احتمالاً اصطلاح میراث جهانی یونسکو به گوشتان خورده است. آیا می‌دانید زمانی که از میراث جهانی یونسکو صحبت میشود، منظورمان چیست؟ در این مطلب از مجله گردشگری لست‌سکند، لیست کامل آثار ثبت شده ایران در یونسکو را با هم بررسی می‌کنیم.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
لیست آثار ثبت شده ایران در یونسکومیراث جهانی یونسکو چیست؟معیارهای ثبت آثار در لیست میراث جهانی یونسکومیراث جهانی یونسکو ایرانآثار ثبت شده اصفهان در یونسکونیایشگاه چغازنبیل، خوزستان، سال 1979تخت‌جمشید، فارس، سال 1979میدان نقش جهان، اصفهان، سال 1979تخت سلیمان، آذربایجان غربی، سال 2003مجموعه ارگ بم و چشم‌انداز فرهنگی آن، کرمان، سال 2004مجموعه پاسارگاد، فارس، سال 2004گنبد سلطانیه، زنجان، سال 2005محوطه بیستون، کرمانشاه، سال 2006مجموعه کلیساهای آذربایجان، سال 2008سازه‌های آبی شوشتر، خوزستان، سال 2009مجموعه بازار تاریخی تبریز، آذربایجان شرقی، سال 2010بقعه و خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل، سال 2010مجموعه باغ‌های ایرانی، سال 2011مسجد جامع اصفهان، اصفهان، سال 2012برج گنبد قابوس، گلستان، 2012کاخ گلستان، تهران، سال 2013شهر سوخته، سیستان و بلوچستان، سال 2014چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند، کرمان، سال 2015محوطه باستانی شوش، خوزستان، سال 2015مجموعه قنات‌های ایرانی، سال 2016کویر لوت، سال 2016شهر تاریخی یزد، یزد، سال 2017چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی استان فارس، فارس، سال 2018جنگل‌های هیرکانی، سال 2019راه آهن سراسری ایران، سال 2021چشم‌انداز فرهنگی اورامانات یا هورامان، کرمانشاه و کردستان، سال 2021کاروان‌سراهای ایرانی 2023هگمتانه و مرکز تاریخی همدان 2024
لیست آثار ثبت شده ایران در یونسکو
تا ژانویه ۲۰۲۵، ایران موفق به ثبت ۲۸ اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو شده است. این آثار شامل ۲۶ میراث فرهنگی و ۲ میراث طبیعی هستند. فهرست آثار ثبت شده ایران در یونسکو به‌ترتیب سال ثبت به‌صورت زیر است:
چغازنبیل (۱۹۷۹)
تخت‌جمشید (۱۹۷۹)
میدان نقش جهان (۱۹۷۹)
تخت سلیمان (۲۰۰۳)
بم و چشم‌انداز فرهنگی آن (۲۰۰۴)
پاسارگاد (۲۰۰۴)
گنبد سلطانیه (۲۰۰۵)
بیستون (۲۰۰۶)
مجموعه کلیساهای ارامنه ایران (۲۰۰۸)
سازه‌های آبی شوشتر (۲۰۰۹)
بازار تاریخی تبریز (۲۰۱۰)
مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (۲۰۱۰)
باغ‌های ایرانی (۲۰۱۱)
مسجد جامع اصفهان (۲۰۱۲)
برج گنبد قابوس (۲۰۱۲)
کاخ گلستان (۲۰۱۳)
شهر سوخته (۲۰۱۴)
روستای تاریخی میمند (۲۰۱۵)
شهر باستانی شوش (۲۰۱۵)
قنات‌های ایرانی (۲۰۱۶)
کویر لوت (۲۰۱۶)
شهر تاریخی یزد (۲۰۱۷)
منظر باستان‌شناسی ساسانی در فارس (۲۰۱۸)
جنگل‌های هیرکانی (۲۰۱۹)
راه‌آهن سراسری ایران (۲۰۲۱)
منظر فرهنگی اورامانات (۲۰۲۱)
کاروان‌سراهای ایرانی (۲۰۲۳)
هگمتانه و مرکز تاریخی همدان (۲۰۲۴)
میراث جهانی یونسکو چیست؟
میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی هستند که در سازمان جهانی یونسکو توسط کمیته‌‌ای به همین نام (کمیته میراث جهانی یونسکو) ثبت می‌شوند. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی خود را نامزد ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در این فهرست، بر عهده دولت‌های کشور میزبان خواهد بود و تمامی کشورهای عضو یونسکو نیز در قبال آن مسئولیت مشترک دارند. ایتالیا از لحاظ تعداد آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو با 58 اثر، رتبه اول را دارد. تعداد آثار ایران در لیست میراث جهانی یونسکو در سال 2024 با ثبت هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به 28 عدد رسید.
معیارهای ثبت آثار در لیست میراث جهانی یونسکو
هر مکانی برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو باید حداقل یکی از معیارهای زیر را داشته باشد. برای ثبت در بخش فرهنگی، معیارهای بررسی شش مورد هستند و برای ثبت در آثار طبیعی چهار معیار ملاک لازم است.
معیارهای طبیعی
- پدیده بی‌نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
- نمونهای برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
- نمونهای برجسته از فرآیندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
- شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم ازنظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.
معیارهای فرهنگی
- نشان‌دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
- نشان‌دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی ازلحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
- گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا ازمیان‌رفته باشد.
- نمونهای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
- نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط‌زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
- به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی بااهمیت عالی جهانی باشد.
میراث جهانی یونسکو ایران
ایران از فوریه سال 1975 به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. از این تاریخ تا به امروز 28 اثر فرهنگی و طبیعی در این فهرست به‌عنوان آثار ثبت شده ایران در یونسکو محسوب می‌شوند. نخستین مکانی‌های که در این فهرست قرار گرفتند در سال 1979 بود که شامل میدان نقش جهان اصفهان، تخت‌جمشید و چغازنبیل بودند. در ادامه 28 اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو را به‌ترتیب ثبت معرفی کرده‌ایم.
آثار ثبت شده اصفهان در یونسکو
اصفهان، به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران، میزبان چندین اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این آثار نشان‌دهنده غنای معماری و تاریخی این شهر در دوره‌های مختلف هستند. مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از:
میدان نقش جهان
مسجد جامع اصفهان
کاخ چهلستون
نیایشگاه چغازنبیل، خوزستان، سال 1979
چغازنبیل یک نیایشگاه باستانی متعلق به ایلامی‌هاست که در حدود 1250 پیش‌از میلاد ساخته شده است. این نیایشگاه باستانی به‌جامانده شهر دوراونتاش است و امروزه در نزدیکی شهر شوش قرار دارد. چغازنبیل در سفر به خوزستان یکی از پربازدیدترین جاهای دیدنی این شهر محسوب میشود. چغازنبیل، نخستین آثار ثبت شده ایران در یونسکو است و در فهرست آثار باستانی ایران قرار دارد. این زیگورات (معبد پلکانی) در قرن ۱۳ پیش‌از میلاد توسط پادشاه ایلامی، اونتاش ناپیریشا، ساخته شد و به الهه اینشوشیناک اختصاص داشت. چغازنبیل نمونهای برجسته از معماری و مهندسی ایلامیان است و اهمیت مذهبی و تاریخی زیادی دارد. اگر با تور استان خوزستان سفر کردید، حتماً به سراغ بازدید از این میراث جهانی یونسکو در ایران بروید.
تخت‌جمشید، فارس، سال 1979
تخت‌جمشید یادگاری عظیم و باشکوه از حکومت هخامنشیان و از آثار ثبت شده ایران در یونسکو است که پرتقاضاترین بازدید در تور استان فارس به حساب می‌آید. این بنا در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع شده است و نام یکی از شهرهای باستانی ایران بوده است. در این شهر، مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت‌جمشید قرار داشته که در دوران حکومت داریوش هخامنشی، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده‌اند. همچنین این مجموعه باشکوه که از مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز است، در دامنه کوه رحمت قرار دارد و شامل کاخ‌ها، پلکان‌ها و نقش‌برجسته‌های متعددی است که هنر و فرهنگ هخامنشیان را به نمایش می‌گذارد. ساخت تخت‌جمشید در زمان داریوش بزرگ آغاز شد و توسط جانشینان او ادامه یافت.
میدان نقش جهان، اصفهان، سال 1979
میدان نقش جهان، میدان مستطیلی‌شکلی در میان شهر زیبای اصفهان و آثار ثبت شده ایران در یونسکو است. میدان نقش جهان که از جاهای دیدنی اصفهان محسوب میشود، یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان و نمونهای برجسته از معماری و شهرسازی دوره صفویه است. این میدان مستطیلی‌شکل با ابعاد ۵۶۰ در ۱۶۰ متر، توسط بناهای مهمی همچون مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله، کاخ عالی‌قاپو و سردر قیصریه احاطه شده است. این میدان مشهور در تور اصفهان یکی از شلوغ‌ترین مکان‌ها برای بازدید گردشگران به شمار می‌آید. همچنین میدان نقش جهان نشان‌دهنده شکوه و عظمت هنر ایرانی در قرن ۱۷ میلادی است.
تخت سلیمان، آذربایجان غربی، سال 2003
تخت سلیمان یکی از عجیب‌ترین آثار ثبت شده ایران در یونسکو است. تخت سلیمان در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی واقع شده است. مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده است که به دوره اشکانیان، ساسانیان و ایلخانیان مربوط میشود. مهم‌ترین اثر برجای‌مانده آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.
راهنمای کامل سفر به تبریز به سبک حرفه‌ای‌ها
مجموعه ارگ بم و چشم‌انداز فرهنگی آن، کرمان، سال 2004
ارگ بم که در شهر بم در استان کرمان واقع شده است، به روایتی مربوط به دوران اشکانیان یا هخامنشیان میشود. نکته جالب اینجاست که ارگ بم تا اواخر دوره قاجار، مسکونی بوده است. این بنای تاریخی براثر زلزله 6.6 ریشتری در سال 1382 ویران شد. ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان و از خاص‌ترین آثار ثبت شده ایران در یونسکو است. قدمت این ارگ به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد و در طول تاریخ، به‌عنوان مرکز تجاری و نظامی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این مجموعه در بین دیدنی‌های تور کرمان جزو آثار تاریخی مهمی محسوب میشود. ارگ بم در زلزله به‌شدت آسیب دید؛ اما تلاش‌ها برای بازسازی و حفظ این میراث ارزشمند ادامه دارد.
عجایب هفتگانه جدید جهان کجاست؟
مجموعه پاسارگاد، فارس، سال 2004
مجموعه پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوره هخامنشیان است. این مجموعه در استان فارس واقع شده و در لیست آثار ثبت شده ایران در یونسکو از سال 2004 قرار دارد. در این مجموعه آرامگاه کوروش کبیر، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، کوشک و آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروان‌سرای مظفری و محوطه مقدس قرار دارد. در سفر به شیراز فرصت خوبی برای دیدن همه این آثار از لیست بناهای تاریخی ایران خواهید داشت. پاسارگاد نمونهای برجسته از هنر و معماری اوایل دوره هخامنشی است که تأثیر زیادی بر توسعه معماری ایرانی داشته است.
گنبد سلطانیه، زنجان، سال 2005
گنبد سلطانیه در استان زنجان، مقبره اُلجایتو (سلطان محمد خدابنده) از پادشاهان ایلخانی است که امکان ندارد گردشگران در سفر به زنجان به سراغ آن نروند. این بنا به‌عنوان آثار ثبت شده ایران در یونسکو که در اوایل قرن چهاردهم میلادی ساخته شد، بزرگ‌ترین گنبد آجری دوپوسته جهان شناخته میشود و پس از کلیسای سانتا ماریا دل فیوره در ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در ترکیه، سومین گنبد بزرگ جهان محسوب میشود. ساختار هشت‌ضلعی بنا با هشت ایوان و مناره، نشان‌دهنده توازن و تقارن در معماری ایرانی است. تزیینات داخلی شامل کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای، گچ‌بری‌های نفیس و کتیبه‌های قرآنی به خط کوفی و ثلث است که جلوه‌ای بی‌نظیر به این اثر بخشیده است. گنبد سلطانیه در سال ۲۰۰۵ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران به ثبت رسید و امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی ایران محسوب میشود.
محوطه بیستون، کرمانشاه، سال 2006
در بین آثار ثبت شده ایران در یونسکو، محوطه بیستون یکی از مهم‌ترین موارد محسوب میشود. در این محوطه، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته جهان قرار دارد که نخستین متن شناخته‌شده ایرانی از دوره هخامنشیان نیز به شمار می‌آید. سنگ نوشته بیستون در سی کیلومتری شهر کرمانشاه، بر دامنه کوه بیستون قرار دارد. حتماً در سفر به کرمانشاه از این بنا که در فهرست آثار باستانی ایران قرار دارد، دیدن کنید.
مجموعه کلیساهای آذربایجان، سال 2008
این مجموعه که شامل سه کلیسای ارمنی ازجمله قره کلیسا، کلیسای استپانوس مقدس و کلیسای زور زور است، در استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی واقع شده‌اند. این کلیساها در دوره زمانی سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی ساخته و با گذشت زمان بارها مرمت شده‌اند که امروزه در بین آثار ثبت شده ایران در یونسکو قرار دارند. قره کلیسا را در چالدران، کلیسای استپانوس مقدس را هنگام سفر به جلفا و کلیسای زور زور را هم می‌توانید در شهرستان ماکو مشاهده کنید.
سازه‌های آبی شوشتر، خوزستان، سال 2009
سازه‌های آبی شوشتر متعلق به دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده است. این مجموعه بزرگ شامل ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا میشود. سازه‌های آبی شوشتر علاوه‌بر اینکه جزو جاهای دیدنی است، مردم خوزستان نیز از آن به‌عنوان محلی جهت استراحت و تفریح استفاده می‌کنند. این مجموعه، به‌عنوان نبوغ مهندسی دوران ساسانیان خیره‌کننده و جالب است که در سال 2009 به یکی از آثار ثبت شده ایران در یونسکو تبدیل شدند.
مجموعه بازار تاریخی تبریز، آذربایجان شرقی، سال 2010
بازار تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان به شمار می‌رود و در بین آثار ثبت شده ایران در یونسکو از سال 2010 قرار دارد. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروان‌سراهای متعددی تشکیل شده است که معماری ایرانی را به زیبایی به نمایش می‌گذارد. این بازار در تمام برنامه‌های تور تبریز، جزو جاهای گردشگری برای بازدید مسافران قرار دارد و بیشتر برای بازار فرش معروف است که زیباترین و متنوع‌ترین فرش‌های دست‌باف و عشایری را می‌توان در بازار تبریز پیدا کرد.
بقعه و خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل، سال 2010
مجموعه بی‌نظیر بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد پادشاهان صفوی، در سال ۷۳۵ ه.ق به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. در عصر صفوی، بقعه شیخ صفی‌الدین با حضور استادان بزرگ عهد صفوی به زیبایی تزیین شد و امروزه در بین آثار ثبت شده ایران در یونسکو قرار دارد.
مجموعه باغ‌های ایرانی، سال 2011
این مجموعه که در آثار ثبت شده ایران در یونسکو نام‌گذاری شده است، در واقع به معماری و ساختار و طراحی منحصربه‌فرد باغ‌های ایرانی اشاره دارد. باغ پاسارگاد را ریشه معماری باغ‌های ایرانی می‌دانند. باغ‌های ایرانی ثبت شده در میان میراث جهانی یونسکو عبارت است از باغ‌های پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، باغ شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه.
مسجد جامع اصفهان، اصفهان، سال 2012
مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای مذهبی ایران است. این مسجد، مجموعه تاریخی وسیعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال‌شرقی اصفهان و در کنار میدان کهنه یا همان سبزه‌میدان دارد و امروزه شامل قسمت‌های مختلفی از قبیل گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، بخش چهار ایوانی شبستان‌ها و مدرسه مظفری محراب‌الجایت است. هرکدام از این بخش‌ها نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند. سبک معماری مسجد به شیوه رازی است و از جاهای گردشگری مهم هنگام سفر به اصفهان محسوب میشود.
برج گنبد قابوس، گلستان، 2012
در بین آثار ثبت شده ایران در یونسکو، گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، یعنی در شمال ایران و در استان گلستان قرار دارد. سبک معماری این بنا به شیوه رازی است. این بنا که بلندترین برج تمام‌آجری جهان به شمار می‌آید، بر فراز تپه‌ای خاکی که نزدیک به پانزده متر از سطح زمین بلندتر است، قرار دارد و در سال ۳۷۵ هجری خورشیدی در زمان پادشاهی شمس‌المعالی قابوس‌بن‌وشمگیر بنا شده است. در سفر با تور استان گلستان، بازدید از این بنا یکی از پرطرف‌دارترین فعالیت‌ها هنگام بازدید از جاهای دیدنی گنبد کاووس محسوب میشود.
کاخ گلستان، تهران، سال 2013
کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناهایی است که در میدان ارگ تهران واقع شده است و جزو آثار ثبت شده ایران در یونسکو محسوب می‌شوند. بناهای این کاخ در زمان‌های مختلف ساخته شده‌اند و نام این کاخ از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده است. در واقع کاخ گلستان فضایی از ارگ سلطنتی تاریخی بوده است. شروع ساخت آن به ارگ تاریخی تهران و زمان شاه‌طهماسب یکم در دوران صفویه و در بخش قدیمی شهر تهران بازمی‌گردد. بخشهای اصلی آن نیز درون حصار قدیمی تهران احداث شد، سپس در دوره قاجار گسترش یافت. کاخ گلستان محل سکونت شاهان قاجار بود و علاوه‌بر آن، به‌عنوان مرکز اداری و سیاسی دوران قاجار نیز نقش مهمی ایفا می‌کرد. این کاخ در زمان پهلوی برای مراسم رسمی و محل اقامت رؤسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی استفاده می‌شد.
شهر سوخته، سیستان و بلوچستان، سال 2014
شهر سوخته که از آثار ثبت شده ایران در یونسکو محسوب میشود، نام بقایای دولت‌شهری باستانی در ایران است که روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون قرار داشته و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. دوره بنای این شهر بزرگ با عصر برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و شامل پنج قسمت اساسی مثل بخش مسکونی، بخشهای مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی، و گورستان است که به‌صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند.
چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند، کرمان، سال 2015
روستای میمند روستایی صخره‌ای و دستکند با چند هزار سال قدمت است. این بنا بی‌گمان از نخستین سکونتگاههای بشری در ایران به شمار می‌رود. روستای میمند روی‌هم‌رفته ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق دارد. ساکنان این روستا آداب‌ورسوم خاصی دارند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده میشود.
محوطه باستانی شوش، خوزستان، سال 2015
شهر باستانی شوش یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاههای شناخته‌شده جهان است. طبق اسناد باستانی، شوش از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران و جهان بوده است. شهر باستانی شوش روزگاری مرکز برخورد دو تمدن مهم بوده که هریک به سهم خود در دیگری تأثیر داشته است.
مجموعه قنات‌های ایرانی، سال 2016
بی‌بدیل بودن این قنات‌ها شامل فناوری‌های مرتبط با احداث آنها با در نظر گرفتن ویژگیهای منحصربه‌فردشان، مانند عمیق‌ترین، طولانی‌ترین، یا قدیمی‌ترین قنات ایران بوده است. این ۱۱ قنات شامل قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات حسن‌آباد مشیر و قنات باغ زارچ، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد و قنات عمومی وزوان، قنات مون، قنات گوهرریز جوپار، قنات اکبرآباد بم و قنات قاسم‌آباد بم است.
کویر لوت، سال 2016
کویر لوت نخستین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت میشود. سابقهٔ تمدنی بیش از پنج‌هزار سال در حاشیه کویر لوت و کشف حدود سه‌هزار اثر تاریخی از این منطقه در نوع خود بی‌نظیر است. ازجمله این کشفیات می‌توان به درفش پنج‌هزار ساله شهداد اشاره کرد که قدیمی‌ترین درفش جهان محسوب میشود.
شهر تاریخی یزد، یزد، سال 2017
بافت و ساخت معماری شهر یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگیهای آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب‌انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاه‌های کوچک و جوی آب برای دسترسی به قنات قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است.
چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی استان فارس، فارس، سال 2018
آثار به‌جامانده از دوران ساسانی در شهرستان‌های فیروزآباد، کازرون و سروستان در قالب یک پرونده به ثبت رسیده‌اند. این آثار شامل شهر باستانی بیشاپور، غار شاپور، کاخ ساسانی سروستان، شهر باستانی اردشیر خوره، کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، نقش‌برجسته دیهیم گذاری و نقش‌برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان میشود.
جنگل‌های هیرکانی، سال 2019
این جنگل‌ها در شمال ایران قرار دارند و از آثار طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو هستند. جنگل‌های هیرکانی در طول ساحل جنوبی دریای خزر و نیم‌رخ شمالی رشته کوه‌های البرز واقع شده‌اند. در این جنگل‌ها که از دیدنی‌های اصلی سفر با تور شمال هستند، درختان پهن‌برگ در طول ۸۵۰ کیلومتر خط ساحلی خزر کشیده شده و بین ۲۵ تا 50 میلیون سال قدمت دارند، در آن زمان بیشتر مناطق معتدل شمالی را این جنگل‌ها پوشانده بود. در عصر یخ‌بندان کواترنری این جنگل‌ها کوچکتر شدند؛ اما بعد با پایان عصر یخ‌بندان دوباره گسترش یافتند. این جنگل‌ها پیشتر به‌عنوان یکی از دویست زیست‌بوم طبیعی جهانی در فهرست صندوق جهانی حیات وحش ثبت شده بودند. جنگل‌های هیرکانی به‌جز انواع گیاهان و جانوران، محل زندگی حدود هفت‌ونیم میلیون نفر هم به شمار می‌رود.
راه آهن سراسری ایران، سال 2021
علت ثبت راه آهن ایران در یونسکو به دلیل اهمیت تاریخی و صنعتی آن است، همچنین جنبه فرهنگی آن هم بسیار اهمیت دارد، زیرا اقوام مختلف ایرانی را به هم متصل می‌کند. راه‌آهن ایران با ۱۴۰۰ کیلومتر گستردگی که استان‌های مختلفی را به هم وصل می‌کند، از جمله موارد زنجیره‌ای آثار ثبت شده ایران در یونسکو همچون قنات، باغ‌های ایرانی و کلیساها محسوب می‌شد. در واقع تمام ایستگاه‌ها، پل‌ها و ... را به‌عنوان مقصد جهانی معرفی می‌کند و به یکدیگر پیوند می‌دهد. این راه‌آهن در میانه راه از ایستگاه‌های مهمی همچون قائم‌شهر، گدوک، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان و اندیمشک عبور می‌کند.
چشم‌انداز فرهنگی اورامانات یا هورامان، کرمانشاه و کردستان، سال 2021
منطقه اورامانات یا هورامان که بخش‌هایی از کردستان و کرمانشاه را شامل میشود، علاوه‌بر معماری خانه‌ها به‌صورت پلکانی، بافت منحصربه‌فرد فرهنگی نیز دارد که جزو آثار طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو محسوب میشود. این منطقه شامل بخش‌هایی از شهرستان سنندج، کامیاران، بخش عمده‌ای از سروآباد، مریوان در استان کردستان و شهرستان جوانرود و پاوه به‌صورت کامل و همچنین بخش‌هایی از روانسر و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه میشود.
کاروان‌سراهای ایرانی 2023
کاروان‌سراهای ایرانی یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری سنتی ایران هستند که نقشی حیاتی در توسعه تجارت، ارتباطات و تبادل فرهنگی در مسیرهای بازرگانی تاریخی از جمله جاده ابریشم ایفا کرده‌اند. در سال ۲۰۲۳، مجموعه‌ای از ۵۴ کاروان‌سرای تاریخی از مناطق مختلف ایران به‌عنوان آثار ثبت شده ایران در یونسکو قرار گرفتند. این کاروان‌سراها به‌خوبی نشان‌دهنده تنوع اقلیمی، فرهنگی و معماری ایران در دوره‌های مختلف تاریخی هستند.
کاروان‌سراها به‌عنوان اقامتگاه‌هایی امن برای مسافران، تاجران و کاروان‌ها ساخته می‌شدند و معمولاً حیاط مرکزی، اتاق‌هایی برای استراحت، اسطبل، انبار کالا و آب‌انبار داشتند. طراحی آنها به‌گونه‌ای بود که هم آسایش مسافران و هم امنیت آنها را در برابر راهزنان تضمین را تأمین می‌کرد. ثبت این مجموعه در فهرست آثار ثبت شده ایران در یونسکو، نشان‌دهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی کاروان‌سراها در شبکه ارتباطی و تجاری ایران و نقش آنها در تعامل بین تمدن‌ها است که در بین جاهای دیدنی سمنان نیز مهم‌ترینشان دیده می‌شوند. این بناها همچنان بخشی زنده از هویت تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شوند.
هگمتانه و مرکز تاریخی همدان 2024
هگمتانه، پایتخت باستانی مادها و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، در استان همدان واقع شده است. این شهر تاریخی به‌عنوان مرکز فرهنگی و سیاسی مادها در هزاره اول قبل‌از میلاد شناخته میشود و آثار باستانی آن شامل دیوارهای سنگی، کاخ‌ها و معابد است. هگمتانه به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی که دارد، در سال 2024 به‌عنوان یکی از آثار ثبت شده ایران در یونسکو قرار گرفت. مرکز تاریخی همدان نیز شامل جاذبه‌های متعددی است که تاریخ غنی این منطقه را نشان می‌دهد. ازجمله این جاذبه‌ها می‌توان به گنج‌نامه، آرامگاه بوعلی سینا و مسجد جامع همدان اشاره کرد. این مکان‌ها نه‌تنها نمادهای معماری ایرانی هستند، بلکه به‌عنوان مراکز علمی و فرهنگی در طول تاریخ شناخته می‌شوند.
ثبت هگمتانه و مرکز تاریخی همدان در یونسکو، نشان‌دهنده ارزش جهانی این مکان‌ها و اهمیت حفظ میراث فرهنگی ایران است. این اقدام می‌تواند به افزایش آگاهی جهانی درباره تاریخ و فرهنگ غنی ایران کمک کند و باعث جذب گردشگران بیشتری به این منطقه شود.
همدان کجاست؟ راهنمای کامل سفر به همدان
سخن آخر
در این مطلب به آثار ثبت شده ایران در یونسکو پرداختیم. ایران با داشتن 28 اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر آثار تاریخی و فرهنگی محسوب میشود. این میراث شامل مکان‌های باستانی مانند تخت‌جمشید، پاسارگاد و چغازنبیل، بناهای مذهبی همچون مسجد جامع اصفهان و طبیعت منحصربه‌فردی مانند جنگل‌های هیرکانی است. ثبت این آثار در یونسکو نه‌تنها ارزش تاریخی و فرهنگی آنها را تأیید می‌کند، بلکه به جذب گردشگران و حفاظت بهتر از آنها کمک می‌کند. بااین‌حال، برخی از این آثار با چالش‌هایی نظیر تغییرات اقلیمی، توسعه شهری و رسیدگی نامناسب مواجه‌اند.
