سفر به شهرهای کویری یزد، میبد، اردکان و نائین

اوایل فروردین 99 است و خانه نشینی ناشی از شیوع ویروس کرونا فرصتی برایم مهیا کرده که خاطرات سفرهای گذشته را به صورت سفرنامه تنظیم کنم . و این برای من که عاشق ثبت و جاودانه کردن خاطرات سفرهایم است فرصت مغتنمی است . قبلا خاطرات سفر را به صورت تهیه مستندی از فیلم و عکس های هر سفر ثبت می کردم و اکنون تهیه سفرنامه نوشتاری از سفرها را هم شروع کرده ام که انتشار آن همراه با عکس و ویدئوهای هر سفر می تواند علاوه بر ارضای روحی خودم برای خوانندگان سفرنامه ها نیز مفید واقع شود .

یک سفر فرهنگی با یک جمع صمیمی

سفرم به شهرهای کویری یزد، میبد، اردکان و نایین مربوط به اواخر فروردین ماه 94 است . در این تاریخ همراه با گروه کوهنوردی و طبیعت گردی " پرواز " اصفهان سفر دو روزه ای به این شهرها داشتم . این اولین سفر صرفا فرهنگی و تاریخی من با یک گروه طبیعت گردی بود .

هر چند اکثر سفرهای من اختصاص به طبیعت و کوه داشت ولی این سفر فرهنگی برایم جذابیت فوق العاده ای پیدا کرد و خاطره بسیار شیرین و ماندگاری را رقم زد .

در این سفر علاوه بر لذت دیدار از بافت  قدیمی و بناهای تاریخی شهرهای کویری ، وجود دوستان و همراهان گروه نیز مزید بر محاسن سفر شده بود . سرپرست برنامه ، یکی از دوستان فرهیخته و فرهنگ دوستمان بود که عاشق تاریخ و فرهنگ یزد و شهرهای کویری بود . یکی از خانم های همسفرمان نیز لباسی سراسر سپید به تن داشت و همیشه هم در بازدید از مکان های تاریخی ، پیشایش همه ما حرکت می کرد . حضور وی با این لباس سپید ، همخوانی زیبایی با روح فرهنگی این سفر داشت . یزد جایگاه تاریخی زرتشتیان است و لباس و پوشش سپید از نمادهای شاخص این هم وطنانمان می باشد .

به غیر از این ها یکی از همسفران نیز با خود کمانچه ای آورده بود و گاه و بی گاه برایمان می خواند و می نواخت و لذت این سفر فرهنگی را دو چندان می کرد . دوست وارسته دیگری در زمینه آشپزی استاد بود و مانند سفرهای قبل با خود دیگچه ای آورده بود برای پخت آبگوشت، تا مانند سفرهای قبل بقیه دوستان را مهمان سفره ساده و بی پیرایه خود کند . همه دوستان با یکدیگر صمیمی و رفیق راه بودند . پانزده نفر بودیم ، زن و مرد و مسن و جوان .

به قول مولانا در دیوان شمس :

*******************

ما صحبت همدگر گزینیم

بر دامن همدگر نشینیم

این دم که نشسته‌ایم با هم

می بر کف و گل در آستینیم

از خانه به باغ راه داریم

همسایه سرو و یاسمینیم

هر روز به باغ اندر آییم

گل‌های شکفته صد ببینیم

*******************

قسمتی از ویدئویی را که در حمام خان یزد تهیه کرده ام برایتان می گذارم تا شاهدی باشد بر فضای صمیمی گروه در یک سفر فرهنگی .

توضیح ویدئو : در حمام خان یزد هستیم و دوستمان قطعه ای با کمانچه اجرا می کند در حالیکه دیگر دوستان همراهیش می کنند و توریست های آلمانی به نظاره نشسته اند .

 

تصویر 1 : در زیارتگاه پیر سبز چک چک در 35 کیلومتری شرق اردکان ( زیارتگاه زرتشتیان ) و همسفر سپیدپوش ما 

 

تصویر 2 : جمع دوستانه ما در حمام تاریخی "خان"  یزد

 

تصویر 3 :  در حمام تاریخی "خان" یزد

 

تصویر 4 : در داخل محوطه یخچال خشتی  میبد

چرا شهرهای تاریخی در حاشیه کویر قرار دارند ؟

همیشه تعجب می کردم که چگونه شهرهای کویری کشور مانند نایین ، میبد ، اردکان و یزد، دارای سابقه های تاریخی چندهزار ساله هستند و آثار تاریخی دوره ساسانیان را در آنها می بینیم . مگر کویر و کم آبی آن، چه انگیزه ای برای ایجاد شهر و تمدن در این واحه ها ایجاد می کرده است .  

چگونه تاریخی ترین شهرهای کشورمان غالبا شهرهایی هستند که در حاشیه کویر قرار دارند ؟ برای مثال بقایای تمدن شهر سوخته در سیستان نمونه ای از قدیمی ترین شهرهای تاریخی ایران است، به گونه ای که یافته های باستان شناسی آن ، از ارزشمندترین گنجینه های باستان شناسی ایران و جهان محسوب می شود .

تصویر 5 : چشم مصنوعی در اسکلتی مربوط به پنج هزار سال قبل که در گورستان شهر سوخته سیستان یافت شده است  .

شهرهای یزد ، میبد و نایین همگی آثاری تاریخی از قرون اولیه اسلام و احیانا قبل از اسلام دارند که حاکی از قدمت تاریخی این شهر ها دارد . نارین قلعه میبد و نایین مربوط به دوره ساسانیان است .

برای من نیز مانند بسیاری دیگر این سوال پیش می آید که چگونه در یک منطقه کم آب کویری ، تمدن های کهنی وجود داشته که نمونه آن ها را در مناطق مرطوب و پر آب ، کمتر می توان مشاهده کرد .

جوابی که راهنمای محلی ما، در بازدید از بافت تاریخی میبد، به سوال من داد آن بود که در گذشته های دور، در مناطقی که اکنون کویر هستند دریا و دریاچه هایی وجود داشته و شهرهای کویری فعلی ، در حقیقت شهرهای ساحلی بوده اند و وضعیت منطقه به صورت سرسبز و  آباد و پوشیده از درختان و جنگل بوده است.    

با این جواب مقداری اقناع می شوم ولی در مطالعات بعدی متوجه می شوم که این موضوع مربوط به دوران های پیش از تاریخ بوده زمانی که شاید هنوز انسان هم پا به عرصه حیات نگذاشته بوده است .

تنها قسمتی از کویر فعلی ایران که در گذشته های نزدیک ( برای مثال ، سه تا پنج هزار سال قبل ) در زیر آب و به صورت دریا بوده، ناحیه ای مابین ورامین و ساوه و قم و کاشان بوده است که دریایی موسوم به دریای ساوه در آن قرار داشته است و به مرور با کم آبی رودهای آن و تبخیر آب ، این دریا خشک شده و بقایایی از آن مانند حوض سلطان ( دریاچه نمکی در مجاورت اتوبان قم – تهران ) باقی مانده است .   

ولی راز پیدایش تمدن های کهن در مناطق کویری احتمالا مرتبط به سخت کوشی مردمان ساکن در این مناطق بوده است . این مردمان برای بقای خود مجبور به تلاشی سخت و مداوم بوده اند تا در درجه اول ، آب و آبادانی را به مناطق سکونت خود بیاورند و طبیعت منطقه را از حالت بیابان و کویر به منطقه ای آباد و سرسبز متحول کنند . بی شک پاداش چنین مردم سخت کوشی ، پایه ریزی تمدن های پایا و پیشرو بوده است .

تصویر 6 : تصویرهوایی گوگل مپ از روستای کویری قارنه در منطقه جرقویه اصفهان  . رشته هایی که شبیه دانه های تسبیح در دورتادور این منطقه به چشم می خورد دهانه چاه  رشته قنات هایی هستند که در قدیم با سخت کوشی ساکنان این منطقه حفر شده اند. ( متاسفانه اکنون تمام این قنات ها خشکیده اند ولی بقایای قلعه و خانه های آباد  قدیمی هنوز در این روستا وجود دارد.) 

  قسمت اول ویدئو مستند سفرنامه شهرهای کویری  

 

بافت تاریخی شهر میبد ، اولین موعد دیدار ما

صبح زود بوسیله یک دستگاه مینی بوس از اصفهان حرکت کرده ایم و بعد ازطی دو سه ساعت به شهر میبد در استان یزد رسیده ایم . در طی مسیر از شهرهای نایین و اردکان رد شده بودیم . شهرهای اردکان و میبد به فاصله نزدیکی از یکدیگر قرار دارند . ( تقریبا کاملا به هم چسبیده اند )

تصویر 7 : شهرهای مورد بازدید ما در این سفر دو روزه : میبد ، یزد ، اردکان ، نایین

بافت تاریخی شهر میبد ، آثار تاریخی متعددی را در خود جای داده است که قدمت برخی از آن ها مربوط به دوره صفوی است در حالی که قدمت نارین قلعه میبد را مربوط به دوره ساسانی و یا حتی قبل تر از آن می دانند .

تصویر 8 : نارین قلعه میبد با قدمت چند هزار سال

میبد ، شهری با هزاران سال قدمت     

میبد شهری که در سال 97 به عنوان شهر جهانی" زیلو" شناخته شد، دارای پیشینه چند هزار ساله است و آثار تاریخی متعددی دارد . میبد مهد صنایع کاشی و لعاب و سرامیک هم هست و هم اکنون رکورددار تولید کاشی و سرامیک در کشور است . نارین قلعه میبد را می گویند آنقدر قدمت تاریخی دارد که اولین مرکز یک جا نشینی بشر در زمان های دور بوده و یا اینکه افسانه ای هست که حضرت سلیمان ، گنج های خود را در این قلعه پنهان کرده بوده است . نقش نگاره نیمه انسان نیمه حیوانی که بر روی تکه سفالی در نارین قلعه میبد یافت شده نشان می دهد که مربوط به تمدن سه هزار سال قبل از میلاد است .

بجز نارین قلعه ، در قسمتی از شهر میبد، چند اثر تاریخی بطور متمرکز قرار گرفته اند مانند کاروانسرا ، آب انبار ، چاپارخانه و یخچال خشتی . اولین دیدار ما از بافت تاریخی میبد از همین مکان بود . 

تصویر 9 : راهنمای آثار تاریخی میبد  

رباط یا کاروانسرای تاریخی میبد

یک کاروانسرای بزرگ و زیبای تاریخی مربوط به دوره صفوی در مجموعه بافت تاریخی شهر میبد ، تو را برای دیدار از خود می خواند.

دروازه این کاروانسرا ، زیبا و رفیع در زیر گذری مسقف ( شبیه بازارچه ) در مجموعه تاریخی شهر میبد خود نمایی می کند و بیشتر شبیه برج و باروی یک قلعه می ماند چون در بالای این دروازه ، فضایی و روزنه های ایجاد کرده اند برای ریختن آب جوش و قیر داغ برسر دشمنان و مهاجمانی که قصد تسخیر این کاروانسرای دژ مانند را داشته اند .

تصویر 10 : فضای مسقفی شبیه بازارچه که در یک سوی آن ، رباط ( کاروانسرا ) تاریخی و در سوی دیگر آن ، آب انبار تاریخی میبد قرار دارد .

 

تصویر 11 : سقف بازارچه  

 

تصویر 12 : نمای حیاط کاروانسرای تاریخی میبد

 

تصویر 13 : حیاط کاروانسرای تاریخی میبد  

ایوانی بلند در وسط کاروانسراست که به آن بارانداز می گویند و محلی است که شترهای کاروان را در وسط حیاط جمع می کرده اند و بار آن ها را تخلیه می کرده اند. یک فضای زیبا و  شبیه آب انبار درست در قسمت زیرین این ایوان بارانداز قرار دارد که در حقیقت حوضچه زیبایی در یکی دو سه متر پایین تر از سطح حیاط  است ، که روی آن را ایوانی پوشانده است که از بیرون شبیه یک تخت بزرگ در وسط حیاط کاروانسرا می ماند .

 این حوضچه مسقف  از دو طرف با یکی چند پله به داخل فضای حیاط کاروانسرا راه دارد . فضای دور حوضچه نیز نشیمن گاه هایی دارد که بویژه در یک روز گرم و آفتابی کاملا مناسب است برای استراحتی در سایه و خنکای این محیط .

تصویر 14 : فضای حوضخانه در زیر بارانداز وسط حیاط کاروانسرا

دور تا دور این کاروانسرا تعداد زیادی اتاق و سالن قرار دارد که مشخص است برای استراحت کاروانیان و یا چهارپایان آن ها کاربرد داشته است.

در دوران بعد از انقلاب، این کاروانسرا تا مدت ها به عنوان مامن و مسکن پناهندگان جنگ کاربرد داشته و اکنون با مرمتی که انجام شده تعدادی از این اتاق ها در اختیار صاحبان صنایع دستی میبد قرار گرفته است .

در یکی از اتاق های پیرامون حیاط این رباط ، یک کارگاه زیلو بافی برقرار بود و در اتاقی دیگر ، ظروف سرامیکی زیبای تهیه شده در کارگاه های میبد در معرض نمایش و فروش گذاشته شده بود . میبد بجز پیشینه تاریخی خود ، از نظر بافت زیلو و گلیم و صنایع سرامیک ، شهرت دارد .   

تصویر 15 : اتاق های اختصاص یافته به صنایع دستی در کاروانسرای تاریخی میبد

 

تصویر 16 : استاد بافنده زیلو

 

تصویر 17 : زیلو و سایر منسوجات تولیدی میبد

 

تصویر 18 : دار زیلو و گلیم بافی

 

تصویر 19 : اتاق نمایش و فروش محصولات سرامیکی میبد ( در کاروانسرای تاریحی میبد )

 

تصویر 20 : قسمتی از محصولات لعاب و سرامیک تولیدی میبد 

بجز کاروانسرا ، یک آب انبار و یک چاپارخانه و یک یخچال خشتی تاریخی نیز به فاصله نزدیکی از یکدیگر در این مجموعه از بافت تاریخی میبد قرار گرفته اند .

چاپارخانه همان محل پست و ارسال و دریافت محموله های پستی در زمان های قدیم بوده است .

از آب انبار و چاپارخانه تاریخی این مجموعه فقط به دیداری کوتاه از بیرون بسنده می کنیم و همراه با راهنمای محلی، که توضیحاتی در باره آثار تاریخی این مجموعه در اختیارمان می گذارد، به دیدار از محوطه داخل یخچال خشتی میبد می رویم . 

تصویر 21 : آب انبار تاریخی میبد و بادگیرهای آن

 

تصویر 22 : چاپارخانه تاریخی میبد

یخچال  بزرگ خشتی میبد

یخچال خشتی میبد یکی از عناصر مجموعه بافت تاریخی میبد است . فضای عظیم و پرابهتی است این یخجال خشتی .

سقف آن که همانند گنبدی وسیع و رفیع ساخته شده، داری پله هایی درست در پیرامون سطح خارجی گنبد است که دور تا دور گنبد می چرخد تا بتوانند بالا رفته و دریچه بالای گنبد را در موقع لزوم باز و بسته کنند . کاری که برای مراحل تولید یخ در این یخچال عظیم لازم است .

راهنمای ما توضیحات خوب و مفصلی از روال تولید یخ در این گونه یخچال های تاریخی را داد. اینکه چگونه آب را در حوضچه هایی در جلو عمارت یخچال در پناه آفتاب جمع می کرده اند تا در شب های زمستان یخ بزند . سپس در طی روز بعد، قطعات یخ را به داخل عمارت یخچال می برده اند. جایی که شبیه میدان استادیوم گلادیاتوری، کاملا گود است و دورتادور این دایره گود وسیع ، راهی برای عبور آدم ها در بالا تعبیه کرده اند .

در طول روزهای زمستان، یخ هایی را که هرشب در حوضچه های بیرون عمارت تشکیل می شده به داخل گود وسیع یخچال منتقل می کرده اند و اینقدر این کار را  ادامه می داده اند تا این گود عظیم پراز یخ شود و ذخیره یخ را برای مردمان شهر در طول بهار و تابستان بعدی تامین کند .

مهندسی خلاقانه فضای وسیع و مسقف این یخچال باعث می شده که کوچکترین گرمای محیط داخل این عمارت از دریچه کوچکی در سقف گنبد خارج شود و فضای داخل عمارت ، همیشه سرد باقی بماند .

فضای داخل عمارت یخچال، بزرگ و  وهم آلود بود و البته دلنیشین . به فکر فرو می رفتیم که چگونه گذشتگان ما با کشف معادلات طبیعی و بکار گیری آن ها، به ساده ترین وجه نیازهای خود را برطرف می کرده اند .

تصویر 23 : گود بزرگ یخچال خشتی میبد. این گود عظیم را در طول زمستان، انباشته از یخ می کرده اند تا در تابستان مورد استفاده اهالی شهر قرار گیرد .

 

تصویر 24 : سقف گنبدی مخروطی یخچال خشتی و دریچه کوچک بالای آن که باعث بیرون رفتن کوچکترین گرمای داخل محوطه یخچال به محیط بیرون می شده است .

 

به دیدن نارین قلعه میبد می رویم که یک خیابان با مجموعه تاریخی صفوی میبد فاصله دارد .

تصویر 25 : نارین قلعه میبد با قدمت دوره مادها به بعد

نارین قلعه میبد

نارین قلعه ، قلعه ای تاریخی و بزرگ در چند طبقه است که بر روی تپه ای در مرکز شهر میبد قرار دارد . نارین قلعه میبد را می گویند آنقدر قدمت تاریخی دارد که اولین مرکز یکجا نشینی بشر در زمان های دور بوده است و یا اینکه افسانه ای هست که حضرت سلیمان ، گنج های خود را در این قلعه پنهان کرده بوده است .

نقش نگاره نیمه انسان نیمه حیوانی که بر روی تکه سفالی در نارین قلعه میبد یافت شده نشان می دهد که این قلعه مربوط به تمدن سه هزار سال قبل از میلاد است .

ولی آنچه تقریبا مسلم است اینکه این قلعه در دوره ساسانی و اشکانی وجود داشته و سپس در دره آل مظفر در قرن هشتم هجری بازسازی هایی در آن صورت گرفته است . در دوره ساسانیان در شهر میبد ، سکه ضرب می شده است .  

تصویر 26 : نمایی از نارین قلعه میبد

 

تصویر 27 : بخشی از بافت خشت و گلی نارین قلعه میبد

 

تصویر 28 : مسیر و راهروهای پیرامون نارین قلعه میبد که شما را به طبقات بالا و به بام قلعه می برد .

دور تا دور این قلعه خندقی کشیده شده بوده است. راه های متعدد زیر زمینی نیز از زیر این قلعه تا داخل شهر میبد حفر شده بوده است . همه اینها موجب شده که دشمنان هیچ گاه نتوانند این قلعه را فتح کنند .

در زمان بازدید ما از نارین قلعه ، کارگران سرگرم برخی مرمت هایی در داخل این قلعه خشتی و گلی بودند . خشت هایی همرنگ و هم طرح با معماری قلعه، ساخته و آماده شده بود و آن ها را در حیاط وسیع قلعه دپو کرده بودند تا سپس به عنوان سنگفرش در مسیرهای پیچاپیچ قلعه بکار ببرند . مسیرهایی که پیرامون قلعه پیچ می خورد و بالا می رود تا به فضای طبقات بالای قلعه و سپس به بالای پشت بام عریض قلعه برسد .

بر فراز بام نارین قلعه که بایستی بافت زیبای تاریخی شهر میبد همراه با نمای بادگیرهای زیبایی که بر فراز پشت بام خانه های قدیمی این شهر قرار دارد چشم انداز زیبایی در جلو دیدگانت قرار می دهد . براستی زیباست محیط دلنشین این شهر تاریخی . 

تصویر 29 : چشم انداز شهر میبد از ایوان عریض طبقه اول نارین قلعه    

 

تصویر 30 : چشم اندازی از یکی از ایوان های طبقه میانی نارین قلعه میبد

 

تصویر 31 : چشم اندازی از باغات پیرامون نارین قلعه میبد . در گذشته بجای این باغات ، خندقی پیرامون قلعه وجود داشته است .

 

تصویر 32 : چشم اندازی از شهر زیبا و کهن میبد از فراز بام نارین قلعه

 

تصویر 33 : نمایی از خانه های قدیمی میبد

 

تصویر 34 : نمایی از بافت معماری قدیمی خانه های میبد

 

تصویر 35 : نمایی دیگر از شهر میبد از فراز بام نارین قلعه

ویدئو مکان های تاریخی شهر میبد ( قسمت دوم ویدئو مستند سفرنامه شهرهای کویری )

بعد از بازدید از مکان های تاریخی میبد سوار بر مینی بوس شده  و به سمت یزد به راه افتادیم که در فاصله پنجاه کیلومتر جنوب میبد قرار دارد.

 

یزد و بافت تاریخی آن

یزد برای من هم مانند تمام گردشگران ، از نظر بازدید از آثار تاریخی و اقامت در محیط دلنشین و آرامش بخش خانه های قدیمی و سنتی این شهر جاذبه داشت . بافت تاریخی یزد مشتمل بر چند محله و خیابان و کوچه و بازار در مجاورت یکدیگر است  که آثار تاریخی و خانه های قدیمی زیادی را به صورت متمرکز در خود جای داده است .

تخریب خانه های مسکونی و ساخت و ساز در بافت قدیمی یزد ممنوع است و خانه های قدیمی در این منطقه  فقط مجاز به مرمت و بازسازی هستند تا متعاقبا مورد استفاده اقامتگاه سنتی و یا عرضه صنایع دستی قرار گیرند .

تصویر 36 : موقعیت بافت قدیم یزد و دخمه زرتشتیان در شهر کنونی یزد  

از جمله آثار تاریخی فراوانی که در بافت تاریخی یزد قرار دارند می توان از میدان و مجموعه تاریخی امیر چخماق ، مسجدجامع ، بازار و حمام خان ، باغ دولت آباد ، برج ساعت ، برج و میدان مارکار ، زندان اسکندر و آتشکده زرتشتیان نام برد. کوچه های خشت و گلی با طاق های ضربی در بافت تاریخی یزد فراوانند. کوچه های تنگ و باریک و مسقفی را که به نام کوچه آشتی کنان معروفند، در بافت تاریخی یزد و بویژه در محله فهادان، می توانید مشاهده کنید .  

بافت تاریخی یزد محیط بسیار دلنشین و آرامش بخشی را در اختیار گردشگران داخلی و توریست های خارجی می گذارد. در کوچه های بافت تاریخی یزد توریست های خارجی زیادی را می بینی که پیاده در حال گشت و گذار و بازدید از مکان های مختلف این محلات هستند.

از نظر تراکم توریست های خارجی شاید هیچ کدام از شهرهای ایران به پای یزد و بافت قدیمی آن نرسند.

تصاویری از کوچه های بافت قدیمی یزد

تصویر 37

 

تصویر 38

 

تصویر 39

حمام خان یزد 

ظهر هنگام بود که به یزد رسیدیم و بعد از عبور از چند خیابان به منطقه بافت قدیمی یزد وارد شدیم . بافت قدیمی یزد تقریبا در حومه شرقی شهر یزد کنونی قرار گرفته است .

سرپرست برنامه ، اولین مکان تاریخی برای بازدید را حمام تاریخی " خان " انتخاب کرده بود تا علاوه بر بازدید از محوطه دلنشین و زیبای این حمام بتوانیم ناهار خود را در رستورانی که در حمام راه اندازی شده بود صرف کنیم .

تصویر 40 : رستوران حمام خان یزد

حمام خان یزد از زیباترین حمام های تاریخی بود که تابحال دیده بودم . مهمتر آنکه بطرز بسیار زیبایی نیز بازسازی شده بود. ترکیب رنگ زیبای لاجوردی کاشی ها و استخر حمام چیزی کمتر از نمای شیک استخر و جکوزی های مدرن نداشت با این تفاوت که ستون ها و سقف گنبد طاق چشمه ای حمام ، بافت سنتی آن را به زیباترین وجه نشان می داد .

این حمام که صد و بیست سال قبل ساخته شده الان به عنوان یک رستوران سنتی در اختیار گردشگران و توریست های داخلی و خارجی قرار گرفته است . در این بنای تاریخی نهایت حسن سلیقه در بازسازی برای ایجاد زیبایی بصری و ایجاد یک محیط دلنشین  به منظور رستوران بکار رفته است . علاوه بر استفاده از میز و صندلی ها ، می توان در ایوان های فراخ پیرامون حمام  نشست و استراحت کرد .

به یزدی های عزیز تبریک می گویم بابت این همه حسن سلیقه شان در کاربردی کردن خانه ها و بناهای متعدد قدیمی و تاریخی شهرشان .

تصاویری از حمام تاریخی " خان " یزد

تصویر 41

 

تصویر 42

 

تصویر 43

 

تصویر 44 : سردر حمام خان

 

تصویر 45 : سقف حمام خان یزد

برو بچه ها ( دوستان ) گروه بعد از بازدید از حمام و سرک کشیدن به گوشه کنار فضاهای زیبای آن حالا فرصتی داشتند تا قبل از صرف ناهار ، مقداری هم به تفریحات مورد علاقه شان بپردازند .

عده ای از دوستان مشغول حافظ خوانی  شدند و عده ای به صحبت و بگو بخند مشغول بودند ولی سرانجام همه در ایوان بزرگی در حمام جمع شدیم تا به نوای کمانچه و تصنیف زیبایی گوش دهیم که بوسیله یکی از دوستان هنرمندمان اجرا می شد .

در همان زمان یک گروه از توریست های آلمانی که مشغول بازدید از حمام خان بودند روی میز و صندلی های روبروی ایوان نشستند تا آن ها نیز در لذت این برنامه شریک گردند . این توریست ها نسبتا جا افتاده و مسن بودند . 

ویدئو حمام خان و بافت تاریخی یزد - ( قسمت سوم ویدئو مستند سفرنامه شهرهای کویری )

بعد از دیدار از حمام خان و اجرای برنامه مفرح و ناهار دلچسبی که خورده بودیم، به گشت و گذار در محله های بافت قدیمی یزد مشغول شدیم .

حمام خان در کنار بازار خان قرار دارد. دیداری از این بازار داشتیم. محلی شبیه یک کاروانسرای قدیمی در این بازار جلب توجه می کرد. بر روی پلاک بالای سردر ورودی این محل ، عبارت "بنای تاریخی بانک شاهی " نقش بسته بود .

تصویر 46 

بنای تاریخی بانک شاهی یزد

یزد تنها شهری است که اکثر خانه و بناهای قدیمی و تاریخی  را به خوبی حفظ کرده و مورد استفاده گردشگری قرار داده است . یکی از این بناها ساختمانی قدیمی و شبیه کاروانسرایی مسقف است که قبلا در زمان ناصرالدین شاه به عنوان بانک شاهی ( بانک شرقی ) در یزد فعال بوده است و امتیاز تاسیس آن متعلق به یک انگلیسی بوده . این بنا در نزدیکی بازار خان قرار دارد .

درزمان بازدید ما، تنها توانستیم از محوطه شبیه کاروانسرا یا بازارچه ورودی عمارت این بانک بازدید کنیم و درب حیاط این عمارت که ظاهرا محل برگزاری نمایشگاه های هنری است بسته بود .

این عمارت با آنکه ساختمان و چهارسوقی ساده و بدون جذابیت ویژه به نظر می رسید ولی از چند نظر جلب توجه می کرد :

1- همت یزدی های عزیز به حفظ  ساده ترین بناهای تاریخی خود

2- روحیه مقتصد و عقلانی مسئولان انگلیسی بانک که لزوما در پی عالی ترین عمارت ها برای کار خود نبوده اند . داستانی نقل می کنند که با وجود سیستم برق رسانی در شهر ، انگلیسی ها برای روشنایی عمارت بانک در شب از شمع استفاده می کرده اند تا از این طریق در میزان هزینه های خود صرفه جویی کنند .

تصویر 47 : سردر پوسیده و نمایی از ورودی محوطه تاریخی بانک شاهی در بازار خان یزد

 

تصویر 47.1 : سقف و نورگیر بازارچه محوطه بانک شاهی

کوچه های آشتی کنان یزد

در حین گشت و گذار در بافت قدیمی یزد به کوچه های باریک و مسقفی برخورد می کردیم که نام کوچه آشتی کنان بر آن ها نهاده بودند .

در بافت قدیمی یزد و بویژه در محله فهادان، کوچه های تنگ و باریک با دیوارهای خشت و کاهگلی و با طاق های مسقف طاق چشمه ای وجود دارد که عبور از آن ها حس و حال خوبی نصیبمان می کند .

عرض برخی از این کوچه ها فقط برای عبور یک نفر کافی است . در حین عبور یک نفر اگر کسی از روبرو بیاید برای رد شدن این دو از کنار یکدیگر  بالاجبار مقداری تماس حاصل می شود . اگر این دو نفر قبلا با هم کدورتی داشته و قهر باشند این تماس و خنده دار بودن این وضعیت، می تواند بهانه ای برای پایان قهر برای آنها شود . به همین جهت به این کوچه های مسقف و زیبا و تنگ، لقب کوچه آشتی کنان داده اند .

تصاویری از کوچه های اشتی کنان در بافت قدیمی شهر یزد

تصویر 48

 

تصویر 49

 

تصویر 50

در هر کجای بافت قدیمی یزد می توان بناهای قدیمی و جالبی را مشاهده کرد . برای نمونه تصاویر زیر را مشاهده کنید .

تصویر 51 : سردر کنیسه یهودی به نام کنیسه " ملا آقا بابا " در کوچه وقت و ساعت در نزدیکی مسجد جامع یزد

 

تصویر 52

 

تصویر 53 : بناهای قدیمی و تاریخی در کوچه پس کوچه های بافت قدیمی یزد فراوانند به گونه ای که شاید نتوان نام همه آنها را به خاطر سپرد .

 

برای اقامت امشب ، هتل سنتی ترمه را رزرو کرده بودیم. این هتل که در واقع یک خانه قدیمی و بازسازی شده در بافت قدیمی یزد است در میدان حسینیه وقت الساعت واقع شده که فاصله نزدیکی با مسجد حامع یزد دارد. این محل از نظر تعدد مکان های اقامتی، تقریبا توریستی ترین قسمت بافت قدیمی یزد محسوب می شود. به گونه ای که وقتی در کوچه های این قسمت از یزد قدم می زنی تعداد نسبتا زیادی از توریست ها را در حال عبور مشاهده می کنی. توریست هایی که عمدتا هم جوان و شاداب هستند .

تصویر 54 : میدان حسینیه وقت الساعت یزد و نخل بزرگی که در روی سکوی وسط این میدان قرار داشت( نخل وسیله ای است که در مراسم مذهبی و عزاداری ها آن را سردست گرفته و دور میدان می گردانند )

 

قبل از آنکه به هتل ترمه یا همان محل اقامتگاه سنتی برویم ،  دیداری از مسجد جامع یزد داشتیم.

 

مسجد جامع یزد

سردر بسیار رفیع با دو مناره زیبا در بالای آن اولین منظره ای است که از مسجد جامع یزد می بینی . گنبد مسجد در سطحی پایین تر از مناره ها در سمت چپ تحت الشعاع سردر عظیم و مناره های زیبا قرار گرفته است .

تصویر 55 : نمای سردر و مناره ها و گنبد کوتاه مسجد جامع یزد

 

تصویر 56 : گنبد و مناره های مسجد جامع یزد از نمایی دیگر

ساختمان اولیه مسجد جامع یزد  بر پایه های اولیه بنا در قبل از اسلام، که احتمالا آتشکده ای مربوط به دوره ساسانی بوده، ساخته شده است و به تدریج و در طی سه دوره بعد از اسلام ، ساختمان آن کامل شده و وسعت بیشتری یافته است . مسجد جامع یزد از زیباترین مساجد تاریخی دوره تیموری محسوب می شود. در کتیبه سردر مسجد، نام شاهرخ تیموری و سلطان جهان شاه  و سال 861 آمده است . 

کاشی کاری های زیبای معرق و منحصر به فرد این مسجد نیز شهرت عام دارد. ظاهرا در ابتدا این مسجد متشکل از سه مسجد جداگانه در جوار یکدیگر بوده که در دوره قاجار با ایجاد یک صحن وسیع ، آنها را تبدیل به یک مسجد واحد کرده اند . بعضی از بخش ها و دیواره های مسجد ، کاشی کاری نشده اند و به همان صورت آجری باقی مانده اند که نمای متفاوتی را نسبت به سایر مساجد به این مکان داده است .

تصویر 57 : نمایی از مناره های رفیع مسجد جامع یزد از داخل حیاط این مسجد

 

تصویر 58 : سقف گنبد مسجد جامع یزد با کاشی کاری های معرق

 

تصویر 59 : نورپردازی مناره و گنبد مسجد جامع یزد   

سرانجام به محل اسکانمان رسیدیم : هتل سنتی "ترمه"   

 

هتل سنتی ترمه   

در بازدید از بافت تاریخی یزد اگر تمایل دارید در نزدیکی آثار تاریخی و قدیمی یزد اسکان داشته باشید تنها راهش اسکان در خانه های قدیمی بازسازی شده است که نام هتل یا اقامتگاه سنتی گرفته اند. این اقامتگاه های سنتی در بافت قدیمی یزد فراوانند . محیط دلنشینی دارند. من که فضا و محیط این اقامتگاه های سنتی را بیشتر از هتل های لوکس مدرن دوست دارم .

اسکان ما  در یکی از این خانه های قدیمی بازسازی شده بود . نامش هتل ترمه بود و در میدان حسینیه وقت الساعت در کوچه ای به همین نام در نزدیکی مسجد جامع یزد قرار داشت. فضای خانه تشکیل شده بود ازحیاط و حوض کوچک مصفایی در میان آن و تخت هایی که دور تادور حیاط برای نشیمن و استراحت گذاشته شده بود و سه دری و پنج دری هایی که از حیاط به اتاق ها راه داشت. یک ایوان بزرگ هم در یک ضلع حیاط بود. تخت و فضای اتاق ها تمیز و  امکاناتش در حد مطلوب بود .

فضای غذا خوری در یک حیاط کوچک دیگر قرار داشت. حیاط ها مسقف  شده بودند ولی نور کافی به داخل می تابید. آشپزخانه کوچکی هم برای گرم کردن غذا و تهیه آبجوش داشت. از فضای پشت بام هم برای تخت و آلاچیق و یک میز بیلیارد استفاده شده بود . در مجموع اقامت دلپذیری برای یک شب در این خانه قدیمی داشتیم .

(شب هنگام هم از فضای تخت و آلاچیق پشت بام برای نواختن موسیقی استفاده کردیم . آن دوست هنرمندمان، می خواند و کمانچه می نواخت. شب خاطره انگیزی شد)

بعداز ظهر بود که وارد محوطه خانه هتل ترمه شدیم. فضای دلنشین و آرامش بخش خانه، حسابی سر ذوقمان آورده بود .بعد از لختی استراحت و پذیرایی با چای ، عازم ادامه برنامه یزدگردی ( گردش در بافت تاریخی یزد ) شدیم .

به دیدار آتشکده زرتشتیان یزد می رفتیم که دو سه خیابان با اینجا فاصله داشت .

تصاویری از خانه هتل سنتی "ترمه" یزد

تصویر 60

 

تصویر 61

 

تصویر 62

 

تصویر 63

 

تصویر 64 : آلاچیقی روی پشت بام خانه هتل ترمه

 

تصویر 65 : بادگیری که از پشت بام خانه می دیدیم .

 

تصویر 66 : تبلیغات در راهرو  ورودی هتل ترمه

 

تصویر 67 : نمونه ای دیگراز اقامتگاه های سنتی در بافت تاریخی یزد . اینجا خانه تاریخی فاضلی است که در نزدیکی همان محل اسکان ما قرار داشت . این خانه به عنوان اقامتگاه و نمایشگاه عرضه صنایع دستی مورد استفاده قرار دارد .

ویدئو مسجد جامع یزد و اقامتگاه سنتی ترمه ( قسمت چهارم ویدئو مستند سفرنامه شهرهای کویری )

 

آتشکده زرتشتیان یزد

نیایشگاه زرتشتیان یزد و محل نگهداری آتش مقدس آن ها اکنون به عنوان یکی از مکان های اصلی گردشگری یزد در تمام طول روز پذیرای گردشگران است . اصولا همه ما دوستدار آشنایی با دین زرتشت هستیم، آئینی که دین ایرانیان در قبل از اسلام بوده است. به همین جهت هرجا اثری گردشگری مرتبط با زرتشت باشد معمولا گردشگران زیادی دارد .

یک حوض مدور زیبا در جلو عمارت آتشکده و در میان حیاطی نسبتا وسیع و مصقا به زیبایی این بنا افزوده است .

کتیبه وسیع و زیبای سردر ورودی تالار عمارت آتشکده را نگاره فروهر ( Farvahar ) با جملات " اندیشه نیک " ، "گفتار نیک " و " کردار نیک " تشکیل می دهد که بر روی کاشی های لاجوردی در زمینه طرح های آجری ، نقش خورده اند. چهار ستون یکدست سنگی این کتیبه را استوار نگه داشته اند و مسیر ایوانی برای ورود به تالار داخل آتشکده را ایجاد کرده اند. پله های عریض و یکدست سنگی در جلو ایوان بر زیبایی این عمارت افزوده است.    

فضای داخلی تالار اصلی آتشکده شبیه یک سالن ساده است. بنرهای متعددی را برای معرفی دین زرتشت و تاریخچه آن در اطراف سالن به نمایش گذاشته اند . آتش مقدس در درون یک مجمر برنزی در پشت یک حفاظ شیشه ای در قسمتی از این سالن در پیش چشم بازدید کنندگان قرار گرفته است . علاوه بر تالار اصلی آتشکده ، تالار کوچکتری نیز در قسمتی دیگر از حیاط قرار دارد که در آن هم به معرفی نمادهای دین زرتشت پرداخته شده است .

تصاویری از حیاط و سردر ورودی تالار آتشکده زرتشتیان یزد

تصویر 68

 

تصویر 69

 

تصویر 70 : نگاره فَرَوَهَر ( Faravahar ) در بالای سردر ورودی آتشکده زرتشتیان . این نگاره اقتباسی است از پیکر بالدار نگاره "فر کیانی" که ویژه پادشاهان ( هخامنشی ) بوده است .

 

 

تصویر 71 : تالاری دیگر در محوطه آتشکده زرتشتیان یزد

 

تصویر 72 : تالار اصلی آتشکده از نمایی دیگر

تصاویر 73 تا 82 ، به بنرهایی اختصاص یافته که در تالار آتشکده برای معرفی دین زرتشت و رسوم این آیین پرداخته بود .

 

تصویر 73

 

تصویر 74

 

تصویر 75

 

تصویر 76

 

تصویر 77

 

تصویر 78

 

تصویر 79

 

تصویر 80

 

تصویر 81

 

تصویر 82

به علت انعکاس نور از شیشه ای که در جلو مجمر فلزی آتشدان آتشکده قرار داشت نتوانستم تصویر واضحی از این آتشدان ثبت کنم ولی در ویدئو مستند این سفرنامه می توانید این آتشدان را مشاهده نمایید . بعد از دیدار از محل آتشکده زرتشتیان یزد ، سری هم به "خانه کسرا" زدیم.

 

 خانه کسرا، محل عرضه کتاب و نمایشگاه صنایع دستی زرتشتیان یزد

 خانه کسرا ، خانه ای در تزدیکی آتشکده زرتشتیان یزد می باشد . این خانه محل عرضه کتاب و صنایع دستی از سوی زرتشتیان یزد است .  خانه کسرا متعلق به روانشاد کسری وفاداری است که مقاله های متعددی در باره دین زرتشت نگاشته است . اساس این خانه بازسازی شده مربوط به دوره قاجار است . این خانه تمیز و دو طبقه و زیبا ، یک شربت خانه ( کافی شاپ ) هم دارد و در طبقه فوقانی این خانه ، کتاب و صنایع دستی در معرض فروش قرار گرفته است .

تصویر 83 : سردر ورودی خانه کسرا، در نزدیکی آتشکده زرتشتیان یزد

بعد از دیدار از آتشکده زرتشتیان و خانه کسرا ، حالا نوبت دیدار از یکی از روح بخش ترین مکان های گردشگری یزد رسیده بود : باغ دولت آباد

ویدئو آتشکده و دخمه زرتشتیان یزد ( قسمت پنجم ویدئو مستند سفرنامه شهرهای کویری )