را چراغانی می کنند. در این میان شهرستان گرمسار یکی از مناطق دیدنی و گردشگری استان می باشد . بقایای بجا مانده از تاریخ در دل این شهر کویری غوغا می کند. ایرانیان قدیم این شهر زیبا را سرزمین خورشید درخشان می نامیدند . لذا برای آشنائی بیشتر نگاهی کوتاه به آن می انداریم .

تاریخچه

این شهر يكی از شانزده سرزمين اوستا ( ورن) بوده  ، این منطقه در دوران کهن " خوار " نامیده می شده ، اما در دوران پس از اسلام به آن " خوار ری "  می گفتند . در زمان آشوريان  " خوارا " نامیده می شده ، در گذشته نه چندان دور به " قشلاق " تغییر نام داد .  هم اکنون نیز افراد مسن و معمرین منطقه کماکان به آن قشلاق می‌گویند. در سال ۱۳۱۹ خورشیدی بخش خوار تبدیل به گرمسار شد. سرانجام در اول بهمن ماه سال ۱۳۳۷ خورشیدی بنا به مصوبه هیات وزیران به شهرستان تبدیل و بخش ايوانكی نیز يكی از بخش‌‌های تابع شهرستان جدید گرمسار شد. گرمسار در نيمه دوم سال ۱۳۵۵ خورشیدی از استان تهران جداشده و جزو استان سمنان گردید .

اکنون گرمسار یکی از شهرهای تابعه استان سمنان بوده و در غرب استان واقع شده است . مساحت دشت گرمسار حدود ۵۱۸۲ کیلومتر مربع بوده ، که طول دشت آن از شرق به غرب ۴۸ کیلومتر و از شمال به جنوب ۲۷ کیلومتر است . بالغ بر 40000 نفر جمیعت داشته ، این شهر در ۱۱۰ کیلومتری مرکز استان و ۹۵ کیلومتری تهران قرار دارد. بلندی این شهر از سطح دریا ۸۵۶ متر است.  خطوط راه آهن سراسری شمال و راه آهن مشهد  در این شهر به همدیگر پیوند می خورد . جاده اصلی تهران مشهد از قسمت شمالی حاشیه شهر گرمسار عبور می کند .

آب و هوا :

گرمسار بخشی از فلات مركزی ايران بوده ، که آب و هوایی مشابه با ساير نقاط حاشيه اين فلات دارد. سه طرف شهرستان گرمساربه وسیله رشته کوه احاطه شده و تنها از سمت جنوب بدلیل مجاورت با کویر باز می باشد ، که در نهایت به کوه‌های سیاه‌کوه محدود می‌شود. بخش وسیعی از این شهرستان دارای آب وهوای گرم بيابانی بوده ، که در نتیجه تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک دارد.

 زبان :  

مردم این شهرستان به زبان پارسی سخن می گویند ، اما در برخی مناطق به زبان تاتـی  و یا آذری گفتگو می کنند . در منطقه اقوامی مانند اوصانلو، پازوکی ، نفر، الیکایی‌ها، شهمیرزادی‌ها، مازندرانی‌ها، عرب زبانان، گیلک‌های منطقه قالیباف، کردهای شادلو و قراچورلو و لرهای دیناروند نیز سکونت دارند.

صنایع دستی

صنایع دستی این شهرستان عبارتست از : قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، پارچه بافی، خورجین بافی و سفال‌گری، منبت کاری و معرق کاری . اما در این بین صنایع " کلیم بافی " آن شهرت زیادی در بازارهای داخلی و بین المللی دارد .

مراکز دیدنی و گردشگری :

آب انبارها : شامل آب انبارهای گرمسار ، ناسار ، بنه کوه ، مسیر امامزاده اسمعیل و شمس الدین، قیلوقه، قیلوقه

امامزاده ها : شامل امامزاده علی اکبر، امامزاده سلطان شاه نظر، امامزاده شمس الدین و اسماعیل (ع).     

جاذبه های طبیعی : مهمترین جاذبه های طبیعی گرمسار عبارتست از : کوه اژدها، کویر ریگ جن، منطقه گردشگری رامه، قله کلرز، تونل نمکی، فسیل آباد، تنگه ظلمات در محدوده پارک ملی.

آثار تاریخـی : بناهای تاریجی موجود در محدوده شهرستان گرمسار عبارتست از : قصر بهرام، کاروانسرای عین الرشید، بقایای حرمسرای شاهی، قلعه استاناوند ناروهه، جاده سنگ فرش صفویه.  

شرایط ورود به منطقه پارک ملی

1 -  ثبت نام در سایت اداره میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان سمنان و یا شهرستان گرمسار ( گردشگران غیر ایرانی مجاز به ثبت نام و ورود به منطقه نمی باشند)

2 -  اگر به صورت گروهی و با تور قصد رفتن به این منطقه را دارید نیاز به ثبت نام نمی باشد، چون ثبت نام ، اخذ مجوز و رزرو اطاق در قصر بهرام توسط برگزارکننده تور انجام می شود.

3 -  در صورت تائید و صدور مجوز ورود به منطقه می توانید به صورت انفرادی و یا گروهی سفر نمائید

4 -  با توجه به نامناسب بودن جاده به ویژه در محدوده پارک ملی سفر با ماشین شخصی به صلاح گردشگران نمی باشد.

5 -  گردشگران باید بدانند که پس از غروب آفتاب حرکت هر نوع وسیله نقلیه در منطقه پارک ملی اکیداً ممنوع می باشد.

6 -  هنگام عبور از منطقه پارک ملی ، خروج از جاده تعیین شده با اتومبیل و یا پیاده ممنوع است.

7 -  ریختن هر نوع زباله در محدوده پارک ملی ممنوع می باشد.

8 -  لازم به یادآوری است که همه ساله فقط چند نوبت به گردشگران اجازه ورود به منطقه پارک ملی داده می شود و در بقیه ایام سال هیچ گردشگری نمی تواند به صورت گروهی و یا انفرادی به منطقه ممنوعه وارد شود.

مسیــــــــر حرکت

برای رفتن به  پارک ملی و همچنین بازدید از مجموعه های تاریخی موجود درآن منظقه الزاماً بایستی به صورت گروهی و تحت پوشش یکی از برگزار کنندگان تور باشد. اما چنانچه کسانی مایل باشند با اتومبیل شخصی به این منطقه بروند . باید بدانند که اتومبیل های شخصی فقط مجاز می باشند تا ابتدای منطقه پارک ملی( منطقه ورود ممنوع )   بروند.  در صورتیکه دارای اتومبیل آفروید می باشید پس از اخذ مجوز می توانید وارد منطقه پارک ملی گردید. گردشگران و علاقه مندان می توانند از چهار مسیر زیر برای ورود به منطقه پارک ملی استفاده نمایند :

مسیر اول  : حرکت از شهرستان گرمسار

از شهر گرمسار  بطرف جنوب شهر رفته و بعد از 6 کیلومتر با عبور از  روستای"  کوشک "  و پشت سر نهادن " دکل  علی آباد " وارد کویر می گردید . به موازات جاده سنگ فرش شاهی از جاده در دست احداث با طی مسافتی  40 کیلومتر از منطقه باتلاقی عبور کرده و در ادامه مسیر پس از طی 10 کیلومتر با عبور از پاسگاه " محیط بانی " وارد منطقه پارک ملی( منطقه ورود ممنوع )   شده   و با طی 15 کیلومتر به طرف " قصر بهرام " بروید.  گفتنی است :

 این مسیر بسیار ایمن ، مستقیم و نزدیک بوده ، اما گاهی بر اثر بارش ها تبدیل به باتلاق هم می شود ، که با اتمام جاده در دست احداث این مشکل هم مرتفع خواهد شد .

مسیر دوم  : حرکت از شهر پیشوا 

 از شهر پیشوا  به سوی " قلعه بلند" رفته و از جاده‌ی شوسه‌ی کنار راه‌آهن بسمت "  مبارکیه " ادامه مسیر داده ، با عبور از پاسگاه " محیط بانی " وارد منطقه پارک ملی ( منطقه ورود ممنوع )  شده   و به طرف " قصر بهرام " بروید . این مسیر به مسیر" پیشوا امام زاده عبدالله  " شهرت دارد. به گفته راهنماهای محلی و دوستان طبیعت گرد در حال حاضراین مسیر بهترین مسیر بوده و به عنوان  راه اصلی ورود به منطقه‌ی پارک ملی کویر از آن یاد می کنند .

مسیر سوم  : حرکت از شهرستان ورامین

از شهرستان ورامین به سوی" چرمشهر " رفته وبا عبور از " بند علی خان "  و " کوه های دوازده امام " وارد " مبارکیه " می شوید ،   سپس ادامه مسیر داده ، با عبور از پاسگاه " محیط بانی " وارد منطقه پارک ملی( منطقه ورود ممنوع )   شده   و به طرف " قصر بهرام " بروید.

مسیر چهارم  : حرکت از شهرستان کاشان

 الف :   از شهرستان کاشان به سوی شهر " آران و بیدگل " رفته  و با عبور از " مرنجاب " به طرف " سفیدآب " ادامه مسیر داده و با عبور از پاسگاه " محیط بانی سفید آب " وارد منطقه پارک ملی( منطقه ورود ممنوع )   شده   و به طرف " قصر بهرام " بروید.

 ب :   از شهرستان کاشان به سوی شهر " ابوزید آباد " رفته و با عبور از " قاسم آباد " به "  قلعه گرشاهی "  رسیده ، سپس ادامه مسیر داده و با عبور از پاسگاه " محیط بانی سفید آب  " وارد منطقه پارک ملی( منطقه ورود ممنوع )   شده   و به طرف " قصر بهرام " بروید.

مسیر حرکت تور

برابر اعلام لیدر تور تمامی افراد گروه تا قبل از ظهر خود را به شهرستان گرمسار رسانده و پس از صرف نهار و استراحتی کوتاه با ماشین های آفروید  از سمت جنوب گرمسار به سوی قصر بهرام حرکت نمودیم تا قبل از غروب آفتاب به مقصد برسیم.  در مسیر عبور آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی که مشاهده نمودم عبارتست از :

جاده سنگفـــــــرش

 در دوران شا عباس صفوی که ساختن راه ها و کاروانسراها رونقی بسیار داشته ، استان سمنان هم از این اقدام بی نصیب نبوده، جاده سنگ فرش شاهی ( جاده سنگ فرش ابریشم ) یکی ازاقدامات عمرانی ان دوران به حساب می آید. هدف ازساخت این جاده عبور از شمال به جنوب مرداب جهت ممانعت از دور زدن باتلاق، عدم فرو رفتن کاروانیان در شن‌های کویر وحفظ سلامت مسافران از این سوی کویر تا آن سو  و نزدیک تر شدن راه کاروانیان جاده ابریشم بوده است . راه سنگ فرش حاصل تلاش و هوش و ذکاوت ایرانی ها درگذشته بوده ، که احداث آن در این منطقه کویری که هرکسی تاب تحمل ان را نداشته و با ابزار و تجهیزات آن دوره کاری طاقت فرسا بوده جای بسی شگفتی می باشد  .

این شاهراه جاده ابریشم در دوره صفویه بدستور شاه عباس صفوی  توسط شیخ بهائی احداث گردیده است . در طول مسیر پل هائی مانند ( پل سیاه و پل سفید ) نیز وجود داشته ، که در حال حاضر فقط بقایای این آثار در طول مسیر قابل مشاهده است. این شاهراه شهرهای استان  اصفهان را از طریق شهرستان گرمسار که درآن زمان " خوار " نامیده می شد به استان های خراسان و مازندران متصل می نمود . این جاده در حال حاضر علیرغم آسیب های وارده ، به خودی خود در دل این کویر بی نهایت یک جاذبه تمام عیار بشمار می آید . این جاده به طول ۳۵ کیلومتر و عرض پنج تا شش متر به صورت سنگ فرش به شماره ۵۶۵۳ در تاریخ بیست و پنجم اسنفدماه 1380 خورشیدی ، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ویژه گی های جاده :

1 -  احداث آن در منطقه باتلاقی و پایداری جاده پس از  سالیان دراز

2 -  پی جاده به ارتفاع یک متر با ملات نمک و ذغال ساخته شده تا رطوبت مرداب نتواند گزندی به جاده وارد آورد .

3 -   روکش جاده از سنگ های سیاه کوه و ملات ساروج بوده و حدود یک متر از سطح زمین بالاتر می باشد .

4 -  طول جاده طول 42 کیلومتر به عرض  5/3 تا  5 متر . اگر چه در طول تاریخ آسیب  های فراوانی دیده ، اما هنوز هم شکل و شمایلش به طول 35 کیلومتر و عرض حدود 5 متری کاملا هویداست.

5 -  ابتدای جاده یک میله سنگی پنج متری وجود داشته تا همگان مسیر جاده را بیابند و با عبور از آن سلامت کاروان خود را تضمین کنند.

6 -  در طول مسیر به فواصل معین اطاقک های کوچکی وجود داشته تا کاروانیان بدانند چه مقدار از جاده را پیموده اند . پس می توان ادعا نمود که این جاده دارای کیلومتر شمار بوده است .

7 -  افراد کهنسال بومی نقل می کنند : شیخ بهائی با الهام گرفتن از روی ستارگان این جاده را مستقیم و بدون انحراف طراحی کرده ، در صورتی که امروزه با پیشرفت فن آوری جاده جدیدی که به موازات جاده سنگی در دست احداث می باشد ،  به دلایلی نخواسته اند و یا  نتوانسته اند کاملا مستقیم طراحی و اجرا نمایند .

8 -  افراد کهنسال بومی نقل می کنند : برای جابجائی مصالح این جاده از سیاه کوه تعداد دو عدد فیل از هندوستان اورده شده است

پارک ملــی کویــر

پارك ملی كویر واقع در جنوب غربی استان سمنان ، حد فاصل كویر مركزی ایران و دریاچه نمك می باشد . یكی از غنی ترین مناطق کشور که دارای گونه های مختلف گیاهی و جانوری بوده و جزء مناطق مهم در حوزه محیط زیستی ایران است. این منطقه دارای زمستان‌های معتدل و تابستان‌های گرم می باشد .

پیشینه تاریخی :

این منطقه در سال 1343 خورشیدی به عنوان " منطقه حفاظت شده  " با مساحتی بالغ بر 600 هزار هكتار تحت مدیریت كانون شكار ایران درآمد . در سال 1354 تمامی مساحت قبلی به سطح پارك ارتقاء یافت و به عنوان " ذخیره گاه زیست كره  " به دبیرخانه یونسكو معرفی شد. در سال 1361 خورشیدی این منطقه به دو بخش "  پارك ملی "  و" منطقه حفاظت شده " تقسیم شد . پارک ملی :  بخش جنوبی و جنوب شرقی به مساحت 462212 هكتار شامل مناطق سیاه كوه، نخجیر، سفید آب بوده ، که تحت عنوان پارك ملی ابقا شده و حفاظت آن به عهده اداره كل حفاظت محیط زیست استان سمنان می باشد .

پوشش گیاهی پارک :

در اراضی مسطح و دشتی پارك ملی كویر ،  پوشش گیاهی بیابانی و نیمه ‌بیابانی را می توان مشاهده نمود . در بخش كوهستانی پارک ملی نیز مجموعه گیاهی با سیمای استپی وجود دارد .

جانوران پارک ملی :

الف  :  پستانداران: در این منطقه تعداد 31 گونه پستاندار  از قبیل : آهو، جبیر، یوزپلنگ، گربه شنی ، كاراكال، روباه شنی، روباه معمولی، كفتار، گرگ، شغال، خرگوش، تشی ، كل ، بز، قوچ ،  میش، پلنگ و ....  زیست می‌كنند . گفتنی است : این منطقه پناهگاه اصلی حیات وحش بوده و بهترین زیستگاه برای كل ، بز ، قوچ ، میش و پلنگ می باشد .

ب  :  خزندگان: در پارک ملی مجموعاً تعداد   20 گونه خزنده مانند " افعی شاخدار، مارجعفری، تیرمار، بزمجه بیابانی و .... "  شناسائی گردیده است .

ج  :  دو زیستان: در حوالی چشمه سفید آب نوعی وزغ کویری منحصر به فرد وجود داشته ، که در هیچ نقطه جهان مشاهده نشده و منحصر به همین نقطه از پارك ملی کویر می باشد .

د  :  پرندگان: در این منطقه تعداد 131 گونه پرنده  نظیر " كبك، تیهو،شاه بوف، انواع چكاوكها، دم جنبانك ابلق، زاغی، غراب ، انواع گنجشك‌ سانان ، سارگپه، عقاب طلایی، كركس، دلیجه و .....   " شناسائی گردیده است .

ورود به پارک ملی کویر :

با توجه به این که پارک ملی کویر منطقه ای کاملاً حفاظت شده می باشد ، لذا ورود انسان ، اقامت شبانه ، تحلیف دام ، شکار و ... ممنوع می باشد . لذا ترتیبی داده شده تا گردشگران ، منجمین ، محققین ، دوستداران طبیعت  بتوانند با اخذ مجوز وارد پارک ملی کویر شده و درآن برابر ضوابط تعین شده فقط روزها تردد نمایند . برای اقامت شبانه فقط بایستی از قصر بهرام استفاده نمود . علاقه مندان برای ورود به  پارك ملی كویر نیاز به اخذ مجوز کتبی از اداره پارك ملی گرمسار یا اداره كل حفاظت محیط زیست استان سمنان دارند.

برای اخذ مجوز ارائه کارت ملی ، تکمیل فرم درخواست ، درج تاریخ دقیق ورود و خروج به محدوده پارک کویر در فرم درخواست و پرداخت هزینه ورود  الزامی است . هزینه ورودیه پارک ملی کویر مصوب بوده و برای همه یکسان می باشد . از فرد فرد افراد و اتومبیل ها هنگام صدور مجوز  ، هزینه دریافت می گردد . در مجموع هزینه‌ی ورودی و اقامت شما چندان زیاد نبوده و ارزش هزینه کردن برای لذت  بردن از آثار تاریخی و طبیعی  منطقه را دارد .

قصـــر بهـــرام

یکی از کاراونسراهای دوران کهن در ایران که پس از گذشت سالها و علیرغم آسیب های انسانی و بلاهای طبیعی کماکان پا برجا مانده و تا حدودی هم کاربری خود را حفظ کرده ، کاروانسرای قصر بهرام گور می باشد . که ساخت آن مربوط به دوره ساسانی بوده ، اما در دوران بعد چندین بار بازسازی گردیده است . بنا به اظهار مدیر‌کل میراث فرهنگی استان سمنان " تاریخ اصلی بنا روشن نیست، اما از نشانه‌ها و سفال‌هایی که پیرامون بنا بدست آمده، به نظر می‌رسد این بنا پیش از دوره صفوی نیز بر پا بوده است . "

 

پیشینه  تاریخی :

این مکان تاریخی در جنوب شهرستان گرمسار از توابع استان سمنان ، جنوب شرقی شهر پیشوا وشمال دریاچه نمک کویر مرکزی که اکنون " پارک ملی کویر "   نامیده می‌شود قرار گرفته است .بنای اولیه آن در دوران سلسله ساسانیان  توسط شاه بهرام ساسانی ( بهرام گور (  ساخته شده‌ و در دوران صفویه توسط شاه عباس صفوی باز سازی گردیده و به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفته‌ است. در گذشته های نه چندان دور ایران‌‌شناسان برجسته ای مانند: ایرج افشار، احمد مستوفی‌الممالک، منوچهر ستوده، آلفونس گابریل (Alfons Gabriel)  ، بـوهــزه‌ (F. A. Buhse    ، پیترو دلاواله (Pietro della Valle) و توماس هربرت  (Thomas Herbert)برای شناساندن این اثر تاریخی  تلاش نموده اند.

نامگذاری : 

 در ادوار گذشته این بنای تاریخی به نام های گوناگونی مانند " کاروانسرای عباسی " یا " کاروانسرای شاه عباسی " ، " رباط سیاه ‌کوه " ، "  کاروانسرای عباس آباد‌ " و حتی در الفاظی قدیمی تر " کاروانسرای قصر بهرام گور " نامیده می شده است .

پلان و موقیعت

گردشگران پس از ان که از طریق جاده گرمسار وارد محوطه پارک ملی می شوند   ، یک بنای سفید فام را در میانه کویری یکدست می بینند . هر چه نزدیک تر شوند  شکوه و بزرگی بنا بیشتر به چشم می آید. در نهایت کاروانسرای سنگی بزرگی پدیدار می شود ، که برخلاف کاروانسراهای کشور از جنس خشت و آجر ساخته نشده است ، بلکه نمای بیرونی آن از سنگ های صیقل خورده روشنی که با دقت تمام روی هم چفت شده اند احداث گردیده ، تا در منطقه‌ای که سنگ‌ کوه‌هایش همه سیاه بوده‌اند، جلوه‌ای بی نظیری داشته باشد.  قصر بهرام دارای پلانی متقارن و مربع مستطیل به ابعاد ۷۴متر در ۶۵ متر است . این مجموعه دارای دو درب بزرگ در ضلع شمالی و جنوبی می باشد .

درب شمالی به عنوان درب اصلی و ورودی ساختمان به سمت جاده اصلی بوده ، که سر در آن سنگ بزرگ یکپارچه‌ای دیده می شود . در دو طرف سر در بنا دو اتاق کوچک قرار دارد که گویا قراول خانه بوده است‌. درب جنوبی که به سمت کوه ها گشوده می شود برای عبور و مرور جهت استفاده از امکانات پشت ساختمان ، رفتن به حرمسرای شاهی و .... مورد استفاده قرار می گیرد . در طرفین درب های قصر بهرام سکوهای بزرگ سنگی وجود دارد . دیوارهای آن بلند و در چهار گوشه و میان اضلاع شرقی و غربی نیز شش برج نیم دایره‌ای که به صورت چند وجهی دفاعی که دارای تیرکش هستند تعبیه شده است.

در داخل قصر حیاطی نسبتا بزرگ  با حوضی کم عمق از جنس سنگ سفید قرار دارد ، که با یک رشته آبراهه سنگی سفید رنگ  از ضلع جنوبی آب مورد نیاز را وارد و با یک رشته آبراهه سنگی سفید رنگ  از ضلع شمالی آب اضافی را به خارج از قصر هدایت می نموده است .

وجود تعداد 4  ایوان بزرگ و 20 اطاق کوچک ( حجره ) با یک درب و‌ بدون روزنه با پوشش گچی که هرکدام دارای ایوانی مجزی با طاقچه هائی زیبا در دورتا دور حیاط برزیبائی این کاروانسرا افزوده است . در بدنه‌ی غربی حیاط یک تالار وسیع با شاه‌نشین و طاقچه‌هایی در اطراف و ایوانی در جلو ساخته شده و در زیر تالار مخزن بزرگ آبی وجود داشته که در حال حاضر به عنوان زیرزمین استفاده می گردد . در بدنه شرقی یک صحن بزرگ ساده با طاق بلند ضربی دیده می شود .

در پشت اطاق ها شترخوانها یا اصطبل های این کاروانسرا به سبک و سیاق اغلب کاروانسراها به صورت سراسری با آخورهای متعدد برای استراحت و اتراق چهارپایان و کنار هر آخور سکویی  به عنوان بارانداز و برای استراحت چهارپادار و همچنین برخی سکوها مجهز به تنور جهت طبخ غذا بوده است.

با چند رشته پلکان می توان به زیر زمین بزرگ و یا پشت بام رفت . پشت بام  با آجر مفروش شده و دارای گنبدهای متعدد کوچک روی سقف و البته بادگیرهایی با شکل و شمایل جالب می باشد .  از آنجا که ستاره‌ها در هنگام شب در آسمان کویر همانند الماس‌های درخشان دیده شده و چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند ، لذا عاشقان آسمان و منجمان  این مکان را مناسبترین محل برای رصد ستارگان می دانند . رویت ستارگان در شب های کویر ، بدون شک یکی از بهترین تجربه‌هایی‌ است که با سفر به کویر به‌دست می‌آید . همواره خاطراتش در ذهن بینندگان باقی می‌ماند. لذا پیشنهاد می نماید قبل از عزیمت از صاف بودن هوا اطمینان حاصل نمائید ، زیرا در هوای ابری ستاره ها بخوبی رویت نخواهند شد و آسمان زیبای کویر دیگر جذابیتی ندارد . این اثر در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است .

 

مرمت و کاربری

دوره ساسانیان : در دوره ساسانیان به هنگام استفاده از شکارگاه ، این بنای تاریخی احداث و محل اقامت شاه بهرام ساسانی بهرام گور و سلاطین دیگر بوده است .

 دوران صفویه :  توسط شاه عباس صفوی باز سازی گردیده وبه دلیل آن که در سر راه قدیمی و تاریخی کاروان رو کویری اصفهان، کاشان، خوار (گرمسار) به خراسان و مازندران بوده به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می گرفته‌ است.

دوره قاجاریه : زمانی به عنوان زندان مورد بهره برداری حاکمان وقت قرارگرفته است .

دوران پهلوی :  این کاروانسرا مجدداً مورد توجه قرار گرفت و در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شد .  چند سالی نیز پاسگاه شکاربانی پارک ملی کویر بود .

دوران جمهوری اسلامی : در دوران جمهوری اسلامی برای ایستائی این اثر تاریخی گام های موثری برداشته شد . در سال 1394 خورشیدی مرمت و بازسازی این کاروانسرای زیبا آغاز گردید و با اضافه نمودن آشپزخانه ، حمام ، سرویس بهداشتی و موتورخانه مجدداً شور و شوق به کاروانسرا بازگشت . امروزه کاروانسرای قصر بهرام مورد استفاده مسافران ، کاروان‌های تورهای کویرگردی و ستاره‌شناسی قرار می‌گیرد. مسافرانی که می توانند با اقامت در این کاروانسرا صورت‌های فلکی و کهکشان راه شیری را در آسمان مخملی شب به دقت  نظاره نمایند .

آبیاری هوشمند :

 برای تامین آب مورد نیاز قصر بهرام در دوره صفویه تاسیسات آبرسانی نوینی از چشمه آب شیرین دامنه سیاه کوه به داخل قصر  که یکی ‌از شاهکارهای عمرانی آن دوران در منطقه سیاه کوه  به حساب می آید توسط متخصصین حکومت صفویه بوجود آمد . چشمه‌ی آب شیرین دامنه سیاه کوه ، که به چشمه‌ی شاهی معروف گردیده ، در فاصله‌ی هفت کیلومتری قصر قرار گرفته  ،  که با یک کانال دوطبقه آب چشمه به قصر ، حرمسرا ، حمام ها و حوض ها  انتقال داده می شد .

طبقه زیرین از جنس سفال بوده و در قسمت زیرین آبراهه سنگی قرار داشته و دیده نمی شد ، اما طبقه فوقانی  یک آبراهه سنگی رو باز بوده است . آبراهه سنگی همزمان با لوله های سفالی آب را به سمت قصرهدایت  می نموده است.  در زمان احداث آن‌، سنگ تراشان با تراشیدن سنگ‌هایی از جنس تراورتن سفید رنگ ، ناودان‌های سنگی ساختند . طول قطعات ناودان ها متفاوت بوده و تا سه متر هم دیده شده ، در سطح بالائی لبه قطعات آبراهه  آرام سازنده حکاکی شده است . چند نکته جالب در این سیستم وجود داشته ، که قابل تعمق می باشد .

1 :  به جهت ممانعت از هدر رفتن آب  و نفوذ در زمین های کویری ، لبه انتهایی قطعات تراشیده شده  را به صورت نر و ماده تراشیده تا در یکدیگر قرار گرفته و  قفل شوند و کانال پیوسته‌ای را به طول 7 کیلومتر ایجاد کنند .

2 :  به جهت انتقال سریع آب وکاهش تبخیر آن در هوای کویری ، کانال ایجادشده دارای شیب نسبتاً تند و یکنواختی می باشد .

3 :  با توجه به کثرت تعداد سنگ تراشان ، به جهت کنترل بهتر و بیشتر قطعات آبراهه  تراشیده شده ، مقرر کرده بودند تا تمامی سنگ تراش ها آرم خود را در سطح بالائی لبه قطعات آبراهه  حکاکی کنند .

4 :  نکته‌ی جالب آنکه حروف لاتین Q, O, D, P, E, Y, W, M, S در سطح بالائی لبه قطعات آبراهه  حکاکی شده که ظاهراً علائم سنگ‌تراشان می باشد . از این رو می توان حدث زد که  مجری احداث این آبراهه ویا سنگ تراشان  افراد غیر ایرانی باشند .

5 : به نظر می‌رسد علت مسافت طولانی قصر و چشمه  آن است که حیوانات برای نوشیدن آب با آرامش بیشتری به چشمه نزدیک شوند .

آب چشمه شاهی توسط این آبراهه سنگی ابتداء به حوض ( آب انبار ) ذخیره آب واقع در جنوب حرمسرای شاهی وارد می شده ، سپس به داخل حیاط حرمسرا هدایت شده  ضمن پرکردن حوض حیاط وسط حرمسرا ، شاخه‌ای از این آبراهه سنگی نیز به خزینه حمام حرمسرا منشعب می شده ،  آنگاه در ادامه مسیر با خروج از حرمسرا به حوض ( آب انبار ) ذخیره آب واقع در 100 متری درب جنوبی قصر بهرام  هدایت شده ، همچنین شاخه‌ای از این آبراهه سنگی قبل از ورود به قصر بهرام برای تامین آب خزینه به حمام قصر واقع در پشت دیوار قصر بهرام  منشعب می‌شده  است . در ادامه این آبراهه به داخل قصر بهرام وارد شده ، ابتداء انشعابی دیگر برای پرکردن حوض ( آب انبار ) ذخیره آب واقع در قسمت زیرین شاه نشین  از آبراهه جدا شده و در نهایت با پرکردن حوض وسط حیاط ، آب اضافی از ضلع جنوبی از قصر خارج می شده است . گفتنی است  در حال حاضر :

الف : حوض ذخیره آب حرمسرای شاهی ، خزینه حمام حرمسرا ، حوض ذخیره آب قصر بهرام ، خزینه حمام قصر کاملا منهدم گردیده است .

ب  : حوض ذخیره آب قسمت زیرین شاه نشین به زیر زمین تبدیل شده است .

ج  :  با تخریب بخش‌هایی از این آبراهه به خصوص در اطراف قصر بهرام و حرمسرا ، آب موردنیاز قصر بهرام از همان چشمه با لوله به داخل قصر منتقل می گردد .

حرمســـرا شاهی ( مهما نسرای شاهــی )

وقتی از درب شمالی قصر بهرام خارج شوید ، ابتدا بقایای آب انبار سنگی پشت قصر و بقایای کانال آبرسانی تخریب شده را مشاهده می  نمائید . چنانچه مستقیم با پای پیاده براه خود ادامه دهید ، پس از طی مسافتی حدود یک کیلومتر به حرمسرای شاهی ویا به قولی به مهمانسرای شاهی می رسید . که متاسفانه در دهه های اخیر از گزند تخریب انسان و بلاهای طبیعی در امان نمانده و در حال حاضر مخروبه ای بیش نمی باشد . در خصوص این بنای تاریخی نقل می کنند : دارای پلانی چهار گوش بوده ، درب ورودی درضلع غربی  ، ساختمان اصلی به صورت دوطبقه در ضلع های شمالی و جنوبی  بنا گردیده بود . بخشی از ضلع شرقی یک سالن بزرگ پذیرائی با سقف گنبدی بلند و دربقیه قسمت آن آشپزخانه ، حمام بزرگ خزینه دار ، سرویس بهداشتی و محل سکونت خدمه  بوده است . که متاسفانه هم اکنون فقط بقایای دیوارهای جانبی حرمسرا باقی مانده است .

پشت ضلع شمالی به سمت گوشه غربی بقایای آب انبار سنگی  حرمسرا مشاهده می گردد . انشعابی از آبراهه چشمه شاهی به این آب انبار وارد می شده ، اما آبراهه اصلی ابتداء وارد  حرمسرا شده  با پر کردن حوض سنگی زیبای وسط حرامسرا به مسیر جود به طرف قصر بهرام ادامه داده است .  انشعابی نیز آب مورد نیاز خزینه حمام حرمسرا تامین می نموده است .

پاسگاه مرکزی محیط بانی پارک ملی

با خروج از درب شمالی قصر بهرام و طی حدود 4 کیلومتر پیاده روی به سمت شمال شرقی در پشت قصر بهرام به پاسگاه مرکزی محیط بانی پارک ملی می رسید . تمامی پاسگاه های مستقر در محدوده پارک ملی زیر مجموعه این مرکز می باشند. گفتنی است مسئولین مهربان، مهمان نواز و خدمتگزار این پاسگاه در زمان استراحت خود بین گردشگران حضور یافته و برای افزودن اطلاعات گردشگران پیرامون پارک ملی و لزوم حفاظت آن مواردی را یادآوری می نمایند. جا دارد در همین جا از تلاش ایثارگرانه این قشر گمنام قدردانی نمود.

کاروانسرای عین الرشید ( چشمه بزرگ )

با ادامه جاده ورودی قصر بهرام به سمت جنوب شرقی و طی مسافتی حدود 5 کیلو متر  به کاروانسرای عین الرشید خواهید رسید . گردشگران این مسیر را میتوانند پیاده طی کنند ، اما برای عبور با اتومبیل با توجه به وضیعت جاده باید از ماشین شاسی بلند ( آفروید )  استفاده نمائید . این کاروانسرای زیبا  در دوره صفویه در مجاورت قصر بهرام ، همانند سایر مناطق کشور برای اقامت کاروانیان جاده ابریشم  احداث گردیده، که در طول تاریخ دچار آسیب های انسانی و بلاهای طبیعی گردیده است .

اما در حال حاضر در دست مرمت و بازسازی می باشد . این اثر تاریخی به کاروانسرای عین الرشید نامیده می شود . عین الرشید به معنای " چشمه بزرگ  " بوده ، چون ساختمان آن در نزدیکی بزرگترین چشمه آب بنا گردیده است . پشت بام آن دارای گنبدهای کوچک وبزرگ و پوشش گاهگل می باشد . در ضلع جنوبی خارج کاروانسرا بقایای حوض ( آب انبار ) سنگی مخروبه ای مشاهده می گردد . آب مورد نیاز این مجموعه تاریخی از چشمه بزرگی واقع در بلندی های ضلع غربی کاروانسرا تامین می شده است .

آب انبار سنگی قیلـوقـه

یکی دیگر از آثار بجای مانده از دوران صفوی در منطقه پارک ملی کویر  آب انبار ( حوض سرپوشیده ) سنگی  واقع در 5 کیلومتری کاروانسرای عین الرشید در حاشیه جاده می باشد . تمامی این سازه از سنگ و ملات ساروج بوده  و دارای گنبدی سنگی و بسیار زیبا با روزنه هائی جهت عبور هوا برای خنک کردن آب داخل مخزن است . آب موردنیاز این آب انبار توسط روان آب های حاصل از بارندگی ارتفاعات اطراف که با توجه به شیب زمین بوسیله جوی های باریک بطرف مخزن آب انبار هدایت شده و به وسیله یک مجرای ورودی بداخل مخزن آب وارد می شود . در صورت پر شدن ، آب اضافی توسط مجری دیگری به خارج هدایت می گردد . مخزن آب در زیر زمین قرار داشته و دارای عمقی بین 4 تا 5 متر می باشد . سطح خارجی مخزن توسط دو ردیف دیوارآجری پوشیده شده است  . این آب انبار دارای یک پلکان سرپوشیده سنگی بوده، که تا نیمه عمق مخزن ادامه دارد . نا گفته نماند که با توجه به وضیعت جاده باید از ماشین شاسی بلند ( آفروید )  استفاده نمائید .

 

دریاچــه نمک

یکی دیگر از جاذبه‌های واقع در حاشیه و مرز جنوب غربی پارك ملی كویر دریاچه مثلثی شکل به نام " دریاچه نمک " بوده ، که در جنوب آن  یكی از بزرگترین شوره زارهای ایران به صورت یك جزیره كوچك به نام  " جزیره سرگردان  " وجود دارد . گفتنی است : در هنگام غروب آفتاب  از آب انبار سنگی قیلوقه می توان این دریاچه مثلثی شکل زیبا را رویت نمود .

منطقه سفید آب

با ادامه جاده و طی مسافتی حدود 50 کیلومتر به منطقه سفید آب ( محل اسقرار دومین پاسگاه محیط بانی ) خواهید رسید . از این نقطه می توانید با طی مسافتی حدود 70 کیلومتر   به سمت راست بطرف مرنجاب شهرستان کاشان بروید . و با طی مسافتی حدود 60 کیلومتر به سمت چپ به طرف تنگه ظلمات بروید .

کاروانسرای سفید آب

کاروانسرای متروکه و مخروبه سفید آب در مجاورت پاسگاه محیط بانی سفید آب واقع شده است . برای رسیدن به این منطقه از سه مسیر می توانید استفاده نمائید :

مسیر اول :  قصر بهرام – کاروانسرای عین الرشید – آب انبار قیلوقه  -  محیط‌بانی سفیدآب

مسیر دوم :  شهرستان کاشان – ابوزیدآباد - قاسم‌آباد - قلعه کردشاهی -  محیط‌بانی سفیدآب

مسیر سوم :  شهرستان کاشان - آران و بیدگل  -  مرنجاب -  محیط‌بانی سفیدآب

توجه :

جاده ها در داخل محدوده پارک ملی  در مناطق کوهستانی ، کف رودخانه ها ، دشت و کویر تماماً  پر از پیچ و خم بوده ، که فاصله بین پیچ ها ازهمدیگر بین  50 الی 200 متر با زاویه 30 الی 90 درجه متغییر می باشد . جاده فقط  دارای یک باند بوده و غالبا با عبور  ماشین های شاسی بلند ( افروید ) بدون هیچگونه نظم مهندسی بوجود امده است . که همه ساله  با بارش زمستانی و جاری شدن سیلاب در بهار سال بعد همواره جاده با اندکی تغییر مورد بهره برداری قرار می گیرد .

فسیل آباد :

پس از عبور از منطقه سفید آب به سمت جنوب شرقی پارک ملی کویر با طی مسافتی حدود 30 کیلومتر از وسط  منطقه فسیل آباد عبور می کنید. این منطقه کمتر شناخته شده، جالب و بسیار دیدنی در قسمت جنوب شرقی پارک ملی كوير مركزی و شمال شهر ابوزید آباد استان اصفهان در مسیر جاده ارتباطی سفید آب به پاسگاه محیط بانی ملك آباد در فاصله حدود 6 كیلومتری پاسگاه ملك آباد واقع شده است. در سطح این منطقه تپه مانند آثاری از وجود فسیل ستاره دریایی که مربوط به  بستر رودخانه قدیم بوده ، که بیشتر به شكل و اندازه نعلبكی قابل رویت است. به همین دلیل ساکنین منطقه  اینجا را " نعلبکی آباد " می نامیدند . متاسفانه تعداد قابل توجهی از این فسیلها توسط گردشگران تخریب گردیده است.

 با ورود کاوشگران و متخصصان  و رویت اشیاء وآثار فسیل های موجودات در یایی ، مشخص گردیده ، که  قبلا این منطقه دریابوده و در طول تاریخ به خشکی تبدیل گردیده است .  منطقه دارای گونه های فسيلی با نام Marine fossil بوده ، که مناظر بسيار با شكوه و بی نظیری را بوجود آورده است. فسیل های منطقه از نوع فسیل های شاخص نیستند و در تمام دورانهای زمین شناسی دیده می شوند و شاخص زمان معین و کوتاه زمین شناسی نخواهند بود . وجود اين سنگواره ها از نظر تاريخ طبيعی بسيار حائز اهميت بوده و این منطقه کویری می تواند مناسبترین مکان برای مطالعه علاقمندان به علوم زیستی و زمین‏شناسی و همچنین بازدید گردشگران باشد .

تنگه ظلمـات

پس ازعبور از وسط  منطقه فسیل آباد و  با طی مسافتی حدود 12 کیلومتر دیگر به حد مرزی استان سمنان رسیده و وارد محدوده جغرافیائی استان اصفهان می گردید . با ادامه مسیر و طی مسافتی حدود 18 کیلومتر به تنگه بسیار زیبای ظلمات می رسید .تنگه ظلمات  در قسمت جنوب شرقی پارک ملی کویر و غرب کویر مرکزی ایران واقع در محدوده جغرافیائی استان اصفهان قرار گرفته است . از آنجا که بیشترین مساحت پارک ملی کویر در محدوده جغرافیائی استان سمنان واقع شده ، لذا تنگه ظلمات به عنوان یکی از جاذبه های طبیعی شهرستان گرمسار به حساب می آید .

این تنگه یک اثر طبیعی زیبا، مسحورکننده و دل‌انگیز در دل کویر و در میان گرمای سوزان بر سطح زمین استوار ایستاده تا به عنوان یک جاذبه‌ای طبیعی  مورد تحسین گردشگران قرار گیرد . آنچه مسلم است در اثر تغییرات محیطی و به مرور زمان در نقاط مختلف کشورتنگه‌های بسیاری به‌ وجود آمده‌ ، اما تنگه  ظلمات به علت قرار گرفتن در دل کویر و شرایط محیطی منحصر به فرد، از دیدنی‌ترین تنگه‌های ایران به‌شمار می‌آید.

تاریخچه پیدایش

فرسایش آبی و بادی در طول زمان بر سطح زمینی صاف و مسطح در دل کویر سوزان به تدریج دیواره های پر پیچ وخم ، بلند و منحصر بفردی را بوجود آورده ، که امروزه به عنوان تنگه ظلمات نامیده می شود . وقتی به بالا می نگرید ، انگار دیواره ها به پاس قدردانی از خالق خود دستانشان را بسوی آسمان بلند کرده اند . از میان دیواره های بوجود آمده ، تعداد چهار دیواره آن دیدنی تر و جذاب تر است . هر دو عدد دیواره مقابل هم  یک تنگه ای  بزرگ ، مرتفع ، پر پیچ و خم ، روباز و یا سر پوشیده را بوجود آورده اند . گفتنی است :

در هنگام بارندگی وجاری شدن روان آب ها از دشت های شمال تنگه به سمت جنوب ( دهانه تنگه )، گاهی اوقات ارتفاع روان آب ها تا دو متر خواهد رسید .

ورود به تنگه

پس از عبور از منطقه فسیل آباد و ورود به محدوده جغرافیائی استان اصفهان رسیده ، با ادامه مسیر و طی مسافتی حدود 18 کیلومتر  در پهنای دشت کویر ناگهان  دو دیوار بلند ، زیبا ، بسیار دور از هم و دارای کفی شنی  مشاهده می شود . این مکان ، ورودی تنگه ظلمات می باشد . این تنگه در جنوب پاسگاه محیط بانی ملك آباد قرار گرفته است . دیواره های تنگه در قسمت جنوبی بلند تا ارتفاع حدود 30 متر بوده ،  که بتدریج به سمت شمال طول تنگه را طی نمائیم کوتاهتر شده ، تا حدی که هم سطح دشت  می گردد . در ورودی تنگه همواره نسیمی خنک می وزد و به گردشگران خوش آمد گفته و انرژی ای عجیب و گیرا شما را به درون تنگه فرا می‌خواند. دو بخش مهم این تنگه بسیار دیدنی اشت .

الف :  تنگه روباز

این تنگه یا راهرو مستقیماً مقابل ورودی تنگه ضلمات بوده ، که از بیرون تاریک به‌نظر می‌رسد ، اما با ورود به آن و ادامه مسیر متوجه تابش خورشید به داخل تنگه می‌شوید. داخل تنگه هوائی مطبوع ونسبتا خنک در جریان می باشد . گاهی باد از میان تنگه عبور کرده و با پیچیدن از لابلای دیواره ها  سمفونی دلنشینی را به گوش می رساند . طول این تنگه حدود 2 کیلومتر بوده ، که هرچه به سمت شمال برویم  دهانه تنگه باز تر ، تابش خورشید بیشتر ، وزیبائی کمتر می شود . داخل تنگه، مسیرهای فرعی را هم مشاهده می کنید ،  که هر یک، شما را به سمتی می‌برد.

 

 

ب  :  تنگه سرپوشیده ( تاریک )

ازمیان مسیر های فرعی  داخل تنگه ، پس از عبور از دهانه ورودی در سمت راست اولین مسیر فرعی را مشاهده می کنید . این گذرگاه تاریک  که به جهت نوع بافت خاک ، در طول تاریخ روان آب ها وباد  نتوانسته اند قسمت فوقانی را کاملا فرسایش دهند ، در نتیجه  این مسیر بسیار تاریک ، پرپیچ وخم ، با تابش خورشید کمتر ، که برخی نقاط کاملا سقف آن پوشیده بوده واز بقیه مسیرهای فرعی طولانی تر و با  نقش های زیباترمشاهده می گردد . در این مکان می توانید هنر بی بدیل خالق طبیعت را که در قلب کویر طراحی نموده ببینید و از آن لذت ببرید .

 

شرایط و زمان رفتن به تنگه ظلمات

با توجه به قرار گرفتن تنگه ظلمات در محدوده  پارک ملی کویر ( منطقه ورود ممنوع ) ، گردشگران و محققین نمی توانند به‌صورت شبانه‌روزی از این مجموعه بازدید نمایند. از آنجا که تنگه در دل کویر واقع شده، گردشگران  باید به گونه ای حرکت نمایند تا قبل از غروب آفتاب منطقه پارک ملی کویر را ترک نموده باشند . لذا با توجه به تعدد آثار تاریخی و طبیعی موجود در محدوده پارک ملی کویر ، باید شب را در قصر بهرام اقامت نمود . به‌ جز این اقامتگاه، در هیچ‌ منطقه پارک ملی کویر،  مکانی برای استقرار گردشگران در شب وجود نداشته و تحت هیچ شرایطی اجازه‌ی استقرار در محدوده پارک ملی کویر به ‌جز اقامتگاه، قصر بهرام داده نمی‌شود . مواردی که در این سفر گردشگران باید رعایت کنند عبارتند از :

آشنائی با منطقه  :

گردشگران برای رفتن به تنگه ظلمات باید با آب و هوای کویر آشنایی داشته باشند . روزهای کویر بسیار گرم و شب‌های آن سرد و خنک می باشد . به هر حال سفر به دل  کویر، نیازمند آگاهی قبلی و همراه داشتن چند قلم وسایل مانند کلاه آفتابی ، کرم ضد آفتاب، قمقمه‌ی آب ، لباس خنک برای روز و لباس گرم برای شب می باشد .

تجهیزات لازم :

برای سهولت سفر بهتر است یک  راهنمای محلی (راه ‌بلد ) که به کویر و منطقه‌ی پارک ملی آَشنایی دارد را همراه خود ببرید . البته استفاده از قطب‌نما و نقشه‌یاب ماهواره‌ای نیز می‌تواند  آرامشی برای سفر شما باشد.

زمان بازدید :

گرمای کویر در فصل تابستان بسیار گرم وطاقت‌فرسا بوده ،  بهتر است دراین فصل از بازدید این جاذبه‌ی طبیعی خودداری کنید . فصل های بهار و پائیز مناسبترین زمان رفتن به این منطقه می باشد . اگر دوست دارید قبل از اوج گرمای روز به تنگه ظلمات برسید ، لازم است شب را در اقامتگاه قصر بهرام بگذرانید و در آغازین ساعات بامداد به سمت تنگه حرکت کنید.

خطرات در کمین  :

تنگه ظلمات علیرغم  زیبایی‌های بی‌نظیر و کم‌نظیر  خود می‌تواند بسیار خطرناک و حادثه‌خیز باشد . احتمال سقوط ، ریزش ناگهانی دیواره ها وسنگ ، سقوط از ارتفاع ، همچنین وجود حیوانات وحشی کویری یا خزندگان  و حوادث پیش بینی نشده دیگر می‌تواند برای گردشگران دردسر ایجاد کند. به همین دلیل تاکید گردیده:

الف :  هرگز تنهایی به تنگه ظلمات سفر نکنید ، برای ایمنی بیشتر با دو یا چند ماشین به صورت گروهی وارد منطقه شوید.

 ب :  هرگز هنگام تاریک شدن هوا به تنگه ظلمات نزدیک نشوید .